Vahdet-Kesret, Zuhd-Ashk And Tecellīyāt In Ghazals Registered With Huseynī Maqam In The Dīwān Of Niyāzī-i Mısrī

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 78 - 106, 15.01.2022

Ali Cançelik , Nur Banu Aksu

Öz

In this study, the ghazals registered with the Hüseynī maqam 163, 187 and 189 in the Niyāzī-i Mısrī Dīvān prepared by Kenan Erdoğan were examined. Each couplet of the determined ghazals was dealt with separately, and the transcribed text and explanation was made by giving it in today's Turkish. Details of some concepts and sentences in couplets are included in the explanation of ghazals in order to better understand the subject. It is aimed to explain the views and mystical interpretations of Niyāzī-i Mısrī on the subjects of "vahdet-kesret", "zuhd-ashk" and "tecellīyāt" through these ghazals. In ghazals, ‘vahdet-kesret’, ‘zuhd-ashk’ and ‘tecellīyāt’ are the main subject. Therefore the narration is enriched with extensive explanations and various examples on these topics. Again, in the explanation of the couplets, quotations from the Quran and hadiths are included. In the ghazals, the elements related to language are not mentioned, but the content of the couplets, the world of meaning and their mystical explanation are included. With this study, it will be possible to enter the world of thought and feeling of Niyāzī-i Mısrī on these issues. Later, the connection of these ghazals with the authority was examined under the title of "Hüseynī Authority and Its Relations with Ghazals". In the conclusion part, the main themes and concepts of ghazals have been included and a general evaluation has been made.

Anahtar Kelimeler

Niyāzī-i Mısrī, Dīwān, ghazal, maqam, ashk.

Niyâzî-i Mısrî Dîvânı’nda Hüseynî Makâmı İle Kayıtlı Gazellerde Vahdet-Kesret, Zühd-Aşk ve Tecelliyât

Öz

Bu çalışmada, Kenan Erdoğan tarafından hazırlanan Niyazî-i Mısrî Dîvânı’nda yer alan Hüseynî makâmı kayıtlı 163, 187 ve 189 no’lu gazeller incelenmiştir. Belirlenen gazellerin her bir beyti müstakil olarak ele alınmış, transkripsiyonlu metni ve günümüz Türkçesi verilerek açıklaması yapılmıştır. Gazellerin izahında konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak için beyitlerdeki bazı kavram ve tamlamaların detayına ayrıca yer verilmiştir. Niyazî-i Mısrî’nin bu gazelleri üzerinden vahdet-kesret, zühd-aşk ve tecellîyât konularındaki görüş ve tasavvufî yorumlarının açıklanması amaçlanmıştır. Gazellerde vahdet-kesret, zühd-aşk ve tecellîyât ana konuları oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu konularda geniş açıklamalar ve çeşitli örneklerle anlatım zenginleştirilmiştir. Yine beyitlerin îzahında Kur’ân-ı Kerîm ve hadislerden iktibaslara da yer verilmiştir. Gazellerde dille ilgili unsurlara değinilmeyip beyitlerin içeriğine, anlam dünyasına ve tasavvufî açıdan îzahına yer verilmiştir. Bu çalışma ile birlikte Niyazî-i Mısrî’nin gazellerde yer alan konulardaki düşünce ve duygu dünyasına girmek mümkün olacaktır. Daha sonra bu gazellerin makâm ile bağlantısı ‘Hüseynî Makâmı ve Gazellerle İlişkisi’ başlığı altında gazellerden örnekler verilerek incelenmiştir. Sonuç kısmında ise gazellerin ana tema ve kavramlarına yer verilmiş ve genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Niyazî-i Mısrî, Dîvân, gazel, makâm, aşk.

