Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi (4-8. Sınıf) Ve İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursları Öğretim Programlarında Çevre Bilincini Oluşturmaya Yönelik Kazanımlar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 262 - 288, 16.01.2021

Salih Aybey

Öz

Çevre, en geniş anlamıyla bir yaşama alanıdır. Bu yaşama alanına dair sorunların her geçen gün artarak devam etmesi, meselenin küresel bir sorun haline gelmesine ve disiplinlerarası bir boyut kazanmasına sebep olmuştur. Bu sorunun çözümüne ilişkin siyasal, sosyal ve ekonomik alanlarda tartışmalar yapılmış, nihayetinde çevre sorunlarının çözümünde en etkili ve kalıcı çözüm yolunun eğitim olduğu kanaatine varılmıştır. Ülkemizde çevre bilincini oluşturmaya yönelik okullarda (ilkokul, ortaokul ve lise) müstakil bir ders bulunmamakta, çevre eğitimi farklı dersler içerisinde verilmektedir. Çevre bilinci oluşturulmasında dinlerin verdiği mesajlar da oldukça önemlidir. Bu bağlamda İslam’ın çevreye verdiği önemin örgün ve yaygın din eğitimi yoluyla etkili bir şekilde aktarılmasında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi ve Kur’an kursları önemli bir konuma sahiptir. İşte bu çalışmamızda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi (4-8. sınıflar) ve İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursları öğretim programlarında ve ders kitaplarında çevre bilincini oluşturmaya yönelik konu ve kazanımların ne ölçüde ve ne kadar verildiği içerik analizi yöntemiyle tespit edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır. Böylece çevre konusunun din eğitimi açısından da gündeme getirilmesi hedeflenmiştir. Çalışmada çevre bilinci oluşturmaya yönelik konu ve kazanımlar olmakla birlikte, bunların sayıca çok az olduğu, dini referansların yeterince kullanılmadığı, dolayısıyla öğretim programı ve ders kitaplarının bu haliyle öğrencilerde çevre bilinci oluşturmaya yönelik yeterli katkı sağlamayacağı sonucuna varılmıştır. Bu durum Kur’an ve Sünnet ekseninde din eğitiminde çevre eğitimine özel bir yer ayrılmasını, bütüncül çevre bilinci oluşturabilmek için disiplinlerarası bir çalışmayı ve öğretim programı ve ders kitaplarının içeriğinin bu şekilde tekrar oluşturulmasını gerekli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevre, Çevre Bilinci ve Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Kur'an Kursu, Din Eğitimi

