MUHYİDDİN İBN ARABÎ'NİNFÜTÛHÂT'TA KEŞF YOLUYLA NAKLETTİĞİ TASAVVUFÎ MUHTEVAYA SAHİP RİVÂYETLER

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 22 - 56, 05.08.2015

Mehmet Ayhan

Öz

Bu makaledeFütûhât-ı Mekkiyye'de keşf yoluyla nakledilen tasavvufî muhtevaya sahip rivâyetler incelenecektir. Muhaddislerin muteber rivâyet usullerinin dışında ve keşf yöntemiyletesbit edilensözkonusurivâyetler arasında "Kenz-i Mahfî", "Gizli İlimler" ve "Velî Hadisi" diye bilinen hadisler bulunmaktadır.Ayrıca "Nefsini bilen rabbini bilir" ve "Ben âdil melik zamanında doğdum”rivâyetlerinin İbn Arabî tarafından keşf yoluyla nakledildiği iddia edilmekle beraber çalışmamız sonucunda bunu destekleyecek bir bilgiye rastlayamadık.

Araştırmada İbn Arabî tarafından keşf yoluyla nakledildiği bildirilenrivâyetlerinbir kısmının kaynaklarda bulunmamasına rağmen çoğunluğun hadis kaynaklarında yer aldığı görülmüştür. Bu tesbit yaygın kanaatin aksine İbn Arabî'ninFütûhât'ta zikrettiği binlerce hadis arasında keşf ve benzeri özel yollarla aldığı rivâyet sayısının oldukça az miktarda olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Keşf, rivâyet, İbn Arabî, fütûhât, tasavvuf, hadis