Kaynakça

• Aşkar, Mustafa. “Niyazî-i Mısrî-i Mısrî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 33/166-169. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Ahmet Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2010.
• Barkçin, Savaş Ş. 40 Makâm 40 Anlam. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Bars, Mehmet Emin - Irmak, Yılmaz. “Tasavvuf ve Halk İnancı Işığında Yunus Emre’de Toprak İmgesi”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/18 (Ağustos 2019). 1199-1211. 835647 (bingol.edu.tr) Cançelik, Ali. İznikli Büyük Bilge Eşrefoğlu Rûmî. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çağbayır, Yaşar. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullâh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/159-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çukurlu, Talip. “Dîvân Şâirinin Gülistân/Gülzâr/Gülşen Mefhumu”. Journal of Turkish Language and Literature. 3/2 (İlkbahar 2017), 69-85. 307440 (dergipark.org.tr)
• Demir, Osman. “Zerre”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44/295-296. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2017.
• Durusoy, Ali. “Vahdet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42/430-431. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ekinci, Gökhan. Kuddûsî Dîvânı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin Ve İşlevsel Sözlük s. 245-345]. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa (yok.gov.tr)
• Emre, M. Efdal. Niyazî-i Mısrî-i Mısrî Dîvânı ve Şerhi. İstanbul: Âlem Ticaret ve Yayıncılık, 2017.
• Erdoğan, Kenan. Niyazî-i Mısrî-i Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• es-Seyyid eş-Şerif Cürcâni, Ali İbn Muhammed. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Güleç, İsmail. “Yahya Kemal’de Lâmi-î Çelebi Etkisi”. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16 (Aralık 2008). 167-176. 115587 (dergipark.org.tr)
• Gümüş, Mustafa Yunus. “Fuzûlî’nin ‘Terk’ İle İmtihanı”. İçtimâiyat Sosyal Bilimler Dergisi 2 (Kasım 2020). 156-170. 1379812 (dergipark.org.tr)
• İslâm ve İhsan. “Gözyaşı ile ilgili Hadîs-i Şerifler”. 1 Nisan 2021. Gözyaşı İle İlgili Hadis-i Şerifler | İslam ve İhsan (islamveihsan.com)
• İşçi, Filiz. 15-19. Yy Dîvânlarına Göre Dîvân Şiirinde Zülüf. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017. Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa (yok.gov.tr)
• Kâşânî, Abdurrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kâşânî, İzzeddin. Tasavvufun Ana Esasları. Ersan Güngör. İstanbul: Kurtuba Kitap Yayıncılık, 2010.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/333-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kaya, Mahmut. “Sudûr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kemikli, Bilal. “İrfânî Şiirimiz Ve Hulûsi Efendi Dîvânı”. Somuncu Baba İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi 140 (Haziran 2012). 10-13. SB_140_ic.indd (somuncubaba.net)
• Kur’an Yolu Meâli. Hayreddin Karaman – Mustafa Çağrıcı vd. Ankara: DİB Yayınları, 2017.
• Kurnaz, Cemal. “Bülbül”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/485-486. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Görmez, Mehmet- Özafşar, Mehmet Emin vd. Hadislerle İslâm. 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Mısrî, Niyazî-i Mısrî. Füsûsu’l Hikem Tercüme ve Şerhi I. Ahmed Avni Konuk. I. Cilt. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Ökten, Saadettin. “Mevlid Veya Bir Medeniyet Beyannâmesi”. Mevlid ve Süleyman Çelebi, Bilal Kemikli – Osman Çetin. 31-48. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özcan, Nurgül. “15. Yüzyıl Divanlarında Dinî Benzetmelerle Yapılan Sevgili Tasvirleri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (2012). 159-189. 15. Yüzyıl Divanlarında Dinî Benzetmelerle Yapılan Sevgili Tasvirleri - PDF Ücretsiz indirin (docplayer.biz.tr)
• Özkan, İsmail Hakkı. “Ferahnâk”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/357-358. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özkan, İsmail Hakkı. “Hüseynî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/21-22. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: LM Yayıncılık, 2002.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Parmaksız, Mehmet Nuri. “Eserleri Bestelenen XVII. Yüzyıl Türk Dîvân Şâirleri”. İdil Dergisi. 4/15. (2015). 181-228. Microsoft Word - 009 mehmet nuri parmaks-z.docx (idildergisi.com)
• Sefercioğlu, M. Nejat. Nev’i Dîvânı’nın Tahlîli. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Tarlan, Ali Nihad. Fuzûlî Dîvânı Şerhi. PDF: Akçağ Yayınları, 2015. Fuzûlî Divanı Şerhi - Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan (Turki) : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive
• Tatcı, Mustafa. Yunus Emre Külliyatı II Yunus Emre Dîvânı Tenkitli Metin. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2005.
• Toprak, Burhan. Yûnus Emre Dîvânı. Eskişehir: Odunpazarı Belediyesi Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Takvâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/484-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Vanlı, Murat. 17. Yüzyıl Türk Şiirinde Tasavvuf Telakkisi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Yıldırım, Ali. "Zıtlık Kavramı ve Divan Şiirinde Zerre-Güneş Sembolizmi". Bilig / 25 (Aralık 2003). 125-138. 234669 (dergipark.org.tr)
• Yılmaz, H. Kâmil. “Nefis İle Mücadele Cihad-ı Ekber”. Diyanet Dergi. Erişim 19 Ocak 2021. Diyanet Dergi | Diyanet - Aylık Dergi - Aile - Çocuk - İlmi Dergi - Bülten