تعليمُ الّلغةِ العربيّةِ للنّاطقينَ بغيرها في ضَوءِ كثرةِ الاستعمالِ أو نُدْرتِه: دراسةً تحليليّةً تقويميّةً

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 943 - 972, 20.07.2025

Khattab Khattab

https://doi.org/10.69576/ihya.1622582

Öz

يتناول هذا البحث ظاهرةً لغويّةً تتعلّق بالطلاب الذين يتعلّمون اللغةَ العربيّةَ كلغة أجنبيّةٍ، وهي مسألة تواتُر أو نُدرة الاستخدام، وتأثير ذلك في تسهيل تعليم اللغة العربيّة. وعلى الرغم من أهمّيّة هذه الظاهرة من حيث العناصر الثلاثة الأساسيّة للغة، وهي: الحروف، والكلمات، والتراكيب، إلا أنها –غالبًا- تغافلت عنها الكتبُ الدراسيّةُ المعدّةُ لتعليم العربيّة لغير الناطقين بها. وقد بيّنت الدراسات التطبيقيّة التي أُجراها الباحثُ على سبع سلاسل تعليميّة شائعة في تعليم العربيّة لغير الناطقين بها أنّ تأخّر الطالب في فهم الكلمات التي تُعبّر عن الأفعال اليوميّة في بيئته التعليميّة ومحيطه الاجتماعيّ يعود إلى قصور في المنهج الدراسيّ في هذا الجانب. كما أظهرت الدراسة أنّ الطالب يُعاني من صعوبة في النطق الصحيح لأحد عشر حرفًا عربيًّا مما يؤثّر سلبًا في مهاراته الكتابيّة، ويرجع ذلك إلى طبيعة المنهج. فقد أغفلت هذه المناهج - عن قصد أو عن غير قصد - أهداف الطلاب المبنيّة على تواتُر أو ندرةِ الاستخدام. ويلاحظ قلّة الدراسات الميدانيّة التي تناولت طرقَ تدريس الحروف العربيّة والكلمات والتراكيب للطلاب المتعلّمين للعربيّة بوصفها لغة أجنبيّة، وهي العناصر الأساسيّة التي تتناولها هذه الدراسة. وترتبط جميع هذه الجوانب بالمعيار الأساس الذي تتبنّاه هذه الدراسة، وهو معيار تواتر أو ندرة الاستخدام. وقد دفع هذا الأمر الباحث إلى فحص أشهر الكتب التعليميّة المُخصّصة لتعليم العربيّة لغير الناطقين بها وتحليلها مقيّما لها وَفقًا لمعايير تطبيقية تتعلّق بإعداد المناهج التعليميّة. ويهدف هذا البحث إلى معالجة ضعف الطلاب المتعلّمين للعربيّة في العناصر الأساسيّة للغة، وكذلك إعادة النظر في تخطيط مناهج تعليم العربيّة بناءً على نتائج البحث والتوصيّات المقترحة. وينقسم هذا البحث إلى قسمين: القسم الأول: مدخل إلى معايير اختيار المحتوى التعليميّ، القسم الثاني: تواتر أو ندرة الاستخدام، وتناولته من خلال ثلاثة محاور فرعيّة، الأول- تواتر الاستخدام على مستوى المفردات، الثاني- تواتر الاستخدام على مستوى الجُمل، الثالث- الاستخدام من حيث الإعراب.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية , أهداف تعليم اللغة , العناصر الأساسيّة للغة العربيّة , مستويات الجملة، أساليب تأليف الكتب , طرق الكتابة , ، تواتُر الاستعمال وندرتُه , حالات الإعراب

Ana Dili Arapça Olmayanlara Yaygın Cümle Kalıplarıyla Arapça Öğretimi: Değerlendirici ve Düzeltici Bir Çalışma

