Faize Alternatif Olarak Mudârebe

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 937 - 959, 14.07.2022

Muhammed Latif Altun

Öz

İnsanların hem bireysel hem de toplumsal refahı İslam’ın koymuş olduğu emirlere, yasaklara, ilkelere ve prensiplere uymakla mümkündür. Bu çerçevede hayatını idame ettiren bir kimse dünyada rahat edeceği gibi ahirette de mutlu olacaktır. Faiz de İslam’ın yasakladığı şeyler arasında yer almaktadır. Sözü edilen yasağa uyduğu ölçüde insanların iktisadi faaliyetleri başta olmak üzere sosyal, ailevi ve hukukî hayatları refaha ulaşır. Ancak insanların, faizden sakındıkları durumlarda onun yerine ikame edebilecekleri geçerli uygulamalara sahip olmaları gerekmektedir. Mudârebe başta olmak üzere müşâreke ve murâbaha akitleri, faizli finansman yerine istifade edilebilecek uygulamalardır. Bu uygulamaların her biri İslam hukuku literatüründe ele alınmış, bunların unsur ve şartlarına yer verilmiştir. Ayrıca bunların unsur ve şartlarındaki esnek vasıflarından dolayı rahatlıkla günümüz şartlarına uyarlanması mümkündür. Bu çalışmada söz konusu uygulamalardan mudârebe akdi ele alınmış, bu akdin unsur ve şartlarına kısaca değinilmiş, daha sonra mudârebe ile faizli faaliyetlerin farklarına yer verilmiş ve mudârebe uygulamasının faize alternatif olabilme imkanının altı çizilmiştir. Çalışmanın sonunda günümüz şartlarında kullanılan mudârebe sukûku olarak bilinen menkul evrakların hükmüne işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mudârebe, Faiz, Müşâreke, Murâbaha

Teşekkür

Yapacağınız değerlendirmeler için şimdiden teşekkür ederim.

Mudarabah As An Alternatıve To Interest

Öz

People's individual and social welfare is possible by following the orders, prohibitions, policies, and principles set by Islam. A person who maintains his life within this framework will be comfortable in this world and happy in the hereafter. Interest is also among the things prohibited by Islam. To the extent that people comply with the aforementioned prohibition, their social, family, and legal lives will prosper, especially their economic activities. However, people need to have valid practices that they can substitute for when they avoid interest. Musharakah and Murabaha agreements, especially mudarabah, are practices that can replace interest. Each of these applications is discussed in the literature of Islamic law, and their elements and conditions are included. It is possible to adapt these applications to today's conditions due to their flexible features in their elements and conditions. In this study, the mudarabah contract, which is one of the practices in question, is discussed, the elements and conditions of this contract are briefly mentioned, then the differences between mudarabah and interest-bearing activities are given, and the possibility of mudarabah application as an alternative to interest is underlined. At the end of the study, the provision of movable documents known as mudarabah Sukuk used in today's conditions has been pointed out.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Mudarabah, Interest, Musharakah, Murabaha

