Fıkıh Usûlü Disiplininde Âhâd Haberin Bilgi ve Delil Değeri

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 348 - 373, 15.01.2022

Sadrettin Buğda

Öz

Şerʻî deliller hiyerarşisinde ikinci sırada yer alan sünnet genelde tüm İslâmî disiplinlerde özelde ise fıkıh ve fıkıh usûlü açısından büyük bir öneme sahiptir. Söz konusu öneme binaen âlimler Sünnetin sübutu ve delâleti hususunda ciddi bir çaba sarf etmişlerdir. İlk dönemden itibaren fıkıh usûlü disiplininde nakledilen Sünnetin Peygamber’e (s.a.v.) aidiyeti ve bilgi değeri hususu tartışılmış ve onu rivayet eden râvi sayısı esas alınarak bir kategoriye tabi tutulmuştur. Epistemolojik değer açısından Mütevâtir haber kesin bilgi ifade etmesi nedeniyle kesin delil kabul edilirken, âhâd haberin bilgi ifade edip etmediği hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Âlimler, hem âhâd haberin bilgi değeri hususunda hem de şerʻî amelî konularda onunla amel etme hususunda ihtilaf etmişlerdir. Bu çalışma, âlimlerin âhâd haberin bilgi ve delil değeri hususundaki görüşlerini delilleriyle birlikte ortaya koymayı amaç edinmektedir. Çalışmada mevzubahis olan âhâd haberin bilgi ve delil değeri hususundaki tartışmaların tespiti ve ortaya konulması için alandaki temel kaynaklar esas alınmış, yanı sıra son dönemlerde yapılan çalışmalara da müracaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usûlü, Haber, Âhâd Haber, Bilgi, Delil.

Epistemological and Evidentiary Value of Ahaad (Singular) Khabar in the Discipline of Islamic Jurisprudence

Öz

Sunnah, which is in the second rank in the hierarchy of shar’i (juridical) evidences, has a great importance in all Islamic disciplines in general and in terms of Islamic Jurisprudence (fiqh) and fiqh methodology in particular. Due to the importance mentioned above, scholars have made a serious effort about the confirmation and indication of the Sunnah. From the first period, in the discipline of fiqh methodology, the belonging of the transmitted Sunnah to the Prophet (pbuh) and its knowledge value have been discussed and it has been categorized based on the number of narrators who narrated it. In terms of epistemological value, Mutawatir (successive) khabar (knowledge) is accepted as definitive evidence because it expresses certain knowledge, while different opinions have been claimed about whether or not Ahaad (Singular) khabar expresses a knowledge value. Scholars have disagreed both on the knowledge value of Ahaad khabar (knowledge) and on acting with it in matters of shar’i acting. Therefore, This study aims to reveal the views of scholars on the knowledge and evidentiary value of Ahaad khabar together with their evidences. In order to determine and reveal the debates about the knowledge and evidence value of the Ahaad khabar in the study, the main sources in the field of Islamic Jurisprudence (fiqh) were taken as a basis, as well as the recent studies were also applied.

Anahtar Kelimeler

Fiqh methodology, Khabar, Ahaad (Singular) Khabar, Knowledge, Evidence.