Anahtar Kelimeler

Keşf, rivâyet, İbn Arabî, fütûhât, tasavvuf, hadis

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, b. Nasr Ebû Muhammed (249/863), el-Müntehab min müsnedi Abd b. Humeyd, (thk. Subhî Bedrî es-Sâmerrâî, Mahmûd Muhammed es-Saîdî), Mektebetü’s- Sünne, I, Kahire, 1988/1408.
• Abdurrezzak el-Kâşânî (730/1330), Istılâhâtu’s-sûfiyye, (thk. Muhammed Kemâl İbrahim Cafer), el-Hey’etü’l-Mısriyye, Mısır, 1981.
• Abdülkadir b. Bedran ed-Dımaşkî, el-Medhal ila mezhebi'l-İmam Ahmed b. Hanbel, Abdülkadir b. Ahmed b. Mustafa ed-Dûmî Abdülkadir Bedran, İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, Dımaşk, 1919.
• Abdülmün'im el-Hıfnî, el-Mevsû‘atü's-sûfiyye, Mektebetu Medbûli, 5. bs. Kahire, 2006.
• Abdurrezzak Ebû Bekr Abdurrezzak b. Hemmam es-San’ânî (211/826), Musannefü Abdürrezzak, (thk. Habîburrahman el-A’zamî), 2. bs., el-Mektebü’l-İslâmî, I-XI, Beyrut, 1403.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (1162/1749), Keşfü’l-hafa ve müzîlü’l-ilbas amme’ş- tehara mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs, (haz. Ahmed el-Kalâş),6. bs., Müessetür-Risâle, I-II, Beyrut, 1996/1416.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî (241/855), Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel (Şu‘ayb el-Aranavut’un Ta‘likiyle birlikte),Müessesetü Kurtuba, I-VI, Kâhire, ts.
• ______, el-Müsned, (haz. Ahmed Muhammed Şâkir) (I-VIII), (IX-XX), Dâru’l- Hadîs, I-XX, Kâhire 1995/1416.
• Ahmed b. Mübarek, el-İbrîz min kelâmi seyyidî Abdilazîz, Beyrut, ts.
• Ali el-Kârî,Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed (1014/1606), el-Masnu‘ fî ma'rifeti'l-hadisi'l-mevdu, (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Mektebetü'l-Matbuati'l-İslamiyye, 4. bs., Kahire, 1984.
• Avcı, Seyit, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’de İbn Arabî’nin Hadis Anlayışı, Ensar Yay., Konya, 2005/1426.
• ______, Sufilerin Hadis Anlayışı Bursevî Örneği, Ensâr Yayıncılık, Konya, 2004.
• ______,“Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Yıl 2004/4, sy. 4, s. 161-193.
• Ayhan, Mehmet, Muhyiddîn İbn Arabî ve Hadis Rivâyeti, Hâcegân Akademi Yay. İstanbul, 2012.
• Azîmabâdî, Ebu’t-Tayyib Şemsü’l-Hak, Avnu’l-ma’bûd şerhu süneni Ebû Dâvûd, (İşraf Sıdkî Muhammed Cemîl el-Attâr), Dâru’l-Fikr, I-XIV, Beyrut, 1995/1415.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ, (thk. Muhammed Abdulkadir Ata), Mektebetü Dâri’l-Bâz, I-X, Mekke, 1994/1414.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), el-Câmiu’s-sahîh, I-VIII, İstanbul, 1981.
• ______,Cilaü'l-ayneyn bi-tahrici rivayati'l-Buhari fî cüz'i raf’il-yedeyn, (haz. Ebû Muhammed Bedrüddinşah Raşidi Sindi), Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiye, Beyrut, 1989/1409.
• ______, Kitâbü raf’il-yedeyn fi’s-salât, (haz. Bediuddin Raşidi,) Daru İbn Hazm, Beyrut, 1996/1416.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., İstanbul, 1997.
• Bursevî, İsmail Hakkı (1137/1725), Hadîs-i Erba‘în Tercemesi, (nşr. Halil İbrahim), Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet, 1317.
• ______, Kitabü'n-netice, (haz. Ali Namlı, İmdat Yavaş), İnsan Yay., İstanbul, 1997.
• ______, Huccetu’llâhi’l-bâliğa (Reşahât kenarında), İstanbul, 1291.
• Cürcânî, Ebü'l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta‘rifat, Dârü'l- Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
• Deylemî, Ebû Şuca‘ Şîruye b.Şehredâr b. Şîruye (509/1115), el-Firdevs bi me’sûri’l- hitâb, (haz. Fevvâz Ahmed, Muhammed el-Mu‘tasım billah el-Bağdâdî), Dâru’l-Kütübi’l- Arabî, I-V, Beyrut, 1987/1407.
• Ebû Dâvud Tayâlisî, Süleyman b. Dâvud el-Basrî, Müsnedü Ebû Dâvud et-Tayâlisî, Dâru’l-Marife, Beyrut, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî (275/888), Sünenü Ebî Dâvud, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd), (Ta‘lîk Kemâl Yûsûf el-Hût, Elbânî’nin hadisle ilgili değerlendirmeleriyle birlikte), I-IV, Dâru’l-Fikr, bsy. ts.
• Ebü'l-Ala Afifi, Tasavvuf: İslamda Manevi Devrim, (trc. H. İbrahim Kaçar, Murat Sülün), Risale Yay., İstanbul, 1996.
