THE RELATİONSHİP BETWEEN THE USŪLIYYA AND THE NUSAYRIYYA SİNCE THE BEGİNNİNG OF THE 14TH/20TH CENTURY

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 834 - 859, 25.07.2021

Ahmet Sonay

Öz

The Usūliyya and the Nusayriyya are two separate branches of the twelver Shiʿīsm. These two branches continued to exist in complete detachment from one another for about a thousand years, from the end of the 4th/10th century until the second quarter of the 14th/20th century. The rupture in the 4th/10th century happened at a time when the Nusayriyya experienced a decline in religious, cultural and political arenas due to various internal and external factors. As a result, the Nusayriyya lost the ability to communicate with other religious groups and became an isolated branch of Shiʿīsm. When the group’s interactions with others increased in the second quarter of the 14th/20th century, the connection between the Nusayriyya and the Usūliyya was re-established and laid the foundations of a closer relationship. This article discusses the course of the Usūliyya-Nusayriyya relationship from the 14th/20th century to the present day and aims to make a modest contribution to the topic. The descriptive method of the social sciences as well as the interpretative method was employed in this study. In addition to the works of Usūlī and Nusayrī scholars, which are the primary sources for this examination, other works containing supplementary information were also referenced.

Anahtar Kelimeler

History of Muslim Sects, Imāmiyya, Usūliyya, Nusayriyya, ʿAlawism

20. Asırdan Günümüze Usûlî İmâmiyye-Nusayriyye İlişkisi

Öz

Usûliyye ile Nusayriyye, on iki imamcı İmâmiyye Şîası’nın iki ayrı koludur. Bu iki kol arasındaki ilişkinin 4./10. asrın sonlarından 14./20. asrın ikinci çeyreğine uzanan yaklaşık bin yıllık zaman diliminde neredeyse tamamen koptuğu gözlenmektedir. İlişkinin kopma noktasına varması, Nusayriyye’nin iç ve dış dinamiklere bağlı olarak dinî, kültürel ve siyasî alanlarda yaşadığı trajik gerilemeyle yakından alakalıdır. Nusayriyye, yaşadığı gerilemenin sonucu olarak diğer dinî gruplarla iletişim kurabilme yeteneğini yitirmiş ve tamamen içine kapanmıştır. 14./20. Asrın ikinci çeyreğinde dinamiklerin olumlu yönde değişmeye başlamasıyla birlikte Nusayriyye ile Usûliyye arasında yeniden iletişim kurulmuş ve yakın bir ilişkinin temelleri atılmıştır. Söz konusu ilişkinin şekillenmesinde dinî, sosyolojik ve siyasî faktörler etkili olmuştur. Bu makalede Usûliyye-Nusayriyye ilişkisinin 14./20. asırdan günümüze kadarki seyri konu edilmiş, böylelikle konunun aydınlatılmasına mütevazı bir katkı yapmak amaçlanmıştır. Makalede deskriptif yöntemin yanı sıra anlayıcı-yorumlayıcı yöntem de uygulanmıştır. Elden geldiğince konunun özneleri olan Usûliyye ve Nusayriyye âlimlerinin eserleri kullanılmakla birlikte tamamlayıcı bilgiler içeren diğer eserlere bazen müracaat bazen de işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, İmâmiyye, Usûliyye, Nusayriyye, Alevîlik

