Kur’ân Kıraatinde Kavramlar Üzerine Bir Analiz

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 960 - 983, 14.07.2022

Yakup Uzun

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, insanların okuyup anlamaları ve ahkâmıyla âmil olmaları için kendilerini yoktan var eden Yüce Allah tarafından indirilmiş mu‘ciz bir kelamdır. Bu ilahî kelamın okunup anlaşılması ve ahkâmıyla amel edilme çabası, onun inişiyle birlikte başlamış ve günümüze kadar devam etmiş, şüphesiz bundan sonra da devam edecektir. İndiği ilk anda Allah Rasûlü (s.a.s), onu tebliğ edici olarak okumuş, okutmuş, anlamış, anlatmış ve hayatına yansıtmıştır. Bu yönüyle O, hayatı boyunca üsve-i hasene olmuştur. Onun bu güzel örnekliği, müminler tarafından hüsn-i kabulle alınmış, ondan sonra da devam ettirilmiştir. Tabii bu ameliyeye zamanla telifler eklenmiş, hem Kur’ân’ın okunmasına hem de anlaşılmasına yönelik sayısız eser telif edilmiştir. Bu özelliğinden ötürü Kur’ân, genelde insanlık özelde ise bütün müminler için cazibe merkezi olmuştur. Öte yandan Kur’ân’ın bu cazibesi kendini tebyin edici vasfında da tezahür etmiştir. Zira bir ayette vurgulanan bir mevzunun tamamlayıcı kısmı, bir başka ayette yahut başka bir sûrede olabilmektedir. Bu anlamda lafızlar/kavramlar, âyetler ve hatta sûreler mana yönüyle birbirini tamamlamaktadır. Bu bağlamda Kur’ân’ın okunup anlaşılmasında bir nevi tedriciliği ifade eden kıraat, tertîl, tilavet ile tezekkür, tefekkür ve tedebbür terimleri ele alınmış ve bu terimlerin ifade ettikleri anlamlar lügatlar eşliğinde verilmiştir. Sonrasında bunların anlam çeşitliliği görülsün diye de bu lafızlar, âyetler bağlamında müfessirlerin yorumlarıyla verilmiştir. Neticede bunlar, her ne kadar birbirleri yerine zikredilen aynı kavramlar gibi algılansa da bunların anlam yapıları ve bulundukları bağlamlar dikkate alınarak araştırma yapılmış ve bunların aynı şeyi ifade etmedikleri ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tertîl, Tilâvet, Tedebbür, Anlam

Teşekkür

Çok teşekkür ederim

An Analysis on the Concepts in the Qur’an

Öz

The Holy Qur’an is a divine word sent down by Allah Almighty for people to read, understand and act with their understanding. The effort to read, understand and act on this divine word began with his landing and has continued to the present day, will undoubtedly continue after that. At the first moment he landed, the Messenger of Allah (s.a.s), he read, read, understood, told and reflected it in his life as a messenger. In this aspect, he has been at the base all his life. This good example of him was accepted by the believers with great acceptance and continued after that. Of course, over time, copyrights have been added to this article, and numerous works have been copyrighted both for reading and understanding the Qur’an. Due to this feature, the Qur’an has become an attraction for all believers, especially if humanity is special. On the other hand, this charm of the Qur’an has also been manifested in its self-explanatory capacity. Because the complementary part of a subject highlighted in one verse may be in another verse or in another Surah. In this sense, the words/concepts, verses and even Surahs complement each other in terms of mana. In this context, the terms kiraat, tertil, recitation and contemplation, contemplation and afterlife, which express a kind of carelessness in reading and understanding the Qur’an, were discussed, and the meanings expressed by these terms were given along with the syllables. Then these phrases are given with the interpretations of the muftis in the context of the verses so that they can be seen to have a variety of meanings. As a result, although these are perceived as the same concepts that are mentioned interchangeably, research has been conducted taking into account their meaning structures and the contexts in which they are located, and it has been revealed that they do not mean the same thing.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Tertil, Recitation, Tedebbür, Meaning

