Evanjelik Dinî Hareketin Teo-Sosyolojik Paradigması

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 704 - 726, 14.07.2022

Muhammed Yamaç

Öz

Genel olarak dinî gruplar sosyolojisi ve özel olarak da (yeni) dinî hareketler din sosyolojisinin önemli konuları arasındadır. Hıristiyanlığın Protestan mezhebi içerisinde ortaya çıkan Evanjelizm, kendine özgü teo-sosyolojik yapısıyla yeni bir dinî hareket olarak dikkat çekmektedir. Nitekim hareket, içinden çıktığı Protestanlığa karşı tepkisel bir mahiyet taşımaktadır. Bu anlamda hareket, kökende Hıristiyanların yeniden doğuşunu savunan bireylerin bir araya gelerek oluşturduğu bir dinî hareket görünümüne sahip olsa da süreç içerisinde küresel ölçekli farklı teo-sosyolojik, stratejik, politik, ekonomik, vb. birçok misyona sahip olagelmiştir. Bu yönüyle Evanjelik hareket, Hıristiyanlığın Protestan mezhebi içinden farklı bir dinî yorum iddiasıyla ortaya çıkmışsa da farklı boyutlardaki teo-sosyolojik yapısıyla dünya siyasetini ve sistemini kontrol ve dizayn etme gibi küresel bir hedefe evrilmiş gözükmektedir. Bu farklı teo-sosyolojik yaklaşım, eski ve yeni Ahit yorumlarından oluşan Kitâb-ı Mukaddes’in teolojik temelleri üzerine oturan Hıristiyan mistisizmi ile Yahudi kabalizmini birleştiren mesiyanik düşünce ideolojisine dayanmaktadır.
Bu çalışma, din sosyolojisinin önemli konularından biri olan yeni dinî hareketler çerçevesinde oldukça geniş ve girift bir yapıyı ifade eden Evanjelik hareketin teo-sosyolojik boyutunu ele almaktadır. Bu kapsamda çalışma, “Evanjelizmin teolojik ilkeleri nelerdir?”, “Evanjelik hareketin oturduğu sosyoloji nedir?”, “Evanjelik hareketin teo-sosyolojisinin arka plan perspektifinde etkili olan göstergeler nelerdir? vb. temel problemleri anlamaya, anlamlandırmaya ve bunları analiz etmeye girişmektedir. Çalışma, dokümantasyon yöntemi çerçevesinde teo-sosyolojik boyutta Evanjelik hareketi analiz ederek din sosyolojisinin önemli konularından biri olan dinî gruplar sosyolojisine ve yeni dinî hareketlere katkı sunmayı amaçlamaktadır. Diğer taraftan çalışma, din sosyolojisi ile dinler tarihi disiplinleri arasında karşılıklı etkileşimin disiplinlerarası araştırma imkânını göstermesi ve bu iki bilim disiplini arasında konu geçirgenliğinin (geçişliliğinin) bir örneğini oluşturması bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Teoloji, Sosyoloji, Dini Hareket, Evanjelik Hareketi

Theo-Sociological Paradigm of the Evangelic Religious Movement

Öz

The sociology of religious groups in general and (new) religious movements in particular are among the important topics of the sociology of religion. Evangelism, which emerged within the Protestant sect of Christianity, draws attention as a new religious movement with its unique theo-sociological structure. As a matter of fact, the movement has a reactive aspect against the Protestantism from which it emerged. In this sense, although the movement has the appearance of a religious movement formed by the coming together of individuals who advocate the rebirth of Christians, it has had many different theo-sociological, strategic, political, economic, etc. missions on a global scale in the process. Although the evangelical movement emerged with the claim of a different religious interpretation within the Protestant sect of Christianity, it seems to have turned into a global goal of controlling and designing the world politics and system with its theo-sociological structure of different dimensions. This different theo-sociological approach is based on the messianic ideology of thought that combines Christian mysticism and Jewish cabalism, whics is based on the theological foundations of the biblical, which consists of interpretations of the old and new testament.
This article deals with the theo-sociological dimension of the evangelical movement, which expresses a very broad and intricate structure within the framework of the new religious movements, which is one of the important subjects of the sociology of religion. In this context, the article is focused on “what are the theological principles of evangelicalism?”, “what is the sociology of the evangelical movement?”, “what are the indicators that are effective in the background perspective of the theo-sociology of the evangelical movement?”, It attempts to understand, make sense of, and analyze fundamental problems such as. The article aims to contribute to the sociology of religious groups and new religious movements, which is one of the important topics of the sociology of religion, by analyzing the evangelical movement in the theo-sociological dimension within the framework of the documentation method. On the other hand, the article is important in terms of showing the possibility of interdisciplinary research of the mutual interaction between the disciplines of the sociology of religion and the history of religions, and being an example of the subject permeability (transitivity) between these two disciplines of science.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Theology, Sociology, Religious Movement, Evangelical Movement