• Ebû Yâ’lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ et-Temîmî (307/919), Müsnedü Ebû Ya’la el-Mevsılî, (thk. Hüseyin Selim Esed), I-XIII, Dârül-Me’mûn Li’t-Turâs, Beyrut, 1984/1404.
• Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn, Silsiletü’l-ehâdîsi’d-daîfe ve’l-mevdûa, I, II, Beyrut, 1374.
• Enver Fevaid Ebû Hazzam, Mu'cemü'l-mustalahati's-sûfiyye, (haz. George Mıtrı Abdülmesih), Mektebetu Lübnan, ts.
• et-Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî et-Tahâvî, Şerhu meâni'l-âsâr, thk. Muhammed Seyyid Cadelhak, Muhammed Zühri en-Neccâr, Matbaatü's- Sünneti’l-Muhammediyye, Kahire 1968.
• Fîruzâbâdî, Muhammed b. Yakub (817/1415), el-Kâmûsu’l-muhît, Müessesetü'r- Risâle, Beyrut, 1986.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Muhammed b. Abdillah (405/1014), el-Müstedrek ‘ala’s- Sahîhayn, (thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Zehebî’nin Telhîs’iyle birlikte) Dârul-Kütübi’l- İlmiyye, I-IV, Beyrut, 1990/1411.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed, Nevadirü’l-usul fî ma‘rifetiehâdîsi’r- Rasûl, (thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, es-Seyyid el-Cemîlî), Daru’l-Beyân li’t-Türâs, I-II, Kâhire 1988/ 1408.
• ______, Kitâbu hatmi’l-evliyâ, (thk. Osman Yahya), Beyrut, 1965.
• Hemmam b. Münebbih, es-San‘ânî, Sahîfetü Hemmam b. Münebbih, (thk. Ali Hasan Ali Abdulhamid), el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1987/1407.
• Heyet, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yay., İstanbul, 2006.
• Heysemî Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Ebû Bekr b. Süleyman (807/1405), Buğyetü’r- raid fî tahkiki Mecmai‘z-zevaid ve menba‘i’l-fevaid, (thk. Abdullah Muhammed Derviş), Dârü'l-Fikr, Beyrut, 1994/1414.
• Humeydî, Abdullah b. Zübeyr (219/814), el-Müsned, (thk. Habiburrahman el- A’zamî), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-II, Beyrut, 1988.
• İbn Arabî, el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye, Dâru Sâdır, I-IV, Beyrut, ts.
• ______, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (thk. Osman Yahya), I-XIV, el-Hey’etü’l- Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Mısır, 1985/1405.
• ______, Kitâbu ıstılâhâti’s-sûfiyye (Resâilu İbn Arabî içinde) Dâru Sâdır, Beyrut, 1997.
• ______, Kitâbu’l-vesâyâ (Resâilu İbn Arabî içinde).
• ______, Kitâbu’l-celâle (Resâilu İbn Arabî içinde)
• ______, Kitâbu’l-‘alâm (Resâilu İbn Arabî içinde).
• ______, Fusûsü'l-hikem ve’t-ta’likâti aleyha, (haz. Ebü'l-A'la Afifî), Dârü'l-Kütübi'l- Arabiyye, Beyrut, 1980/1400.
• ______, Fusûsü'l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, şerh. Ahmed Avni Konuk), Dergah Yayınları, I-IV, İstanbul, 1987
• ______, el-Hayalu alemi'l-berzah ve'l-misal; er-Ru’yâ ve’l-mübeşşirât, (haz. Mahmûd Mahmûd el-Ğurâb) Matbaatu Nadr, bsy.1993/1414.
• ______, Kitâbu hatmi’l-velâye ‘Ankâu muğrib fî marifeti hatmi’l-evliyâi ve şemsi’l- mağrib, (thk. Kâsım Muhammed Abbas), Dâru’l-Medâ, Beyrut, 2004.
• ______, el-Vesâyâ, Dârûl-Cîl, Beyrut, 1988/1408.
• ______, er-Risâletü’l-vücûdiyye fî ma‘nâ kavlihî sallallâhu aleyhi ve sellem men arafe nefseh fekad arafe Rabbeh, Mektebetü’l-Kâhire, Mısır ts.
• ______,et-Tenezzülâtü’l-leyliyye
• fi’l-ahkâmi’l-İlâhiyye(Takdim ve Ta’lik
• Abdurrahman Hasan Mahmud), Âlemül-Fikr, bsy. ts.
• İbn Arrâk, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Muhammed b. Ali Kinânî; Tenzihü'ş- Şeriati'l-merfua ani'l-ahbari'ş-şeniati'l-mevzua, (thk. Abdülvehhab Abdüllatif, Abdullah Muhammed es-Sıddik), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-II, Beyrut, 1981/1401.
• İbn Ebi’d-Dünya, Abdullah b. Muhammed b. Ebû Bekr el-Kuraşî (281/894), el- Vera‘, (thk. Ebû Abdullah Muhammed b. Hamd el-Mahmûd), Dâru’s-Selefiyye, Kuveyt, 1988/1408.
• ______, Kitâbu’l-evliyâ, (thk. Muhammed Said b. Besyûnî Zağlul), Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1993/1413.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî (235/849), el-Musannef fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr, (thk. Kemal Yûsuf el-Hût), Mektebetü’r-Rüşd, I-VII, Riyad, 1409.
