An Evaluation of the Commercial Products in The Manner of Nature of The “Mutaqawwam” in Fiqh

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 602 - 619, 14.07.2022

Cemil Liv

Öz

It is common fact Islamic law system underlines private property rights as one of the fundamental issues. However, this should not be regarded as if private property offers unlimited right of acting among the Islamic rules so property owners have to obey the entire procedures and rules set by the Islamic law system when they faced any issues containing their properties. It is known that one of the most significant principles covering personal property is that men must be aware of the certain rules, brought by sharia i.e canonic laws. Any kind of properties, products, or objects being suitable this canonic law is regarded as “mutaqawwam”. For example, the consumption and consumption of some foods or objects were forbidden by Islamic rules so they are not regarded as “mutaqawwam”. Even the matter of “mutaqawwam” literally explained according to Islamic rules, there have been some conflicting arguments about the characteristics of “mutaqawwam” matters.
Therefore in this article, fundamental features of the materials for whether they are suitable to trade or consumption were not only described but also comparatively evaluated. Moreover, it is mentioned that even the materials being forbidden to trade such as pigs, filthy animals on Islamic law were clearly listed on fıqh texts, some of them are seen as that they are still traded by being integrated within some other materials.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Trading, Mutaqawwam, Halal, Haram

Ticari Ürünlerde Mütekavvim Olma Şartının Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

İslâm hukuku prensip itibariyle özel mülkiyet anlayışını benimsemiş olmakla birlikte mülkiyet hakkının kullanımında sınırsız bir özgürlük alanı vermemiştir. Kurulacak bir satış akdinde taraflara, irade beyanı ve akde konu olacak mallarla ilgili hukuki kurallara uyma yükümlülüğü getirmiştir. Bu kurallar içerisinde en önemli olan alım satıma konu olacak ürünün hukuken (şer’an) yasaklanmış olmamasıdır. Naslarda şarap, meyte ve domuz ürünlerinin tüketilmesi ve ticari meta olarak kullanılması câiz görülmez. Şer’an tüketimi yasaklanan bu mallar ticari açıdan mütekavvim mal olarak kabul edilmemiştir. Bir ürünün mütekavvim mal olarak değerlendirilerek ticaretinin yapılabilmesi için Şer’an yasaklanmaması, temiz olması, insan ve diğer canlılara zararının olmaması gerekir. Nüfusun artışına paralel olarak sanayi ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte artan ihtiyaçları karşılamak için endüstriyel ürünlere rağbet de artmıştır. Endüstriyel ürünlerde katkı maddeleri kullanılmaya başlanmıştır. Naslarda açıkça haram kılınmış birçok ürün farklı ürünlere dönüştürülerek pazar ağına dahil edilmiş; gıda, ilaç, kozmetik, giyim ve birçok farklı alanlarda renklendirici, koruyucu, çözeltici gibi farklı amaçlarla elde edilen mamüller kullanılmaya başlanmıştır.
Bu makalede bir malın ticari meta olarak kullanılabilmesi için aranan vasıflar ile bu konuda oluşan tartışmalar, meyte, kan ve domuz gibi necis ürünlerin doğrudan ticaretinin yanı sıra bu ürünlerin hammadde ve katkı maddesi olarak ticareti konuları analiz edilmiştir.
Bu makalede bir malın ticari meta olarak kullanılması için aran vasıflar ile bu konuda oluşan tartışmalar, meyte, kan ve domuz gibi necis ürünlerin doğrudan ticaretinin yanı sıra bu ürünlerin hammadde ve katkı maddesi olarak ticareti konuları analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Ticaret, Mütekavvim, Helal, Haram.