Kaynakça

• Albayrak, İsmail. “Müslüman Toplumda Kur’ân-ı Kerîm’in Yeri ve Tefsiri”. Diyanet İlmi Dergisi (Kur’ân Özel Sayısı), (2012), 455-469.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘ıl-mesânî. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku’l-Luğâviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfe, ts.
• Aydın, Akif. “Kur’ân-ı Kerîm Okumanın ve Dinlemenin Fazilet ve Âdâbı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2002), 127-152.
• Aydın, İsmail. Kur’ân Tarihi. İzmir: Tibyan Yayınları, 2014.
• Aydın, Mehmet S. Modernleşme Çabaları ve Kur’ân’ın Yeniden Okunuşu. III. Kur’ân Haftası. Ankara, 1998.
• Aydınlı, Osman. “İslam Düşüncesinde Kur’ân Tasavvurları Ve Kur’ân Anlayışımız”. İslami İlimler Dergisi Yayınları (2007), (I. Kur’ân Sempozyumu 14-15 Ekim 2006), 12-25.
• Aydınlı, Osman. “Mutezile Geleneğinin Kur’ân-ı Kerîm Tsavvuru”. İslami İlimler Dergisi Yayınları 1/2 (2006), 39-58.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şu’abu’l- ‘Îmân. thk. Abdulâlî Abdulhamîd Hâmid. Bombai: Mektebetu’r-Rüşd, 2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. İstanbul: Eser Kitabevi, 1389/1971.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Sıhâh. thk. Halîl Me’mûn Şeyhâ. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1428/2007.
• Çetin, Abdurrahman. “Tilavet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 41/155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Demir, Şehmus. Kur’ân’ın Temel Hedefi. Ankara: Fecr yayınları, 2013.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Kur’ân. nşr. M. Fuad Sezgin. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, ts.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâdi’l-hadîse, ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Ali en-Neccâr v.dğr. Beyrût: Dâru’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Fırat, Yavuz. “Kıraat, Tertîl ve Tilâvet Kavramlarının Anlamsal Araştırma ve Karşılaştırılması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (2002), 257-273.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Fîrûzâbâdî, Besâʾiru zevi’t-temyîz fî letâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Alî el-Bühâr-Abdül‘alîm et-Tahâvî. Kâhire: İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1416/1996.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1993.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâ-i Ulûmi’d-Dîn. trc. Ali Aslan. İstanbul: Merve Yayınları, 1993.
• Gül, Ali Rıza. “Geleneksel Kur’ân Tasavvurunun Tefsir İlminin Oluşumuna ve Gelişimine Etkisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/1 (2006), 11-53.
• Güloğlu, N. Vildan. Kur’ân-ı Kerîm’de Tilâvet. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2015.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn müratteben alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdulhamîd Hendâvî. Beyrût: Dâr’ül-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
• Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Garîbeyn fi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Mekketü’l-Mükerreme: Mektebetü Nezzâr Mustafa Elbâz, 1419/1999.
• Himyerî, Ebû Saîd Neşvân b. Saîd (b. Neşvân) b. Sa‘d b. Ebî Himyer b. Ubeydillâh el-Yemenî. Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâu Kelâmi’l- ‘Arab mine’l-Kelûm. thk. Hüseyin b. Abdullah el-Ömerî-Mutahhir b. Ali el-İryânî-Yusuf Muhammed Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed el-Fâzıl b. Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Cemheretü’l-luga. thk. Remzi Münir Ba‘lebekî. Beyrût: Dârü’l-İlmi lil-melâyîn, 1407/1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mücmelü’l-luga. thk. Zuheyr Abdulmuhsin Sultân. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed v.dğr. Kâhire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 1421/2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrût: ts.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-‘azam fi’l-luga. thk. Abdülhamîd Hendâvî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1404/1984.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Zekeriyya Amîrât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Kanarya, Bayram. Fedâilu’l-Kur’ân Rivayetlerinin sihhati ve bu Rivayetlerin Oluşturduğu Kur’ân Tasavvuru. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2016.
• Karakaya, Nejdet. “Kur’ân’da Sembolik Eylemler-Düşünmeye Dair Kavramlar Bağlamında”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/1 (2016), 171-188.
• Karaman, Hayreddin vd., Kuran Yolu Türkçe Meâli ve Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Komisyon. el-Mu‘cemu’l-Vesît. Kahire: el-Mektebetu’l-İslamiyye, 1972.
• Kurâ‘ en-Neml, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Hasen el-Hünâî. el-Müntehab min garîb-i kelâmi’l-‘Arab. thk. Muhammed b. Ahmed el-Umerî. Mekke-i Mükerreme: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1409/1989.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin v.dğr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Kutluer, İlhan. “Düşünme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 10/53-57. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Madazlı, Ahmet. “Kur’ân Okumaktan Maksat Tedebbür ve Tezekkürdür”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (1985), 310-329.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Basellûm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Muhammed Hamidullah. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. trc. Abdulaziz Hatip-Mahmut Kanık. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. el-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. Beyrût: Müessesetü’r Risâle, 1418/1997.
• Mütercim Asım Efendi. Terceme-i Kâmûs, el-Okyanûsu’l-basît fi tercemeti’l-Kâmûs. 1305/1887.
• Nefes, Hayrunnisa. Kur’ân Tilavetinde Temsili Okuma. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Ezkâr min kelâmi seyyidi’l-ebrâr. Kâhire: ts.
• Özel, Mustafa. “Kur’ân-ı Kerîm’i Okuma ve Âdabı”. Diyanet İlmi Dergi 2/43, (2007), 75-90.
• Pakdil, Ramazan. Ta‘lim Tecvid ve Kıraat. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrût: ed-Dâru’ş Şâmiyye, ts.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ahmed b. el-Hasen b. Bündâr. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdi’l-Kadir. Muhtâru’s-Sıhâh. thk. Mahmud Hâtır. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1995.
• Sağman, Ali Rıza. İlaveli Yeni Sağman Tecvidi. İstanbul: Bahar Yayınları, 1958.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs et-Tâlekânî. el-Muhît fi’l-luga. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn. Beyrût: ts.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî’l-elfâzi’l-Kur’âniyyeti’l-letî terâdefet mebânîhâ ve tenevveat me‘ânîhâ. thk. Muhammed el-Mısrî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-hısân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Muavvıd, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Abdülfettâh Ebû Sünne. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418/1997.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008/1429.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetu’d-Dari’t-Turas, 2005.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şakir ve Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2000.
• Ünal, Mehmet. “Kur’ân Kendini Nasıl Tanıtır?”. Diyanet İlmi Dergi (Kur’ân Özel Sayısı), (2012).
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-hayât, ts.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abdüh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil Uyûnussûd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.