• İbn Hibban, et-Temîmî el-Büstî (354/965), Sahîh, (thk. Şuayb el-Arnaut), Müessesetür-Risâle, I-XVIII, Beyrut, 1993/1414.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak en-Neysâbûrî (311/923), Kitâbu’t-Tevhîd ve isbâtu sıfât’r-Rabb azze ve celle, (thk. Abdulaziz b. İbrahim eş-Şehvan), Mektebetü’r-Raşid, I-II, 5. bs., Riyad, 1994.
• ______, Sahîh-i İbn Huzeyme, (thk. Muhammed Mustafa el- A‘zamî, A‘zamî ve Elbânî’nin değerlendirmeleriyle birlikte), el-Mektebü’l-İslâmî, I-IV, Beyrut, 1970/1390.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, Mektebetü’l-Meârif, I-XIV, Beyrut, ts.
• İbnu’l-Kayyım, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebûbekir, Zâdü’l-me’âd fi hedyi hayri’l-ıbâd, (thk. Şuayb el-Arnaut, Abdulkadir el-Arnaut), I-V, Beyrut, 1986/1407.
• İbnü’l-Hâcc, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed, el-Medhal, Dârü'l-Hadis, bsy. 1981.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanü'l-Arab, Dâru Sâdır, I-XV, Beyrut, ts Kanık, Mahmut, Harflerin İlmi, Bursa, 2000.
• İzmirli, İsmail Hakkı-Şeyh Safvet, Ahlak ve Tasavvuf Kitaplarındaki Hadislerin Sıhhati, (Tenkitli Neşir, haz. İbrahim Hatiboğlu), İstanbul, 2001.
• Karadaş, Cafer, “İbnü’l-Arabî”, DİA, XX, 519.
• Keşmîrî, Muhammed Enver, Feyzü’l-bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî, I-IV, Kâhire 1938.
• Kuşeyrî, Ebü'l-Kâsım Zeynülislam Abdülkerim b. Hevazin Kuşeyrî, er-Risâletü'l- Kuşeyriyye, (thk. Mahmûd b. Şerif, Abdülhalim Mahmûd), I-II, Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, Kahire, 1972.
• Lalekâî, Hibetullah b.Hasen et-Taberî el-Lâlekâî, Kerâmâtü’l-evliya, (thk. Ahmed Sa’d el-Himan), Daru Tayyibe, Riyad, 1412.
• Mevlânâ Celâleddîn er-Rûmî, Fîhi Mâ Fîh, (trc. AhmedAvni Konuk, haz. Dr. Selçuk
• Eraydın), İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
• Muhammed Fuad Abdülbakî, el-Mu'cemü'l-müfehres li-âyâti'l-Kur'âni'l-Hakîm, el- Mektebetü'l-İslâmiyye, İstanbul,1982.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed, Tuhvetü’l-ahvezî bi şerhi Camii’t-Tirmizî el- Mukaddime, I-II, Beyrut, 1990.
• Nesâî (303/915), Ahmed b. Şuayb Ebû Abdirrahman, el-Müctebâ mine’s-Sünen, (thk. Abdulfettah Ebû Ğudde, Elbânî’nin değerlendirmeleriyle birlikte), Mektebetü’l-Matbû ‘âtu’l- İslâmiyye, I-VIII, 2. bs., Haleb, 1986/1406.
• ______, es-Sünenü’l-kübrâ, (thk. Abdulğaffar Süleyman el-Bündârî, Seyyid Kisrevî Hasen), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-VI, Beyrut, 1991/1411.
• Râğıb el-İsfahanî, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râğıb el- İsfahanî, el-Müfredât fî ğarîbi'l-Kur'ân, (haz. Muhammed Ahmed Halefallah), Mektebetü’l- Enclo’l-Mısriyye, Kahire, 1970.
• Serrâc, Ebû Nasr es-Serrâc, el-Lüma‘, (thk. Abdulhalim Mahmûd, Tâhâ Abdulbâkî Surûr), Kâhire, 1960.
• Sehâvi, Ebü'l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el-Makasıdü'l-hasene fî beyânı kesirin mine'l-ehâdîsi'l-müştehire ale’l-elsine, (thk. Abdullah Muhammed es-Sıddik), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2006/1427.
• Suâd el-Hakîm, el-Mu'cemü's-sûfî el-hikme fi hududi'l-kelime, Dâru Nedre, Beyrut, 1981/1401.
• ______, İbn Arabî ve mevlidu lugatin cedîde, el-Müessesetü’l-Câmiiyye, Beyrut, 1991.
• Şevkânî, İrşadü'l-fuhûl ilâ tahkîki'l-hak min ilmi'l-usul, I-II, Dârü'l-Kitâbu’l-Arabi, Dımaşk, 1419/1999.
• ______, Katru’l-velî ‘alâ Hadîsî’l-velî, (thk. Seyyid Yûsuf Ahmed), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 2001/1422.
• Şuayb el-Arnaut, “Kişisel Görüşme”, İstanbul, 7 Ağustos 2008.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub el-Lahmî (360/971), el- Mu'cemü'l-kebir, (thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî), Mektebetü’l-Ulûm Ve’l-Hikem, I-XX, 2. bs., Beyrut, 1983/1404.
• ______, el-Mu‘cemu’l-evsat, (thk. Tarık b. Ivezullah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî), Daru’l-Haremeyn, I-X, Kâhire, 1415.
• ______, el-Mu‘cemü’s-sağîr, (thk. Mahmûd Şekûr, Mahmûd el-Hac Emrîr), el- Mektebü’l-İslâmî, I-II, Beyrut, 1985/1405.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1991.