Qıraat Scıence From The Ottoman to the Republıc of Turkey

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 511 - 530, 15.01.2022

Süleyman Kablan

Öz

In the article, the science of recitation has been discussed from the first days of the Ottoman Empire to the last days of the Ottoman Empire with its different aspects. While mentioning the science of Qiraat, which was taught until the foundation of the Republic, the historical course of this science, its teaching method, institutions and the content of its basic works were highlighted. The main purpose of examining this subject is to consider the formation and development process of the science of Qiraat in the Ottoman history; to reach the data related to the position of this science in Ottoman history. Therefore, in the article, after a short explanation about the entry of the aforementioned science into the Anatolian lands, its place in the Ottoman Empire, educational institutions, education method and the basic sources of the science of Qiraat in the Ottoman period are mentioned. Thus, depending on the data obtained, the history of the science of recitation, educational venues, programs, curricula, etc. In line with the information about its aspects, the situation in the Ottoman period was tried to be made clear. This article, by examining the mentioned issues in terms of Ottoman recitation science from different aspects; It will help scientific studies on the subject. The science of Qiraat will be revealed from different angles in the period from the Ottoman Empire to the Republic, which has not been studied independently before. In the light of the data obtained, it was concluded that the study of qiraat was institutionalized like other sciences, formed its own literature, in short, the science of qiraat developed throughout the Ottoman history and strengthened its existence. From another point of view, this research, in its current form, is a type of review that can be referenced as a supplementary resource as well as basic resources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, History of Recitation Science, Istanbul Attitude, Recitation Education., QIRAAT

Osmanlı’dan Cumhuriyete Kıraat İlmi

Öz

Makalede, Osmanlı Devleti’nin ilk günlerinden son günlerine kadar, değişik yönleriyle kıraat ilmi ele alınmıştır. Bu bağlamda Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar talim edilen kıraat ilmine değinilirken daha çok bu ilmin tarihi seyri, tedris yöntemi, kurumları ve temel eserlerine dair içerik öne çıkarılmıştır. Bu konunun incelenmesindeki ana gaye; kıraat ilminin Osmanlı tarihindeki oluşum ve gelişim sürecini dikkate almak suretiyle, bu ilmin Osmanlı tarihinde sahip olduğu konumla ilintili verilere ulaşmaktır. Dolayısıyla makalede, bahsi geçen ilmin Anadolu topraklarına girişi konusunda kısa açıklamadan sonra Osmanlı’da yer edinmesinin yanı sıra eğitim kurumları ve eğitim yöntemi ile kıraat ilminin Osmanlı dönemi temel kaynaklarına değinilmiştir. Böylece elde edilen verilere bağlı olarak kıraat ilminin; tarihi, eğitim mekânları, programları, müfredatları vb. yönleriyle ilgili bilgiler doğrultusunda Osmanlı dönemindeki durumu belirgin kılınmaya çalışılmıştır. Bu makale; Osmanlı kıraat ilmi açısından zikri geçen konuları farklı yönleriyle incelemek suretiyle, konuyla alakalı yapılacak ilmi incelemelere yardımcı olacaktır. Yine daha önce müstakil bir şekilde incelenmemiş olan Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadarki dönemde kıraat ilmi değişik açılardan açığa çıkacaktır. Elde edilen veriler ışığında kıraat ilmi taliminin diğer ilimler gibi kurumsallaştığı, kendi literatürünü oluşturduğu; kısacası kıraat ilminin Osmanlı tarihi boyunca gelişerek varlığını güçlendirdiği kanaatine varılmıştır. Bir başka açıdan bu araştırma mevcut haliyle temel kaynakların yanı sıra yardımcı kaynak olarak başvurulabilecek bir inceleme türü niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kıraat İlmi Tarihi, İstanbul Tavrı, Kıraat Eğitimi.