Kaynakça

• Akben, Mehmet. Hz. İsa’nın Nüzulü Meselesi: Dini ve Politik Yaklaşımlar. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Albayrak, H. Şule. “ABD’de Hıristiyan Siyonizmi: Kökeni, İnanç Esasları ve Günümüz Amerikan Siyasetine Etkisi”. darulfunun ilahiyat 30/1 (Haziran 2019), 141-169. https://dergipark.org.tr/tr/pub/darulfunun/issue/46747/586277
• Aldrovandi, Carlo. “Theo-politics in the Holy Land: Christian Zionism and Jewish Religious Zionism”. Religion Compass 5/4 (Nisan 2011), 114–128. https://doi.org/10.1111/j.1749-8171.2011.00267.x
• Alıcı, Mustafa. “Üç Kudüs: Kudüs’e Siyonist, Evanjelik ve Reel-Politik Yaklaşımlar”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6/15 (Mayıs 2018), 41-58. https://doi.org/10.31126/akrajournal.390796
• Amstutz, Mark R. Evangelicals and American Foreign Policy. New York: Oxford University Press, 2014.
• Aydın, İbrahim Ethem – Oymak, İskender. “Yeniden Yapılanmacı Yahudilik Hareketinin Ortaya Çıkış Sebepleri ve Temel Hedefleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (Haziran 2021), 123- 165.
• Aydın, Mahmut. “Evanjelik Hıristiyanlığın Misyon Yöntemleri ve Türkiye’deki Yansımaları”. Dinler Tarihi Araştırmaları-V (Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik). ed. Asife Ünal. 49-68. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2005.
• Bahadur, Merve – Çapcıoğlu, İhsan. “Yeni Dini Hareketlerde Çevrimiçi ve Çevrimdışı Yönelimler: Sahaja Yoga Örneği”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 32/2 (Nisan 2021), 372-386.
• Bebbington, David William. Evangelicalism in Modern Britain: A history from the 1730s to the 1980s. London: Routledge, 1989.
• Bedir, Şener Faruk. “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 3/6 (Güz 2013), 73-98.
• Bellah, Robert N. The Broken Covenant: American Civil Religion in Time of Trial. New York: Seabury Press, 1975.
• Berger, Peter L. Dinin Sosyal Gerçekliği. çev. Ali Coşkun. İstanbul: İnsan Yayınları, 1993.
• Bilgin, Vejdi. “Batıda Ortaya Çıkmış Yeni Dinî Hareketler”. Din Sosyolojisi. ed. Talip Küçükcan. 194-220. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2010.
• Davidson, Lawrence. “Christian Zionism as a Representation of American Manifest Destiny”. Critical Middle Eastern Studies 14/2 (Summer 2005): 157–169. https://doi.org/10.1080/10669920500135538
• Drummond, Lewis A. The Word of the Cross: A Contemporary Teology of Evangelism. Nashville: Broadman Press, 1992.
• Elmas, Büşra. Evanjelik Hıristiyanlarda Kıyamet İnancı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Erickson, Millard J. “Evangelism”. The Blackwell Encylopedia of Modern Christian Thought. ed. Alister E. McGrath. 120-207. Oxford: Blackwell Publishing, 1993.
• Feldman, David. “Evangelicals, Jews, and anti-Catholicism in Britain, c. 1840-1900”. Jewish Historical Studies 47/1 (Aralık 2015), 91-104. http://dx.doi.org/10.14324/111.444.jhs.2016v47.009
• Fowler, Robert Booth vd. Religion and Politics in America: Faith, Culture, and Strategic Choices. Boulder, Colorado: Westview Press, 5. Basım, 2014.
• Gündüz, Şinasi. “Protestan Geleneğinde Yeni Hıristiyan Sağı Olarak Evanjelizm”. VIII. Kur’an Sempozyumu: Günümüz Dünyasında Müslümanlar. 51-59. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Güngör, Ali İsra. Hıristiyanlıkta Evanjelik Hareket. Ankara: Aziz Andaç Yayınları, 2005.
• Güngör, Ali İsra. “Hıristiyanlıkta Püriten Anlayış ve Etkileri”. Dinî Araştırmalar 7/21 (Haziran 2005), 7-26.
• Hallsell, Grace. Tanrı’yı Kıyamete Zorlamak. çev. Mustafa Acar – Hüsnü Özmen. Ankara: KİM Yayınları, 2. Basım, 2003.
• Harper, Steve. The Way to Heaven: The Gospel According to John Wesley. Michigan: Zondervan, Grand Rapids Press, 2003.
• Hıdır, Özcan. “Avrupa’da “Aşırı Sağ”ın Dinî-İdeolojik ve Tarihî Temelleri-Kökenleri”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 14/53 (Nisan 2018), 15-46.
• Kang, Ning. “Puritanism and Its Impact upon American Values”. Review of European Studies 1/2 (Aralık 2009), 148-151. https://doi.org/10.5539/res.v1n2p148
• Kanık, Cengiz. “Batı’da Ortaya Çıkan Yeni Dinî Hareketlere Genel Bir Bakış”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/17 (Ağustos 2017), 177-188.
• Kiracofe, Clifford A. Dark Crusade: Christian Zionism and US Foreign Policy. New York: I.B. Tauris, 2009.
