Kur’ân’ın Mûsikî Formlarının İnşası ve Gelişimindeki Rolü Üzerine Tahliller

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 238 - 256, 25.01.2024

Aslan Çıtır

https://doi.org/10.5281/zenodo.10530645

Öz

Kur’ân-ı Kerim müspet ve dini ilimlere ilişkin her ilim sahasının, her kültür, medeniyet, sanat ve edebiyat alanının gelişimine katkıda bulunmuştur. Kur’ân’ın Arap lehçelerinin birleştirilmesine, dil ve edebiyatının gelişimine büyük katkısı olduğu gibi Türk dil ve edebiyatının gelişiminde de etkin bir rolü vardır. Kullanılan edebî sanatlarbu gelişime örnektir. Kur’ân; ebru, tezhip, hat, mimari, tespih yapımı vb. gibi Geleneksel Türk İslam Sanatları sahasının terakkisine de katkı sağlamıştır. Bu araştırma makalesinde ise Kur’ân’ın Klasik Türk Mûsikîsi ve onun bir alanını ihtiva eden Dînî Mûsikî’nin gelişimindeki rolü analiz edilmiştir. Mûsikî tarihinde çok miktarda hafız mûsikîşinaslar, bestekârlar, icracılar yetişmiştir. Bunlar Klasik Türk Mûsikîsi’ne hafız tavrı icrasını kazandırmışlardır. Bu tavrın son dönemdeki en önemli temsilcilerinden ikisi Bekir Sıdkı Sezgin (öl. 1996) ve Hafız Kâni Karaca (öl. 2004)’dır. Tefsir alanını ihtiva eden bu çalışmada, kıraat ve mûsikî literatürü de kendi disiplinleri çerçevesinde ele alınarak multidisiplin bir metot takip edilmiştir. Zeccâc’ın (öl. 311/923) Müfessirler “Kur’ân’la ilgili bütün disiplinleri ele alır” ifadesine istinaden tefsirle mûsikî ilim sahasının ilişkisi çerçevesinde âyetlerin mûsikî formlarının inşası ve gelişmesindeki etkisi incelenmiştir. Mûsikî müstakil bir sanat değil, dini inançlarla kaynaşmış bir sanattır. Hz. Muhammed’in Allah güzeldir, güzeli sever anlamındaki “إِنَّ اللهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ” (İbn Hanbel, el-Müsned, 6/338) hadisi, hayatın ve sanatın her alanında olduğu gibi mûsikîde de güzelliği aramaya teşvik etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Mûsikî, Semâ’, Salavât

Analyzes on The Role of the Qur’an in The Construction and Development of Musical Forms

Öz

The Qur’an has contributed to the development of every field of science related to positive and religious sciences, and every field of culture, civilization, art and literature. Qur’an; made a great contribution to the unification of Arabic dialects and the development of language and literature. Qur’an also contributed to the development of Turkish language and literature. The literary arts used are examples of this development. In addition, the Qur’an contributed to the development of Traditional Turkish-Islamic arts such as marbling art (ebru),ullimination (tezhib), islamic calligraphy (hüsn-i hat), architecture and prayer beads (tesbih) making. In this research article, its role in the development of Classical Turkish Music and Religious Music, which includes a field of it, is analyzed. In the history of music, an uncountable number of ḥāfīz musicians, composers and performers have been trained. They introduced the ḥāfīz style performance to Classical Turkish Music. Two of the most important recent representatives of this style performance are Bekir Sıdkı Sezgin (d. 1996) and Ḥāfīz Kâni Karaca (d. 2004). In this study, which includes the field of tafsir, a multidisciplinary method was followed by considering recitation (qıraat) and musical literature within the framework of their own disciplines. Based on al-Zajjāj's (d. 311/923) statement that the Mufassirs deals with all disciplines related to the Qur’an, the effect of the verses on the invention and development of musical forms was examined within the framework of the relationship between tafsir and the field of musical science. In short, music is not an independent art, but an art fused with religious beliefs. The hadith “إِنَّ اللهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ” (Ibn Hanbal, al-Musnad, 6/338), which means Allah is beautiful and loves beauty, prompts us to seek beauty in music as well as in all areas of life and art.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Quran, Music, Sema, Salawat