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed, el-İtilâf fî vücûhi’l-ihtilâf, Arif Efendi Matbaası, 1894.
• Adıgüzel, Cumhur Ersin. XI. Asırda Endülüs’te İlmî Hayat, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Akakuş, Recep. “Reisü’l Kurralık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34/ 545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Akaslan, Yaşar. “Türkiye’de Kıraat İlmi Eğitim Öğretimi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, sy. 22 (Aralık/December, 2018). s. 1074.
• Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kıraat Âlimleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015, 130.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/ 551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Alemdar, Yusuf. Osmanlı’da Dâru’lkurrâ Müessesesi ve Kıraat Öğretimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Ateş, Ahmet. “Molla Gürânî”, İslâm Ansiklopedisi, VIII. İstanbul: 1993
• Atraş, Mahmud Ahmed Said. Târîhu’l-kırâât ve’l-kurrâ ve cühûdühüm fi’l-kırâe ve’t-te’lîfi fi’l-kırââti ve ‘ulûmihâ münzü’l-‘ahdi’n-Nebevî hatte’l-yevm, İskenderiye, Dâru’l-İman, 2008.
• Baltacı, Cahit. XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Baykara, Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları., 1985.
• Bozkurt, Nebi. “Dârü’l-kurrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 8/543-545, İstanbul: TDV Yayınları., 1993.
• Bozkurt, Nebi. “Mektep”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 29/5-6, .Ankara: TDV Yay., 2004.
• Çollak, Fatih. “Reîsü’l-Kurrâ’lık Müessesesi ve Esâmîi Kurrâ Defteri”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları IV: Kıraat İlmi ve Problemleri, Ed. Bedrettin Çetiner, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Çetin, Abdurrahman Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar, İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Çiftçioğlu, İsmail. “Karamanlı Eğitim-Öğretim Müesseseleri”, Karaman Tarihi ve Kültürü, Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2005.
• Çimen, Abdullah Emin. Hafızlık tarihi ve Türkiye’de Hafızlık Kurumunun İşlevselliği, İstanbul: Sayfa Dijital Baskı, 2010.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân, el-Ahrufü’s-seb‘ati li’l-Kur’ân, Tah. Abdülmüheymin Tahhân, Cidde: Dâru’lMinâre, 1997.
• Dimyatî, Ahmed b. Muhammed. İthâf-ü fudalâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-erbe‘ati ‘aşer, Tah. Abdurrahim et-Tarhûnî, Kahire, Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, Trc. Mümin Çevik, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 2011.
• Emecen, Feridun. “Ayasuluk”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 4/225-227, İstanbul: TDV Yay., 1991.
• Hilmi, Ahmed, Ravdatü’l-Kurrâ, Sırâtı Mustakim Mecmuası, 6/ 148.
• Hilmi, Hocazâde Ahmed, Ravzatü’l-Kurrâ ve Tarihi Kur’ân-ı Kerîm, İstanbul: Türk Neşriyat Yurdu, 1959.
• Gökdemir‚ Ahmet. “Anadolu’da Osmanlı Öncesi Kur’ân Kültürü (Tedrîsât/Tilâvet/Kıraat)”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 13, 2019: 91-123.
• Gökdemir, Ahmet. “Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Osmanlı İlim Dünyasına Katkıları”, 44, Necmettin Erbakan Üniversitsi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2017.
• Gökdemir, Ahmet. Köprülü Ailesinin Kur’ân Eğitimi Ve Kıraatine Katkıları, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 4/2 (Güz-2018), 332-351.
• Gücel, Mahir. Batı Anadolu Türken Beyliklerinde Eğitim-Öğretim Faaliyetleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Gümüştop, Ahmet. Karamanoğlu Beyliği Dönemi Larende (Karaman) Şehri Vakfiyeleri, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İbn Cezeri, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî, en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr, Haz. Necib el-Mâcidî, Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2010.
• İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-nihâye, Ed. Gotthelf Bergstraesser, 2 Cilt, Beyrut; Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, Beyrut, 1980.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb, tah. Mahmud el-Arnavut, Beyrut: Dâr-u İbn Kesîr, 1986.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• İbn Nedîm. Muhammed b. İshak, Kitâbü’l-Fihrist, Haz. Eymen Fuad Seyyid, Londra: Müessesetü’l-Furkân, 2009.
• İyişenyürek, Osman. İstanbul ve Mısır Tariklerinde Kıraat Usül Konularının Karşılaştırılması, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya: Basılmamış Tez, 2019.
• Karaçam, İsmail. Kur’ânı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Karaçam, İsmail. “Kıraat ların İntikali”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları IV: Kıraat İlmi ve Problemleri, Ed. Bedrettin Çetiner, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Karaçam, İsmail. “Anahatlarıyla Kıraat İlmi ve Tarihi Gelişimi”, Kur’an ve Kıraati Sempozyumları Kitabı, Ed.
• Muhammed Aydın, Adapazarı: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2006. s. 46-64.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Letâifü’l-işârât li fünûni’l-kırâât, Tah. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, Medine: Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1434.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Eğitim Öğretim, İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Konyalı, İsmail Hakkı. Konya Tarihi, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
• Landau. Jacob M. “Küttâb”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 27/3-4, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Muhammed Emin Efendi, ‘Umdetü’l-hallân fî îzâhi Zübdeti’l-‘irfân, İstanbul: Âsitâne, ts.
• Muhammed Emin Efendi, Zuhru’l-erîb fî izâhi’l-cem‘i bi’t-Takrîb, Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, nr. 11, 42a.
• Paluvi, Hamid b. Abdilfettah, Zübdetü’l-‘irfan, İstanbul, 1894.
• Rûmi, Muhammed Emin b. Abdillah, ‘Umdetü’l-hullân, İstanbul: Hilal Yayınları, 1854.
• Sabûnî, Muhammed Ali. et-Tibyân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. İstanbul: Yasin Yayınevi, 1431/2010.
• Sarıkaya, Fatih. Anadolu Beyliklerinde Dinî Hayat (Aydınoğulları, Menteşeoğulları ve Saruhanoğulları). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Saylam, A. İstemi. Vakfiyelere Göre Anadolu Beyliklerinde Sosyal ve Kültürel Hayat. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiü’l-fudalâ, Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, t.y,
• Tanman, M. Baha. “Dârülkurrâ/Mimari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/545-548, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicrî Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’limi, İstanbul, İşaret Yayınları, 1989.
• Tetik, Necati. Kıraat Eğitiminin Dünü, Bugünü, Yarını ve Kıraat Eğitiminde Meslekler, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları IV: Kıraat İlmi ve Problemleri, Ed. Bedrettin Çetiner, 147-167, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Tetik, Necati. Türkiye’de Başlangıcından Günümüze Kadar Kıraat İlminin Öğretiminde Takip Edilen Usul ve Esaslar, Kur’an ve Kıraati Sempozyumları Kitabı, Ed. Muhammed Aydın, Adapazarı: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Topal, Nevzat. Anadolu Selçukluları Devrinde Aksaray Şehri, Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Yüksel, Ali Osman. Ulûmü’l-Kur’an Kaynaklarından Cezerî ve Tayyibesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1993.
• Zerkâni, Muhammed Abdülazim, Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2004.