Öz

Bu araştırma, Arapçayı yabancı dil olarak öğrenen öğrencileri ilgilendiren bir dil olgusunu ele almaktadır. Söz konusu olan, kullanım sıklığı veya seyrekliğinin ve bunun Arapça öğretimini kolaylaştırmadaki etkisinin incelenmesidir. Harfler, kelimeler ve yapılar olmak üzere dilin üç temel unsuru açısından bu olgunun önemi büyük olmasına rağmen, yabancılara Arapça öğretimi için hazırlanan ders kitaplarında genellikle göz ardı edilmiştir. Yabancılara Arapça öğretiminde yaygın olarak kullanılan yedi dil serisi üzerine yapılan uygulamalı bir inceleme sonucunda, öğrencilerin eğitim kurumu içinde ve çevresindeki ortamlarda günlük eylemleri ifade eden kelimeleri anlamakta gecikmelerinin, müfredatın bu konudaki yetersizliğinden kaynaklandığı belirlenmiştir. Ayrıca, öğrencilerin on bir Arap harfini doğru telaffuz etmekte zorlanmaları ve bunun yazma becerilerini de olumsuz etkilemesi yine müfredatın eksikliklerine dayanmaktadır. Müfredatlar, bilerek ya da bilmeyerek, özellikle kullanım sıklığı veya seyrekliğine dayalı öğrenci hedeflerini göz ardı etmiştir. Bu araştırmanın ele aldığı temel unsurlar olan Arap harfleri, Arapça kelimeler ve dil yapılarını öğretme yöntemlerine ilişkin olarak, Arapçayı yabancı dil olarak öğrenen öğrenciler arasında yapılan saha çalışmalarının sayıca yetersiz olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu meseleler, araştırmanın temel ölçütü olan “kullanım sıklığı veya seyrekliği” çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu durum, araştırmacıyı doğrudan yabancılara Arapça öğretimiyle ilgili ders kitaplarını incelemeye ve bunları, eğitim müfredatlarının hazırlanmasına ilişkin uygulamalı ölçütler doğrultusunda değerlendirmeye yöneltmiştir. Bu araştırmanın amacı, Arapça öğrenen öğrencilerin temel dil unsurlarındaki zayıflıklarını gidermek ve elde edilen bulgular ile öneriler doğrultusunda Arapça müfredatlarının planlanmasını yeniden gözden geçirmektir. Araştırma iki bölüme ayrılmaktadır: I. Eğitim içeriğini seçme kriterlerine giriş, II. Kullanım sıklığı ve seyrekliğinin ele alınması. İkinci bölüm ise üç alt başlıktan oluşacaktır: kelime düzeyinde kullanım sıklığı, cümle düzeyinde kullanım sıklığı ve irab durumu açısından kullanım sıklığı.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili , Dil Öğretim Amaçları , Arap Dilinin Temel Unsurları , Cümle Düzeyleri , Kitap Oluşturma Yöntemleri , Yazım Yöntemleri , İrab Durumu

Teaching Arabic to Non-Native Speakers Using Common Sentence Patterns: An Evaluative and Corrective Study

Öz

This research examines a linguistic phenomenon that concerns Arabic language learners who are non-native speakers: the phenomenon of frequency or rarity of use and its impact on facilitating the teaching of Arabic. Despite the importance of this phenomenon in relation to the three pillars of the language, letters, vocabulary, and syntax, it has been commonly overlooked in Arabic language textbooks designed for non-native speakers. Based on an applied study of seven widely used language series for teaching Arabic to non-native speakers, it was found that learners' delays in understanding vocabulary related to daily actions within educational institutions and their surrounding environments are due to shortcomings in the curricula addressing this aspect. Similarly, learners’ weaknesses in pronouncing eleven Arabic letters, which in turn leads to difficulties in writing, can also be attributed to these curricular shortcomings. This neglect, whether intentional or inadvertent, fails to address the learners' objectives, particularly those grounded in the frequency or rarity of linguistic usage. Research Problem: There is a scarcity of field studies among Arabic language learners who are non-native speakers concerning the pillars addressed in this study, namely, the methods and strategies for teaching Arabic letters, vocabulary, and syntax. All of these elements are evaluated based on the research criterion of frequency or rarity of usage. This gap prompted the researcher to directly examine textbooks designed for teaching Arabic to non-native speakers and to evaluate them according to applied standards in curriculum development. Research Objective: The aim of the study is to address the issue of learners’ weaknesses in the foundational pillars of the Arabic language and to reconsider the planning of Arabic curricula based on the study’s findings and recommendations. The research is divided into two main sections. The first section serves as an introduction to the criteria for selecting educational content, while the second focuses on the phenomenon of frequency and rarity of usage. The second section is further divided into three subtopics: frequency of use in terms of vocabulary, sentences, and finally, grammatical case.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language , Language Teaching Objectives , Fundamental Elements of the Arabic Language , Sentence Levels , Textbook Development Methods , Writing Techniques , Grammatical Case (I