Kaynakça

• Abdullah Çolak, İslam Borçlar Hukuku, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Abdullah b. Ömer, el-Mudârebetü’ş-şeriyye el-bedîli’l-islamî li’l-fâideti’r-rabeviyye, 1st International Islamic Heritage Conference, 2015, 388-408.
• Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî, Cevâbü’l-istiftâ’, ʻan hakîkati’r-ribâ, thk. Muhammed Uzeyr Şems, y.y.: Dârü İlmi’l-Fevâid, 1434.
• Abdurrahman Çetin, Katılım ve Mevduat Bankalarının Piyasa Etkinliğinin Karşılaştırmalı Analizi ve Bir Uygulama, İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği, 2018.
• Ahmet Tabakoğlu & İsmail Kurt, Faizsiz Yeni Bir Banka Modeli, İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
• Angelo M. Verandos, İslamî Bankacılık ve Finansta Güncel Meseleler, Çev. Serap Turgut Umut, İstanbul: İktisat Yayınları, 2020.
• Asutay, Mehmet, “Conceptualising and Locating the Social Failure of Islamic Finance: Aspirations of Islamic Moral Economy vs the Realities of Islamic Finance”, Asian and African Studies, Vol. 11 No. 2, 2012, 93-113.
• Bâbertî, Muhammed b. Muhmud Ekmelüddin Ebû Abdillah b. eş-Şeyh Şemsüddin, el-İnâye Şerhü’l-Hidâye, y.y.: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Beki, Abdülaziz, İslam’da Modern Ticari Meseleler, Ankara: Kariyer Matbaacılık, t.y.
• Bevvâk, Muhammed b. Yusuf b. Ebî Kasım b. Yusuf el-Abderi el-Ğarnâtȋ, et-Tâc ve’l-İklȋl li Muhtasarı Halil, y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali b. Musa el-Husrevcirdî el-Horasânî, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Beyrut: Dârü’l-Kübi’l-İlmiyye, 2003.
• Cebeci, İsmail, "Sukûk", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2019, ek-2.
• Chapra, Muhammad Umer, İslam İktisadında Ahlak ve Adalet, Çev. Mehmet Saraç, İstanbul: İSİFAM Yayınları, 2018.
• Çapak, İsmail, İslam İktisadi İlmihali, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2018.
• Çelik, İmran, “Meşru’ Bir Yatırım Aracı Olarak Mudârebe ve Günümüzde Kullanımı”, Injosos Al-Farabı Internatıonal Journal On Socıal Scıences/ Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1/3, 2017.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Alib. Ömer b. Ahmed b. Mehdi b. Mesud, Sünenü Dârekutnî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Desûkî, Muhammed b. Arefe, Hâşiytü’d-desûkî alâ Şerhi’l-kebîr, y.y.: Dârü’l-Fikir, t.y.
• Döndüren, Hamdi, İslamî Ölçülerle Ticaret Rehberi, İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• Durmuş, Abdullah, Candan, Abdurrahman vd., İslam İktisadında Para & Bakırdan Dijitale, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Eryılmaz, Filiz & Yüce, Mehmet, Suudi Arabistan’da Katılım Bankacılığı ve Tarihsel Gelişimi, Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Hazıroğlu, Temel, Katılım Ekonomisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Heyet (Hey’etü’l-muhâsebe ve’l-murâcaa li’l-müessesâti’l-mâliyeti’l-islâmiyye), el-Meʻâyîrirü’ş-şerʻiyye.
• Hofmann, Murad Wilfried, el-İslâm kebedîl, çev. Garip Muhammed Garip, Riyad: Mektebetü Abekân, 1997.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed, el-Kâfi fî fıkhi ehli’l-Medine, thk. Muhammed Ahyed el-Moritânî, Riyad: Mektebetü’r-Riyad, 1980.
• İbn Abidin, Muhammed emin b. Ömer, Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, Müsnedü İmam Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb Arnaût, y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyüp b. Saʻd, Zâdü’l-meʻâd fȋ hedyi hayri’l-ibâd, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1415/1994.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffikuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnȋ, y.y.: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Mâce, Ebü Abdillah Muhammed b. Yezid, Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, y.y.: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed, el-Bahrü’r-Râik Şerhü Kenzi’d-Dekâik, y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmi, t.y.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Kahire: Dârü’l-Hadis, 2004.