Kaynakça

• Akdağ, Soner. “Süleyman Çelebi’nin Mevlidi Üzerine”. A.Ü. Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 36 (Erzurum 2008), 81-98.
• Akpınar, Hüseyin. “Urfa Cami Musikisi (Ferâciye ve Salât-ı Kemâliye Örneği)”. Uluslararası Cami Sempozyumu (08-09 Ekim 2018), Bildiriler Kitabı (Malatya: İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018), 2/459-467.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Câmi‘ü’s-sahîh. thk. Muhammed Zehîr b. Nâsır. 8 cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2002.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsir’de Ata b. Ebî Rabah ve İbn Abbas’tan Rivâyet Ettiği Garîbü’l-Kur’ânı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 17-104.
• Cessâs. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1405/1985.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Fedâilü’l-Kurân. thk. Mervân el-‘Atiyye, Muhsin Harâbe, Vefâ’ Takiyyiddîn. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1415/1995.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 cilt. İstanbul: Azim Yayınları, t.y.
• Eriş, Cahit. Seçilmiş Salavâtlar. İstanbul: Gülhane Yayınları, 2011.
• Ezgi, Suphi. Nazarî, Amelî Türk Mûsikîsi. İstanbul: İstanbul Belediye Konservatuvarı Neşriyatı, 1940, 468-469.
• İbn Abbâs, Abdullah. Tenvîru’l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs. thk. Fîrûzâbâdî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.
• İbnü’l-Cezerî. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Ali Hüseyn el-Bevvâb. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1405/1985.
• İbn Hanbel, Ahmed. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut, ‘Âdil Mürşid, vd. 45 cilt. by.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Sellâme. 8 cilt. b.y.: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1420/1999.
• Hâbit, Fevzî Yûsuf. Me‘âcimü me‘ânî elfâzi’l-Kur’âni’l-kerîm. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fahd, t.y.
• Heysemî. Mevâridü’z-zam’ân ilâ zevâ’idi İbn Hibbân. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî, Abduh Ali el-Kûşek. 9 cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sekâfi’l-‘Arabiyye, 1412/1992.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân’ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: İFAV, 2008.
• Karahan, Abdülkadir. “Süleyman Celebi’nin Mevlid’i”. Türk Dili 3/34 (Ankara 1954), 613-616.
• Kılıç, Muhammet Fatih. “Mardin’de Bir Salât-ı Kemâliye Örneği”. Mukaddime 6/2 (2015), 309-318.
• Koca, Fatih. İslam Medeniyetinde Salâ ve Salavât Geleneği -Anadolu Örneği-. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Koca, Fatih. Hafız Mûsikîşinaslar –Osmanlıdan Cumhuriyete Geçiş Dönemi-. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Kotku, Mehmed Zâhid. Evrâd-ı Şerîf. İstanbul: Numûne Matbaası, 2010.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. İbrahim Berdûnî, İbrahim Atfiş. 20 cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Degah Yayınları, 1991.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye, t.y.
• Mâtürîdî. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Neyl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyye, t.y.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil. thk. Abdullah Mahmûd Şehâte. 4 cilt. Beyrut: Dâruİhyâi’t-Türâs, 1423/ 2003.
• Özcan, Nuri. “Salât-ı Ümmiye”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2019, 20-21.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtihü’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-‘ulûm. 3 cilt. t.y.
• Sezikli, Ubeydullah. “Temcîd”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2011, 40/410-411.
• Şahin, Ahmed-Kemiksiz, Mehmet. Enderun Terâvihi ve Cumhur Müezzinliği-İstanbul 2010 Ramazan-. İstanbul: Sofistic Organizasyon Yayınları, 2010.
• Şeker, Mehmet. “Mevlid”. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004, 29/480.
• Şevkânî. Fethü’l-kadîr. 6 cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1994.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tirmîzî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. b.y.: Şerike ve Matba‘a Mustafa, 1395/1975, “Bey‘u’l-müğanniyât,” 1282.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Mûsikî ve Sema’. Bursa: Uludağ Yayınları, 1992.
• Yücer, H. Mahmut. “Tarikat Geleneğinde Salavât-ı Şerife ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Edvâr-ı Kâdirî Adlı Eseri”. Tasavvuf 6/15 (Ankara 2005).
• Zeccâc. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüp, 1408/1988.
• Zemahşerî. el-Keşşâf. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.