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah. “Maliki Usûlcülere Göre Mütevâtir ve Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri -Karâfî Örneği-”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Ağustos 2018), 247-267.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfuddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. ʻAbdurrazzâk ʻAfîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 2. Basım, 1402.
• Apaydın, H. Yunus. “Meşhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/368-371. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/355-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d. el-İşâre fî maʻrifeti’l-usûl ve’l-vicâze fî maʻna’d-delîl. thk. Muhammed Alî Firkus. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1416/1996.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak. Beyrut: Dâru’l-Afâk el-Cedîde, 2. Basım, 1977.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. ʻİyâru’n-nazar fî ʻilmi’l-cedel. thk. Ahmed Muhammed Arrûbî. Kuveyt: Esfâr li Neşri Nefisi’l-Kutub, ts.
• Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et-Takrîb ve’l-irşâd. thk. Abdulhamîd Alî Ebû Zenîd. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1998.
• Bermâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abduddâim. el-Fevâidu’s-seniyye fî şerhi’l-Elfiyye. thk. Abdullah Ramazan Mûsâ. 5 Cilt. Medine: Mektebetu Dâru’n-Nasîha, 1436/2015.
• Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed. Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. b.y.: 4 Cilt. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Ucayl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâf, 2. Basım, 1414/1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meʻâlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 5. Basım, 2012.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meʻâlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Metnü’l-varakāt. Suudi Arabistan: Dâru’s-Sümayʻî, 2. Basım, 1427/2006.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meʻâlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah Culim en-Nebâlî – Beşîr Ahmed el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmî, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn ei-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1421/2001.
• Ebu’l-Hüseyn el-Basrî, Muhammed b. Alî b. Tayyib. el-Muʿtemed fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl el-Miss. Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1043.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’, el-Kâdî Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed. el-ʻUdde fî usûli’l-fıkh. nşr. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî. 5 Cilt. b.y.: y.y, 2. Basım, 1410/1990.
• Eşit, Davut. “Şâfiʻî Fıkıh Usûlünde Mustefîd Haber”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/2 (2018), 65-81.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed Şemsuddîn, Füsûlü’l-Bedâyi‘ fi Usûli’ş-Şerâyi‘. thk. Muhammed Hüseyn Muhammed Hasan İsmâîl. 2 Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut 1427/2006.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. , Faysalu’t-tefrîka beyne’l-İslâm ve’z-zendaka (Mecmûʿatu’r-Rasâili’l-İmâm el-Ġazzâlî) içinde. thk. İbrâhîm Emîn Muhammed. Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Mustasfâ fî ʻilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1413/1993.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Menhûl min taʻlîkâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Muʻâsır, 1419/1998.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Miʿyârü’l-ʿilm fî fenni’l-mantık. thk. Süleymân Dünyâ. Mısır: Dâru’l-Meʻârif, 1961.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Fakīh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû Abdirrahmân Âdil b. Yûsuf el-Garâzî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 1421.
• İbn Abdilhak el-Bağdâdî, Ebu’l-Fedâil Safiyyuddîn Abdulmu’min. Kavâʿidü’l-usûl ve maʿâkıdü’l-fusûl. Enes b. Âdil el-Yetâmâ – Abdulazîz b. Adnân el-Îdân. Kuveyt: Dâru Rekâiz, 1439/2018.
• İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ Alî b. Akîl b. Muhammed. el-Vâdıh fî usûli’l-fıkh. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1420/1999.
• İbn Berhân, Ebu’l-Feth Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Vusûl ile’l-usûl. thk. Abdulhamîd Ali Ebû Zuneyd. Riyad: Dâru’l-Meʻârif, 1404/1984.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 2. Basım, 1403/1983.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavżîhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Abdullah b. Dayfillah er-Rahîlî. Riyad: Matbaʻatu Sefîr, 1422.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cil. Beyrut Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn el-Harrânî. Derʾu teʿârużi’l-ʿakl ve’n-nakl. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 10 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiʻatu’l-İmâm Muhammed bin Suûd, 2. Basım, 1411/1991.
• İbnu’l-Hâcib, Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus Ebû Amr Cemâluddîn. Muhtasaru Müntehe’s-sûl ve’l-emel fî ʿilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. thk. Nezîr Hamâdû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• İbnu’l-Mevsilî, Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm b. Rıdvân Şemsuddîn. Muhtasaru’s-Ṣavâʾikı’l-mürsele ʿale’l-Cehmiyye ve’l-Muʿattıla. Seyyid İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.
• İbnu’n-Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdulazîz b. Alî el-Fütûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-münīr. thk. Muhammed Zuhayl - Nezîr Hamâd. 4 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-ʻUbeykân, 1413/1993.
• İbnu’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhîm Ramazân. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2. Basım, 1417/1997.
• İbnu’s-Salâh eş-Şehrezûrî. Mukaddimetu İbnu’s-Ṣalâh (Marʻifetu envâʻi ʻilmi’l-hadis). thk. Nureddîn Itır. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbnu't-Tilimsânî, Ebû Muhammed Şerefuddîn Abdullâh b. Muhammed b. Alî. Şerhu'l-Meʻâlim fi usûli’l-fıkh. thk. Âdil Abdulmevcûd – Alî Muhammed Muʻavved. 2 Cilt. Beyrut: ʿÂlemu’l- Kutub, 1419-1999.