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. Musannef. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, 1403/1982.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukuna Göre İstihâle ve İstihlâkın Necis Katkı Maddesi İçeren Gıda, İlaç, Kozmetik ve Temizlik Malzemelerinin Hükmüne Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (2016), 2326-2345.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1420/2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, ts.
• Baysa, Hüseyin. “Haram Madde İçeren Ürünlerin Hükmüne İstihlâkın Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2/22 (2018), 1165-1189.
• Baysa, Hüseyin. “Hayvansal Yan Ürünlerin Ticaretinde Helallik Sorunu”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017), 423-437.
• Baysa, Hüseyin. “Necis Şeylerin Faydalanılabilirlik Bağlamında Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”. Marife 18/2 (2018), 329-352.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübra. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhıyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
• Boran, Mustafa. “Gıda Katkı Maddelerinde Helallik ve Haramlık Ölçütleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/42 (2016), 1751-1759.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahih. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmü’l-Kur’an. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, 1405/1984.
• Cıbız, Yunus Naci. “İslam Hukukunda İstihlâk ve Hükümleri”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2015), 225-248.
• Çayıroğlu, Yüksel. “Hayvansal Kökenli Hammaddeler İçeren Yemlerin Eti Helal Olan Hayvanların Beslenmesinde Kullanılması ve Bunun Fıkhî Sonuçları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/41 (2019), 35-72
• Çayıroğlu, Yüksel. “İslâm Hukukuna Göre Gıda Katkı Maddeleri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 26 (2015), 331-368.
• Çayıroğlu, Yüksel. İslâm Hukuku’na Göre Helâl Gıda Sorunu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Çeker, Orhan. “İstihale”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı. 4/130-136. Afyonkarahisar: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Çetintaş, Recep. “Ticârette Helâl Kazancın Temel Esasları”. Helâl Kazanç. ed. Hasan Meydan vd. 33-41. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Debûsî, Ebû Zeyd ed-. Teʾsîsü’n-nezâʾir. Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-Emvâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Ergül, Mustafa. Karma Yemler ve Karma Yem Teknolojisi. Ege Üniversitesi Basımevi, 2008.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr fî şerhi’l-Mücellâ bi’l-ihtisâr. 12 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1425/2004.
• İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî. el-Emvâl. Suud: Merkez-i Melik Faysal, 1406/1986.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1317/1899.
• Kahraman, Abdullah. “Gıda Ürünlerinde Helal ve Haramı Belirleme Yöntemi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 453-478.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-. ez-Zahîra. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, ts.
• Karaman, Hayreddin. Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Kardâvî, Yusuf. el-Helâl ve’l-Harâm fi’l-İslâm. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 1433–2012.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Koşum, Adnan. “Hayvansal Ürünlerin Üretiminde Besleme Ve Helallik”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 11-18.
• Macit, Yüksel. “Yiyecek-İçeceklerde Haram-Helalliğin Kriteri ve Bu konuda Arap Kültürünün Etkisi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2002), 265-271.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Muvattâ. 8 Cilt. Ebu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultan, 1425/2004.
• Mannan, Muhammed Abdul. İslâm Ekonomisi: Teori ve Pratik. çev. Bahri Zengin - Tevfik Ömeroğlu. İstanbul: Fikir Yayınları, 1980.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-Kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1416/1995.
• Müslim, Ebû’l-Hüseynel-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-. el-Kâfî fî fürûʿi’l-Mâlikiyye. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, 1400/1980.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin b. Seref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Okur, Kaşif. “İslam Hukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler”. VI. İslam Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve İslam Fıkhı Açısından Helal Gıda Sempozyumu. ed. Ali Kaya vd. 23-59. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Okur, Kaşif Hamdi. “İstihâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/674-676. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-. Fethu’l-azîz bi şerhi’l-Vecîz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza er-. Nihâyetü’l-Minhâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1982.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. 8 Cilt. Mısır: Daru’l-hadis, 1413/1992.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc lâ ma ’rifeti me ’ânî elfâẓi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi’u’s-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Vural, Neslihan Merve. Kanatlı Hayvanların Beslenme Şartlarının Fıkhî Açıdan İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yeniçeri, Celal. “İslamHukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler Tebliğ Müzakeresi”. VI. İslâm Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve İslâm Fıkhı Açısından Helâl Gıda Sempozyumu. 143-149. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. İskenderiye: Dâru’l-Hidâye, ts.