Kaynakça

• Aktaş, Hamza. “İslam’da Çevre Bilinci ve Eğitimi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/8 (2011): 153-170.
• Armağan, Servet. İslam ve Çevre. İstanbul: Gündönümü Yayınları, 2005.
• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar. “Din Hizmetleri Personelinin Yetiştirilmesi Sorununa Öğretim Programları Açısından Yeni Bir Yaklaşım”. Yaygın Din Eğitiminin Sorunları Sempozyum Bildirileri. 91-102. Kayseri: İbav Yayınları, 2003.
• Atasoy, Emin - Ertürk, Hasan. “İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması”. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi 10/1 (2008): 105-122.
• Ayten, Ali. “Sahip Olma’ mı ‘Emanet Görme’ mi? -Çevre Bilinci ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma-“. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/2 (2010): 203-233.
• Ayvaz, Zafer. Çevre Eğitiminde Temel Kavramlar El Kitabı. İzmir: Çevre Koruma ve Araştırma Vakfı, Çevre Eğitim Merkezi Yayınları, 1998.
• Ayyıldız, Derya, vd. Dinim İslam Temel Bilgiler. Ed. Muhammet Şevki Aydın. Ankara: DİB Yayınları, 2019.
• Başkurt, İrfan. “Dengeli Bir Dünya İçin Evreni Doğru Okumak: İnsan ve Evren Üzerine İslami Bir Bakış”. Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu 15-16 Mayıs 2008. 2/11-24. İstanbul: Yalın Matbaacılık, 2008.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam ve Ekoloji. Ankara: DİB Yayınları, 1992.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Kur’an Kursları Öğretim Programları”. (Erişim: 11 Ağustos 2020). https://egitimhizmetleri.diyanet.gov.tr/sayfa/489.
• DÖGM. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: MEB, 2018.
• Doğan, Recai - Tosun, Cemal. İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar için Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2002.
• Doğan, Recai. “Osmanlı’nın Son döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vaizlik”. Diyanet İlmi Dergi Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı 35/1 (1999): 171-206.
• Doğan, Recai. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 8. Sınıf. Ankara: Nev Kitap, 2019.
• El Kardâvî, Yusuf. İslam’da Çevre Bilinci. Çev. M. Mihdi Acat. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2011.
• Erkoçoğlu, Fatih. “Hz. Peygamber ve Çevre Bilinci”. Çevre ve Ahlak Sempozyumları Bildiri Metinleri. 63-77. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2014.
• Erten, Sinan. “Çevre Eğitimi ve Çevre Bilinci Nedir, Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır?”. Çevre ve İnsan Dergisi 65/66 (2006): 25-38.
• Fersahoğlu, Yaşar. Dinler ve Çevre. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Foltz, Richard C. İslam ve Ekoloji Bahşedilmiş Bir Emanet. Çev. Nurettin Elhüseyni. Ankara: Oğlak Yayınları, 2008.
• Furat, Ayşe Zişan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Müfredatlarında Çevre Konularına Ayrılan Yer Üzerine Bir Değerlendirme”. Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu 15 - 16 Mayıs 2008. 369-377. İstanbul: Yalın Matbaacılık, 2008.
• Geray, Cevat. “Çevre İçin Eğitim”. Ed. R. Keleş. İnsan Çevre Toplum. Ankara: İmge Yayınları, 1992.
• Gökçe, Nazlı vd. “İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları”. İlköğretim Online E- Dergi 6/3 (2006): 452-468.
• Gündüz, Şinasi. “İslam Dışı Dinlerde Çevre”. Din ve Hayat Dergisi 4 (2008): 4-6.
• Gürer, Banu. “Din Eğitiminde Bir Değer Olarak “Kul Hakkı” Kavramı: İmam Hatip Liseleri Meslek Dersleri ve Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 44/1 (2013): 205-246.
• Harper, Charles. “Religion and Environmentalism”. Journal of ReligionSociety, Supplement Series 3 (2008): 5-26;
• İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu (Ankara: MEB, 2010), 8.
• Kahyaoğlu, Mustafa. “Türkiye’de Çevre Eğitimi Üzerine Yapılan Araştırmalar: Bir İçerik Analizi Çalışması”. Marmara Coğrafya Dergisi 34 (2016): 50-60.
• Karataş, Abdullah. Çevre Bilincinin Geliştirilmesinde Çevre Eğitiminin Rolü ve Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Kayadibi, Fahri. “Çevre Sorunları Karşısında Dinler”. Çevre ve Din Uluslararası Sempozyumu. 2/279-288. İstanbul: Yalın Matbaacılık, 2008.
