İslam’dan Önceki Araplarda Kişilere Ad Verme

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 893 - 909, 25.07.2021

Ahmet İhsan Dündar

Öz

Herhangi bir dilin kökeni, o dilde var olan kelimelerin hangi etkiler altında ve nasıl ortaya çıktığı öteden beri araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Merak uyandıran ve çeşitli yorumlar getirilen bu konu tabiatıyla özel adları da kapsamaktadır. Ad verme olgusu, insanoğlunun kendi tarihi kadar eskilere uzanmaktadır. Bu kapsamında çeşitli varlıklara özel adlar verirken çok sayıda ilham kaynağından yararlanmıştır. Kişilere ad vermede dayanılan ilham kaynakları, takip edilen yöntemler topluma, toplumu oluşturan daha küçük birimlere, inançlara, etnik yapılara vs. göre değişiklik göstermektedir.
Çalışmamızda Arapların kişilere ad verme konusunda ne tür ilham kaynaklarından istifade ettiklerini incelemeye çalıştık. Arapların yaklaşık on beş asırlık bir süreyi kapsayan tarihleri ve yayılmış oldukları geniş coğrafya göz önünde bulundurulduğunda kişi adları konusunun boyutları tahayyül edilebilir. Bu nedenle İslam öncesi Araplar özelinde konuyu incelemeye gayret ettik. Dilbilim de dâhil olmak üzere çeşitli bilim dallarınca incelenmesi mümkün olan Arap kişi adları etraflıca ele alınmayı bekleyen bir alan olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Adbilim (Onomasiology), Kişi adları bilimi (Antroponim), Ad verme, Ad verme geleneği, Araplarda ad verme

Naming People in Pre-Islamic Arabs

Öz

The origin of any language, under what effects and how the words existing in that language emerged have attracted the attention of researchers for a long time. This topic, which arouses curiosity and various interpretations, naturally also includes special names. The phenomenon of naming goes back to the history of mankind itself. In this context, it has benefited from numerous sources of inspiration while giving specific names to various entities. The sources of inspiration and methods followed in naming people are based on the society, the smaller units that make up the society, beliefs, ethnic structures, etc. varies according to.
In our study, we tried to examine what kinds of inspiration the Arabs took advantage of in naming people. Considering the history of Arabs covering a period of nearly fifteen centuries and the wide geography they have spread to, the dimensions of the subject of personal names can be imagined. For this reason, we tried to examine the subject in pre-Islamic Arabs. Arab personal names, which can be studied by various disciplines, including linguistics, are seen as a field that awaits detailed consideration.

Anahtar Kelimeler

Onomasiology, Anthroponym, Naming, Naming tradition, Naming in Arabs

Kaynakça

• Acat, Yaşar - Sati, Sümeyye. “Araplarda İsim Koyma Mantığı” 29 (Ekim 2018), 348-368.
• Acıpayamlı, Orhan. “Türk Kültüründe ’Ad Koyma Folkloru’nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi”. IV. Milletlerarası Türk halk kültürü kongresi bildirileri : gelenek, görenek ve inançlar. 4/1-14. Ankara : Kültür Bakanlığı, 1992.
• Ağırman, Cemal. “Ad Koyma ve Hz.Peygamber’in İsimlere Karşı Tutumu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (15 Aralık 1998), 124-143.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara : Türk Dil Kurumu, 5. Basım, 2009.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat : Bağdat Üniversitesi, 2. Basım, 1993.
• Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam öncesi Arap tarihi ve kültürü. İstanbul : Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2019.
• Aras, M. Özgü. “Ad Koyma”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 1/332-333. İstanbul, 1988.
• Bagirov, Ajn. “Nahçıvan’da Çocuklara Ad Verme Adetleri”. çev. Lütfiye Velibeyli. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler dergisi 4 (K 1997), 149-154.
• Balcı, Umut. “Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları (Sosyo-Kültürel ve Dilbilimsel Bir Yaklaşım)”. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik 2/2 (31 Aralık 2014), 110-114.
• Balta, Nevin. “Gaziantep’te çocuklara Ad Verme Geleneği”. Folklor/Edebiyat 19/76 (2013), 195-206.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinani el-Leysi. Kitâbü’l-hayevân. Beyrut : Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 2. Basım, 1965.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinani el-Leysi. Resâilü’l-Câhiz. 4 Cilt. Kahire : Mektebetu’l-Hancî, 1964.
• Cinnî, Ebü’l-Feth Osman b Cinni el-Mevsıli İbn. el-Mübhic fî tefsîri esmâi şu’ârâi’l-Hamâse. Dımaşk #Beyrut : Dârü’l-Kalem #Dârü’l-Menâre, 1987.
• Dirbas, Hekmat. “Naming of Slave-girls in Arabic: A Survey of Medieval and Modern Sources”. Zeitschrift für Arabische Linguistik 69 (2019), 26-38.
• Erkan, Nevzat - Dündar, Ahmet İhsan. et-Tenvîr fî Mevlidi’s-Sirâci’l-Münîr İbn Dihye el-Kelbî (inceleme-metin-çeviri). Bursa : Bursa Akademi, 2020.
• Gül, Bülent. “Hayvan Adları ile Kurulan Türk ve Moğol Kişi Adları”. Türkbilig 12 (01 Haziran 2006), 185-191.
• Hâdî, Salâh Kâzım. “Simyâu’t-tesmiye inde’l-Arab”. Mecelletü’l-Bâhis (Kerbelâ Üniversitesi, Beşeri Bilimler Eğitim Fakültesi) 11/4 (2014), 101-118.
• Halil b. Ahmed. Kitābu’l-’Ayn : müratteben alâ hurûfi’l-mu’cem. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1434.
• Hasan, Ahmed Hasan el- - Ebû Hûle, Riyad Rızkullah. “Ebü’d-Dükayş el-A’râbî : hayâtuhû ve merviyyâtuhû ve ârâuhu’l-lugaviyye”. Mecelletü’l-Ulûmi’l-Arabiyye 42 (Muharrem 1438), 119-212.
• Hittî, Hannâ Nasr. Kâmûsü’l-esmâi’l-Arabiyye ve’l-muarrabe ve tefsîru me’ânîhâ. Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2002.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-hasan. el-İştikâk. thk. Abdüsselâm Hârûn. Beyrut : Dârü’l-Cîl, 1991.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Subhü’l-a’şâ fî sınâati’l-inşâ. Kahire : Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyyeti, 1922.
• Karaağaç, Günay. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara : Türk Dil Kurumu, 2013.
• Karaaslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1999.
• Kayasandık, Ahmet. “Türkçe Kişi Adları Bibliyografyası Denemesi”. Journal of Strategic Research in Social Science 5/1 (2019), 57-90.
• Samerrâî, İbrâhim. el-A’lâmü’l-Arabiyye : dirâse lugaviyye, ictimâiyye. Bağdad : el-Mektebetü’l-Ehliyye, 1964.
• Schimmel, Annemarie. Islamic Names. Edinburgh : Edinburgh University Press, 1995.
• Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail. Fıkhü’l-luga ve esrârü’l-Arabiyye. Sayda : el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
• Şakiroğlu, Mahmut H. “Leone Caetani”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/544-545. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1992.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 11 Şubat 2021. https://sozluk.gov.tr/
• Türktaş, Mevlüt Metin. “Türklerde Ad Verme İle İlgili Bazı Tespitler”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 7/17 (2019), 34-44.
• Üçok, Necip. Genel Dilbilim: Lengüistik. İstanbul : Multilingual, 2004.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul : Multilingual, 2. Basım, 2007.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/397-400. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1999.