Kaynakça

• Abdullatif İbrahim. ed-Dîvân. Dımaşk: Matba‘atu’l-Kâtibi’l-‘Arabî, 1399/1979.
• el-Ahmed, Ali Süleyman. el-İmâm eş-Şeyh Süleyman el-Ahmed. Dımaşk: Dârü’l-Ferkad, 2. Basım, 1431/2010.
• Âl Ma‘rûf, Emîl Abbas. Târîhu’l-‘Aleviyyîn fî bilâdi’ş-Şâm. 3 Cilt. Trablus: Dârü’l-Emel ve’s-Selâm, 1434/2013.
• Ali, Muhammed Ahmed. el-‘Aleviyyûn fi’t-târîh. Beyrut: y.y., 1417/1997.
• Anderson, Tim. el-Harbu’l-kazira ‘alâ Sûriyyâ: Vâşıntın, Tağyîru’n-nizâm ve’l-mukâvame. çev. Nâhid Tâc Hâşim. Dımaşk: Merkezu Dımaşk li’l-Abhâs ve’d-Dirâsât, 1437/2016.
• el-Âsî, Esad Ali. el-‘Aleviyyûn târîhen ve mezheben. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1432/2011.
• el-Bâdiyânî, Muhammed Hasan. Mevsû‘atü el-‘Aleviyyûn hum etbâ‘u Ehlilbeyt. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1431/2010.
• el-Bersî, Receb. Meşâriku envâri’l-yakîn. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lamî li’l-Matbû‘ât, 10. Basım, 1412/1992.
• Bilgin, İnci. Suriye İç Savaşı’nda Küresel ve Bölgesel Güçlerin Kesişen Müdahaleleri: Nedenler, Yöntemler ve Zamanlama. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dîb, Kemal. el-Harbu’s-Sûriyye: Târîhu Sûriyye el-mu‘âsır 1970-2015. Beyrut: Dârü’n-Nehâr, 1436/2015.
• Erdem, Gökhan. “Lübnan’da Şii Siyasi Hareketin Evrimi: EMEL’den Hizbullah’a”. The Turkish Yearbook of International Relations 49/1 (2018), 21-55.
• el-Fâtımî, Mahmud Murhic. Ahkâmu’s-sâlât me‘a sünneti’l-mevtâ ‘alâ tarîkati’l-mezhebi’l-Ca‘ferî. Dımaşk: Matba‘atü’l-İttihâd, 2. Basım, 1385/1965.
• Hasîbî, Hüseyn b. Hamdân. el-Hidâyetü’l-kübrâ. thk. Mustafa Subhî el-Hıdır. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lamî li’l-Matbû‘ât, 1427/2007.
• Havende, Muhammed. Târîhu’l-‘Aleviyyîn ve ensâbuhum. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1425/2004.
• el-Hayyir, Abdurrahman. Kitâbu’s-Salât ve’s-sıyâm vifka’l-mezhebi’l-Ca‘ferî. Dımaşk: Matba‘atu’l-İnşâ’, 2. Basım, 1387/1967.
• el-Hayyir, Abdurrahman. ‘Akîdetunâ ve vâki‘unâ nahnu’l-Müslimîn el-Ca‘feriyyîn el-‘Aleviyyîn. Dımaşk: Kütüb Zâtü Fâide, 7. Basım, 1414/1994.
• el-Hayyir, Abdurrahman. er-Red ‘ala’d-Dektûr Şâkir Mustafa. Dımaşk: Kütüb Zâtü Fâide, 5. Basım, 1416/1996.
• İlmî Heyet. Beyânu ‘akîdeti’l-Müslimîn el-‘Aleviyyîn. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1425/2004.
• İlmî Heyet. Muʿcemü tabakâti’l-mütekellimîn. ed. Cafer Subhânî. 5 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık, 1424-1426/2003-2005.
• el-Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdulazîz. İhtiyâru ma‘rifeti’r-ricâl. thk. Cevâd Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• el-Mazlûm, Hüseyn Muhammed. el-Müslimûn el-‘Aleviyyûn beyne müftereyâti’l-aklâm ve cevri’l-hükkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1420-1422/1999-2001.
• el-Mazlûm, Hüseyn Muhammed. ed-Da‘vetü zâtü’ş-şübühe. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1430/2009.
• el-Musevî, Şerefüddin. el-Mürâcaʿât. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lamî, 1415/1995.
• Mustafa, Hâzim. “es-Sâhilu’s-Sûrî: Hel Veka‘a fî Fahhi’t-Teşyî‘is-Siyâsî?”. (Erişim 30 Mart 2021). https://syriauntold.com/2017/04/11/.
• Mustafa, Hâzim. “el-Medârisu’l-Ca‘feriyye fi’s-Sâhili’s-Sûrî”. (Erişim 30 Mart 2021). https://syriauntold.com/2017/03/01/.
• Nebhâ, Hıdır Muhammed. Cebelü’l-‘Aleviyyîn ve Cebelü ‘Âmil. Beyrut: Menşûrât Dıfâf, 2013.
• Osman, Hâşim. el-‘Aleviyyûn beyne’l-ustûra ve’l-hakîka. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lamî, 1405/1985.
• Osman, Hâşim. Târîhu Sûriyye el-hadîs (‘Ahdu Hâfız el-Esed). Beyrut: Rıyâd er-Reyyis li’l-Kütüb ve’n-Neşr, 1435/2014.
• Öz, Mustafa. “Şerefeddin el-Âmilî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/552-53. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öz, Mustafa. “Tabersî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/324-25. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özel, Ahmet. “Kâşifülgıtâ, Muhammed Hüseyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/19-20. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özel, Ahmet. “Muhsin el-Emin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/46-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. “Muğniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. EK-2/284-88. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• es-Sâlih, Mahmud. en-Nebeü’l-yakîn ‘ani’l-‘Aleviyyîn. Lazkiye: Dârü’l-Mürsât, 3. Basım, 1417/1997.
• Sa‘ûd, Abdullatif – Şaban, Muhammed Hasan. Hayâtu’ş-Şeyh Süleyman el-Ahmed. Lazkiye: y.y., 1405/1985.
• Subhânî, Cafer. Buhûs fi’l-milel ve’n-nihal. 8 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık, 1427-1428/2006-2007.
• Şaban, Büseynâ. ‘Aşratü a‘vâm me‘a Hâfız el-Esed 1990-2000. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 3. Basım, 1436/2015.
• eş-Şerîf, Munîr. el-Müslimûn el-‘Aleviyyûn men hum ve eyne hum. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1415/1994.
• et-Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib. Târîhu’l-‘Aleviyyîn. Beyrut: Dârü’l-Endülüs, 3. Basım, 1399/1979.
• Üstün, İsmail Safa. “Velâyet-i Fakîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/19-22. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Van Dam, Nikolaos. Tedmîr vatan: el-Harbu’l-ehliyye fî Sûriyyâ. çev. Lamâ Bevâdî vd. Beyrut: Dârü Cenâ Tâmir, 1439/2018.
• Winter, Stefan. A History of the Alawis (From Medieval Aleppo to the Turkish Republic). Princeton: Princeton University Press, 2016.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/397-400. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yılmaz, Musa Kazım. “Mecma‘u’l-Beyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/257. Ankara: TDV Yayınları, 2003.