• Keleş, Özgül vd. “Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci, Çevresel Tutum, Düşünce Ve Davranışlarının Doğa Eğitimi Projesine Bağlı Değişimi ve Kalıcılığının Değerlendirilmesi”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 9/32 (2010): 384-401.
• Keleş, Ruşen vd. Çevre Politikası. İstanbul, İmge Yayınları, 2009.
• Keleş, Ruşen - Hamamcı, Can. Çevrebilim. Ankara, İmge Yayınları, 1993.
• Keskiner, Emine. “Çevre ve Din Eğitimi: İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Kitapları Üzerine Bir İnceleme”. Değerler Eğitimi Dergisi 12/27 (2014): 187-215.
• Kırımhan, Sücaattin. Organik Tarım Sistemleri ve Çevre. Ankara: Turhan Kitabevi, 2005.
• Korukçu, Adem. “Çevre Bilinci Oluşturmada Yaygın Din Eğitimin Rolü”. Dini Araştırmalar 10 (2007): 169-192.
• Köylü, Mustafa. “Çevre Eğitimi: Dini Bir Yaklaşım”. Çevre ve Din: Uluslararası Sempozyum, 15-16 Mayıs 2008. Ed. Fahri Kayadibi. 165-188. İstanbul: Yalın Matbaacılık, 2008.
• Köylü, Mustafa. “Çevre Sorunlarından Çevre Eğitimine”, Eskiyeni 21 (2011): 56-64.
• Kula, Naci. “ Sahip Olma ve Emanet Duyguları Açısından İnsan-Çevre İlişkisi”. Çevre ve Din Uluslaraarası Sempozyum. Ed. Fahri Kayadibi. İstanbul: Yalın Matbaacılık, 2008.
• Kuzudişli, Ali. “Çevre Bilincinin Gelişmesinde Dinin Katkısı ve İslam’ın Çevre Duyarlılığıyla Eşleştirilebilecek Bazı Temel Öğretileri”. Uluslararası Katılımlı Çevre Sempozyumu 24-26 Ekim 2013. 145-154. Gümüşhane, Gümüşhane Üniversitesi, 2014.
• Macit, Sadullah. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 7. Sınıf. İstanbul: FCM Yayıncılık, 2019.
• Martı, Huriye. Hadisler Ekseninde Çevre Ahlakı. Ankara: TDV Yayınları,2018.
• Nash, A. James. Loving Nature: Ecological Integrity and Christian Responsibility. Nashville: Abingdon Press, 1992.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. Çev. Nabi Avcı. İstanbul: İnsan yayınları, 2019.
• Öcal, Mustafa. Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Özdemir, İbrahim - Yükselmiş, Münir. Çevre Sorunları ve İslam. Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Özdemir, İbrahim. “Kur’an ve Çevre”. İslami İlimler Dergisi 2/1 (2006): 161-183.
• Özdemir, İbrahim. Çevre ve Din. Ankara: Çevre Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Özdemir, Safiye, Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı, 6. Sınıf. Ankara: Dörtel Yayınları, 2019.
• Sakallı, Talat. “HZ. Peygamber’in Evrensel Mesajlarındaki Çevre Bilincine Güncel Bir Bakış”. Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildirileri. 79-89. Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi, 2014.
• Sancaklı, Saffet. “Hadisler Çerçevesinde İsraf Olgusunun Analizi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2013): 45-86.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Şentürk, Habil. “Hz. Peygamber ve Çevre Bilinci”. IV Kutlu Doğum Sempozyumu, 21 Nisan 2003. 81-85. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2006.
• Ünal, Sevil - Ebru Dımışkı. “ Unesco-Unep Himayesinde Çevre Eğitiminin Gelişimi ve Türkiye’de Ortaöğretim Çevre Eğitimi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16-17 (1999): 142-154.
• Woodrum, Eric - Thomas Hoban. “Theology and Religiosity Effects on Environmentalism”. Review of Religious Research 35: 3 (1994): 193-206.
• Yaşaroğlu, Cihat. İlköğretim Birinci Kademe Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Yeniçeri, Celal. Hz. Peygamber’in Çevreciliği Spor Etkinlikleri ve Kur’an’da Çevrecilik. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2014.
• Yıldırım, Münir. Çevre ve Din Kutsalın Tabiattaki Formları. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Yiğit, vd. Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı, 4. Sınıf, ed. Mustafa Yılmaz. Ankara: MEB, 2019.
• Yiğit, vd. İlkokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı. 5. Sınıf. Ankara: MEB, 2019.