• Îcî, Ebu’l-Fadl Adududdîn Abdurrahmân b. Ahmed. Şerhu Muhtasari’l-Muntehâ. thk. Muhammed Hasan İsmâîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1424/2004.
• İsfahânî, Ebu’s-Senâ Şemsuddîn Mahmûd b. Abdirrahmân b. Ahmed. Şerhu Muhtasarı İbni’l-Hâcib. thk Muhammed Müzhir Bekâ. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Medenî, 1406/1986.
• Karaman, Abdullah. “Mu’tezilî Usulcü Ebu’l-Hüseyn el-Basrî’ye Göre Bilgi Kaynağı ve Delil Olarak Âhâd haber”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi (Bilimsel Birikim) 3/3 (2003), 165-184.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. Şerhu Tenkīhi’l-fusûl. thk. Tâhâ Abdurraûf Saʻd. b.y.: Şeriketu’t-Tibâʻati’f-Fenniyye el-Muttahide, 1393/1973.
• Kelvezânî, Ebu’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. el-Hasen el-Bağdâdî. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. thk. Mufîd Muhammed – Muhammed b. Alî b. İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Medenî, 1406/1985.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980.
• Koçyiğit, Talât. “Âhâd Haberlerin Değeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (1966), 125-142.
• Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî. Îdâhu’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl. thk. Ammâr et-Tâlibî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1421/2001.
• Merdâvî, Alâuddîn Alî b. Süleymân. et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fi usûli’l-fıkh. thk. Abdurrahmân el-Cibrîn, ʻAved el-Karnî ve Ahmed es-Serrâh. 8 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşt, 1421/2000.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. Ali. Mirkâtü’l-vusûl ilâ ʿilmi’l-usûl. İstanbul: Dersaadet, 1321.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Şerhu Sahîh Müslim. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1392.
• Pezdevî, Ebu’l-Hasan Ebu’l-Usr Alî b. Muhammed. Kenzü’l-vüsûl ilâ maʻrifeti’l-usûl. Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi Merkez-ı İlim ve Adâb, ts.
• Rahûnî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Mûsâ. Tuhfetu’l-mesûl fî şerhi Muhtasaru Müntehe’s-sûl. thk. el-Hâdî b. Husyen Şübeylî - Yûsuf el-Ahdar el-Kayyim. 4 Cilt: Dubai: Dâru’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Turâs, 2002/1422.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fî ʻilmi’l-usûli’l-fıkh. thk. Tâhâ Câbir el-ʻAlvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1418/1998.
• Ruhâvî, Şerefeddîn Yahyâ b. Karaca. Hâşiye 'ale'l-Menâr (Şerûhu'l-Menâr ve havâşîhi min ʻilmi’l-usûl ile birlikte). İstanbul: Dersaadet, 1315.
• Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Fethu’l-muġīs̱ bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs̱ li’l-ʿIrâkī. thk. Alî Hüseyn Alî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 1424/2003.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Kavâtiʻu’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfiî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1418/1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Usûl. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Sevgili, Hamit. “Ebû İshâk eş-Şîrâzî’nin Usûl Anlayışında Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/ 42 (2019). 227-255
• Subkî, Ebû Nasr Tâcuddîn Abdulvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. Ahmed Cemâl ez-Zemzemî – Nûreddîn Abdulcebbâr Sağîrî. 7 Cilt. b.s.: Dâru’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1424/2004.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.s.: Dâru Tayyibe, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʻİlmiyye, ts.
• Şankîtî, Ahmed b. Muhammed b. Abdilvehhâb. Haberu’l-Vâhid ve huccîyetuhu, Medine: ʻİmâdetu’l-Bahsi’l-ʻİlmiyyi, 1422/2002.
• Şankîtî, Muhammed el-Hasan ed-Dedû. Şerhu’l-Varakāt. b.s.: Mevkiʻu Şezerâti Şankîtîyye Ala’ş-Şebeketi’l-Ankebûtiyye ts.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkīki’l-hak min ʿilmi’l-usûl. thk. Şeyh Ahmed Azvu ʻİnâye. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1419/1999.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî el-Fîrûzâbâdî. Şerhu’l-Lumaʻ. thk. Abdulmecîd et-Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. Tabakatu’l-fukaha. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1970.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh. thk, Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, 1400/1980.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn. Şerhu’t-telvîh ala’t-Tavdîh. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Sabîh, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Beşşâr ʻAvad. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî‘ Necmuddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm. Şerhu Muhtasari’r-ravża. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1407/1987.
• Urmevî, Ebû Abdillâh Safiyyuddîn Muhammed b. Abdirrahîm b. Muhammed el-Hindî. Nihâyetu’l-vusûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Sâlih b. Süleymân el-Yûsuf- Sad b. Sâlim es-Suveyh. 9 Cilt. Mekke: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, 1416/1996.
• Üsmendî, Ebu’l-Feth Alâuddîn Muhammed b. Abdilhamîd. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl. Muhammed Zekî Abdulberr. Kahire: Mektebetu’t-Turas, 1412/1992.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynuddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed. Ġâyetu’l-vüsûl ilâ şerhi Lübbi’l-usûl. Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l-Kubrâ, ts.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Behâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubî, 1414/1994.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Behâdır. Teşnîfü’l-mesâmiʿ bi-Cemʿi’l-cevâmiʿ (Şerhu Cemʿi’l-cevâmiʿ). thk. Seyyid Abdulazîz – Abdullah Rabîʻ. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Kurtuba li’l-Bahsi’l-ʻİlmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî. 1418/1998.