Kaynakça

• Bānaʿma, Adel, ve diğerleri. Wathīqat Binaʾ Manhaj Taʿlīm al-Luga al-ʿArabiyya lil-Nātiqīn bi-Gayrihā. Mekke: Maʿhad Taʿlīm al-Luga al-ʿArabiyya lil-Nātiqīn Bihā, 2016.
• Bukhārī, Muhammed ibn İsmāʿīl. Sahīh al-Bukhārī. Şam: Dār İbn Kathīr, 1993.
• Derşevi̇, Sehil. Eseru’l-luğati’l-Umm fî Taʻallumi’l-Luğati’s-Sâniye (Dirâse Tatbîkıyye ʻalâ Muteʻallimi’l-ʻArabiyye mine’n-Nâtıkîn bi’t-Turkiyye vefka’l-Menheci’t-Tahlîlî et-Takâbulî). Ankara: İlahiyat, 1. Basım, 2022.
• Farāhīdī, Halīl ibn Ahmed. Muʿcem al-ʿAyn. Beyrut: Mektebet al-Hilāl, t.y.
• Hefny, Rabıe, ve Ahmet Mustafa Zeki. Istanbul Journal of Arabic Studies 7, sy. 2 (Aralık 2024): 297–334. https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1515624
• İbn el-Tahhan, Abd al-Aziz, ve diğerleri. Makhāric al-Hurūf wa Sifātuhā. Kaliforniya Üniversitesi, 1991.
• İbn Cinnī, Ebü'l-Feth Osman. Al-Khasā'is. Kahire: el-Hay'a el-Mısriyya el-ʿĀmma lil-Kitāb, 4. baskı, 1994.
• İbn Yaʿīş, Muvaffak al-Dīn. Şarh al-Mufassal lil-Zamakhsharī. Beyrut: Dār al-Kutub al-ʿİlmiyya, 2001.
• Hudaybī, Ali. "Faʿāliyya Barnāmaj Tadrībī Qāʾim ʿalā Maʿāyīr al-Jawda fī Tanmiyyat Maʿāyīr al-Adāʾ al-Mihnī ladā Muʿallimī al-Luga al-ʿArabiyya lil-Nātiqīn bi-Lugāt Uhrā." 3/32 (2016).
• Mustafā, Salāh. Al-Manāhij al-Dirāsiyya ʿAnāsiruhā wa-Ususuhā wa-Tatbīqātuhā. Suudi Arabistan: Dār al-Maryih lil-Nashr, 2000.
• Mutenebbī, Ahmed ibn Hüseyin. Dīwān al-Mutenebbī. Beyrut: Dār Bayrūt, t.y.
• Hassān, Tamām. Al-Luga Bayna al-Maʿyārīyya wa-l-Wasfiyya. Kahire: ʿĀlem al-Kutub, 4. baskı, 2000.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Dirāsa al-Sawt al-Lugawī. Kahire: ʿĀlem al-Kutub, t.y.
• Şehāta, Hasan, ve diğerleri. Muʿcem al-Mustalahāt al-Tarbawiyya wa-l-Nafsiyya. Kahire: el-Dār el-Mısriyya el-Lübnāniyya, 2003.
• Suyūtī, Abd al-Rahmān. Al-Ashbāh wa-l-Naẓāʾir fī al-Nahw. Dımaşk: Majmaʿ al-Luga al-ʿArabiyya, t.y.
• Tuʿayma, Ruşdī. Dalīl ʿAmel fī İʿdād al-Mawādd al-Taʿlīmiyya li-Barāmic Taʿlīm al-ʿArabiyya. Mekke: Ümmü'l-Kura Üniversitesi, Maʿhad al-Luga al-ʿArabiyya, 1985.
• Tuʿayma, Tuʿayma. Dalīl ʿAmel fī İʿdād al-Mawādd li-Barāmic Taʿlīm al-ʿArabiyya. Mekke: Maʿhad al-Luga al-ʿArabiyya, Ümmü'l-Kura Üniversitesi, 1. baskı, 1985.