• İbn Teymiyye, Takıyuddîn Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah, Mecmûʽu’l-fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Medinetü’l-Münevvere: Macmaʻ Melik Fehd, 1995.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekir Muhammed b. İbrahim, el-İknâʻ li İbni’l-Münzir, thk. Abdullah b. Abülaziz el-Cibrîn, y.y.: 1408.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Salim, el-Beyân fî mezhebi’l-İmam eş-Şafiî, thk. Kasım Muhammed en-Nuri, Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Kâdî Abülvehab, Ebû Muhammed Abdülvehab b. Ali b. Nasr, et-Telkîn fi’l-fıkhi’l-Mâlkî, thk. Ebû Uveys Muhammed, y.y.: el-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Kâsânȋ, Alâuddîn Ebû Bekir b. Mesud b. Ahmed, Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ, y.y.: Dârül’l-Kütübübi’l-İlmiyye, 1986.
• Korkut, Cem, İslam İktisadında Sermaye, edt. Abdurrahman Candan, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Kumaş, Salih, “Bir Finansman Modeli Olarak Mudârebenin Faizsiz Bankacılıkta Etkin Şekilde Kullanılması Sürecinde Sivil Toplum Örgütlerinin Aktif Rol Üstlenmesi”, Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, yıl: 2, Sayı: 1, 2016.
• Mabed Ali el-Cârihî, “Monetary Policy in an Islamic Framework”, Munich Personal RePEc Archive (MPRA) Sayfa: 67547, 2015.
• M. Hamdi Yazır, Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu, İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir, el-Muvattâ’, thk. Bişâr Avvâd Maruf, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasn Ali b. Muhammed b. Muhammed, el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî, thk. eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvid, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merdâvî, Alauddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman, el-İnsâf fî maʻrifeti’r-râcihi mine’l-hilâf, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin, Kahire: Hicr li’t-Tibâʻa, 1995.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyâr li taʻlîli’l-muhtâr, Kahire: Matbaʻatü’l-Halebî, 1937.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin b. Şeref, Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn, tah. Züheyr Çaviş, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991/1412.
• Özsoy, İsmail, “Faiz”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Râfiʻȋ, Abdülkerim b. Muhammed b. Abdilkerim, Fethü’l-azȋz bi şerhi’l-Veciz, thk. Ali Muhammed, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sahnûn, Abdüsselam b. Said b. Habib et-Tenûhȋ, el-Müdevvene, y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Salih b. Muhammed b. Süleyman b. es-Sultân, el-Eshüm hükmühâ ve âsâruha, Suudi Arabistan: Dârü İbnü’l-Cevzî, 1427/2006.
• Sami Hasan Ahmed Hamdo, Tetvîrü’l-aʻmâli’l-masrifiyye, Amman: Mektebetü’ş-Şark, 1976.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, el-Mebsût, Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, 1993.
• Sultan, Selahaddin, el-Ezmetü’l-âlemiyye ve’l-mudârebetü’ş-şerʻiyye, İstanbul: 2009.
• Şakarcan, Zeynep, İslamî Finans Yöntemlerinden Biri Olan Emek-Sermaye Ortaklığının Günümüzdeki Yeri: Bir Saha Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2021.
• Şirâzȋ, Ebû İshak İbrahim b. Ali, el-Mühezzeb, y.y.: t.y.
• Şirbînî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed el-Hatib, Muğni’l-muhtâc ilâ marifet meâni elfâzi’l-Minhâc, y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tabakoğlu Ahmet, “İslam Ekonomisinde Emek ve Sermaye Kavramları”, İslam İktisadı, İstanbul Bayrak Matbaası, 2005.
• Uludağ, Süleyman, İslam’da Faiz Meselesine Farklı bir Bakış, İstanbul: Dergah Yayınları, 2021.
• Ustaoğlu, Murat, Semâvî Dinlerdeki Faiz, İstanbul: Grius Yayınevi, 2021.
• Zaim, Sabahattin, “İslâm İktisadı ve Hicretin 15. Yüzyılında İslâm Dünyasının Ekonomik Görünümü”, Diyanet Dergisi, sayı: Hicret özel sayısı, 1981.
• Zeylaʻi, Osman b. Ali b. Mahcen, Tebyînü’l-hakâik şerhü Kenzi’d-Dekâik, Bulak: Kahire, 1313.