• Kurt, Ramazan Kağan. Evanjelizm-Dünya İmparatorluğu ve Türkiye. İstanbul: Birharf Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kurtoğlu, Ramazan. “ABD Siyaset Stratejisinde Evanjelist-Kabalist Felaket Filmleriyle Psikolojik Savaş Operasyonları ve Türkiye”. Sosyoloji Konferansları /41 (Ağustos 2011), 15-40.
• Küçük, Abdurrahman vd. Dinler Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2011.
• Lean, Nathan. İslamofobi Endüstrisi. çev. İbrahim Yılmaz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Lewis, Donald. The Origins of Christian Zionism: Lord Shaftesbury and Evangelical Support for a Jewish Homeland. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Marsden, George M. Understanding Fundamentalism and Evangelicalism. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1991.
• McGrath, Alister E. Christianity: An Introduction. Oxford: Blackwell Publishing, 1997.
• Murray, Kyle - Worth, Owen. “Building Consent: Hegemony, ‘Conceptions of the World’ and the Role of Evangelicals in Global Politics”. Political Studies 61/4, (Kasım 2012), 731-747. https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.2012.01003.x
• Myklebust, Olav Guttorm. The Study of Missions in Theological Education. 2 Cilt. Oslo: Egede Institutet, 1955-1957.
• Noll, Mark A. The Rise of Evangelicalism: The Age of Edwards, Whitefield and The Wesleys. Downers Grove/lllinois: InterVarsity Press, 2004.
• Olson, Roger E. The Westminster Handbook to Evangelical Theology. Louisville/Kentucky: Westminster John Knox Press, 2004.
• Oran, Filiz Çoban. “Amerikan Kimliği ve Dış Politikasında Evanjelizmin İzleri: Sosyal-İnşacı Perspektiften ABD-İsrail İlişkileri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül, 2017), 2019-2037.
• Özden, Mustafa. “Sekülerliğin Tarihi Serüveni”. Yönetim Ekonomi Edebiyat İslami ve Politik Bilimler Dergisi 1/2 (Aralık 2016), 59-80. https://doi.org/10.24013/jomelips.266024
• Polat, Bayram. Evanjelik Bir Hareket: Metodist Kilisesi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Reid, Alvin L. Introduction to Evangelism. Nashville: Breadman & Holman Publishers, 1998.
• Rubinstein, William - Rubinstein, Hilary. Philosemitism: Admiration and Support in the English-Speaking World for Jews, 1840–1939. Houndmills: Macmillan, 1999.
• Sarı, Yusuf. 11 Eylül Sonrası Amerika Birleşik Devletleri’nin Güvenlik Algısının Ortadoğu’ya Yansımaları. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Saylam, Gökalp. ABD Dış Politikası ve Evanjelizm. Ankara: Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Snead, Jennifer. “Print, Predestination, and the Public Sphere: Transatlantik Evangelical Periodicals, 1740–1745”. Early American Literature 45/1 (January 2010), 93-118.
• Spector, Stephen. Evangelicals and Israel. New York: Oxford University Press, 2009.
• Stout, Harry S. The Divine Dramatist: George Whitefield and the Rise of Modern Evangelicalism. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1991.
• Şahin, Mehmet. Din-Dış Politika İlişkisi ABD Örneği. Ankara: Barış Kitap, 2016.
• Tennent, Timothy C. Theology in the Context of World Christianity. Mic¬higan: Zondervan Academic, 2007.
• Turan, Süleyman. “Alexander Duff ve Hıristiyan Tarihinin İlk Misyon Kürsüsü”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/29 (Mart 2010), 251-268.
• Van Engen, Charles. “The Uniqueness of Christ in Mission Theology”. Christianity and the Religions: A Biblical Theology of World Religions. ed. Edward Rommen – Harold Netland. 183-216. Pasadena, California: William Carey Library, 1995.
• Wald, Kenneth D. – Calhoun-Brown, Allison. Religion and Politics in the United States. United Kingdom: Rowman & Littlefield Publishers, 6. Basım, 2011.
• Wesley, John. “The Lord Our Righteousness”. John Wesley’s Sermons: An Anthology. ed. Albert C. Outler - Richard P. Heitzenrater. 322-391. Nashville: Abingdon Press, 1991.
• White, George Edward. Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları. çev. Cem Tarık Yüksel. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Yılmaz, Hakan. “Puritenlik ve Amerikan Siyasi Hayatı”. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi /14 (Aralık 2017), 100-111.
• Yılmaz, Hakan. “Evanjelik Hareketin ABD Siyaset Kurumundan Dinî Talepleri Üzerine Bir İnceleme”. Yahudilik, Hıristiyanlık ve Batı Araştırmaları Dergisi 2/1 (Haziran 2020), 27-58. https://doi.org/10.5281/zenodo.3908651