HANEFÎ FUKAHÂSININ EBÛ HUREYRE VE RİVÂYETLERİNE BAKIŞI

Yıl 2020, Sayı: 8, 1 - 23, 01.10.2020

Ufuk Dağlıoğlu

Öz

Ebû Hureyre, İslam’ın son yıllarında Rasûlullah’ın sas sahâbîsi olma şerefine nail olmuştur. Ebû Hureyre’nin, Hz. Peygamber’in vefatı sonrası çok hadis nakletmesi, bazı rivâyetlerinin kimi ashâb tarafından tahkik ve tenkid edilmiş olması, âlimlerin dikkatinin ona ve rivâyetlerine yoğunlaşmasına sebep olmuştur. Bu meyanda fukahâ, fıkıh usûlüne dair eserlerinde başta haber-i vâhid olmak üzere bazı konuları Ebû Hureyre ve rivâyetleri üzerinden ele almıştır. Ebû Hureyre’nin hadis dalındaki yetkinliği hıfz kabiliyeti , fakih ya da nakilci râvi olup olmadığı hususları, Hanefî fakihlerinin onun rivâyetlerini Kitâb, sünnet ve icmâ ile birlikte ele alıp değerlendirmelerinde etkin rol oynamıştır. Hanefî fakihler Ebû Hureyre’nin rivâyet ettiği bazı rivâyetleri kıyasla çelişmesi, Ebû Hureyre’nin de fakih râvi olmaması gerekçeleriyle amel edilebilir bulmamışlardır. Dolayısıyla senedinde sorun olmayan fakat kıyasla/asıllarla çelişen rivâyetler hakkında nasıl hüküm verilmesi gerektiği, hangi yöntem/usûl ile muârazanın çözüme kavuşturulacağı hususu Hanefî fakihlerin fıkıh usûlünün temel meselelerinden olmuştur. Hanefîler, kıyasla çelişen, selef âlimlerinin de amel etmediği Ebû Hureyre rivâyetlerini bazen farklı tevilllerle kabul ederek ma’mûlun bih kendisiyle amel dilebilir bulmuş, bazen de amel edilebilir bulmamışlardır. Onlar isnadında sorun olmayan rivâyetleri reddetmeyip, metindeki/muhtevadaki manevi inkıta dolayısıyla tenkit etmişlerdir

Anahtar Kelimeler

Hanefî fukahâ, fıkıh usûlü, Ebû Hureyre, rivâyet, fakih râvi, kıyas

HANAFI ISLAMIC JURISTS' VIEW OF THE NARRATIVES OF ABU HURAYRA

Öz

Abu Hurayra had the honour of being the Companion of the Prophet pbuh in the last years of Islam. The fact that Abu Hurayra reported so many hadiths after the death of the Prophet and that some of his narrations were scrutinised and criticized by some companions caused the attention of scholars to focus on him and his narrations. In this context, fuqaha addressed some issues, especially khabar al-wahid, through Abu Hurairah and his narrations in their works on uṣūl al-fiqh. Abu Hurayra’s competence in the branch of hadith his ability to hifz , whether he was a faqih or a pure transmitter of the narrator, played an active role in Hanafi fuqaha’ to evaluate his narrations along with the Book, Sunnah and Ijma. The Hanafi faqihs did not regard some Abu Hurairah’s narrations as legally applicable based on the grounds that Abu Hurairah was not a Faqih narrator and, for the contradicting some his narrations with qiyas. Therefore, the issue of how to make a judgment about the narrations that have no issues in their chain of authority —isnad, but which contradict with the originals/qiyas, and which method/procedure to resolve these controversies were one of the main issues of the fiqh method of Hanafi jurists. Hanafis sometimes accepted the narrations of Abu Hurayra, which were contradicting with the qiyas and also was not acted by their Salafi scholars with different interpretations and found them as “ma’mûlun bih” applicable , and sometimes they did not find them acceptable. They did not reject the narrations that have no problems of the isnad but criticized them for the spiritual cut off —inqita’ in the text/content

Anahtar Kelimeler

Hanefi fuqaha, uṣūl al-fiqh, Abu Hurairah, narration, Faqih narrator, qiyas

Kaynakça

• Accâc, Muuhammed el Hatîb. Ebû Hureyre Râviyetu’l-İslâm. b.y.: Mektebe Vehb, 1982.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Adil Mürşid. 50 cilt. Beyrut: Risale, 1421/2001.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-Kebîr. 8 cilt. Dâru’l-Meârifi’l- Usmâniyye, Haydarâbâd, t.y.
• Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Buhârî. Keşfu’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 cilt. İstanbul: Şirketi Sahâfiyye Osmâniyye, h. 1308.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl. thk. Acîl Câsim en-Neşmî. 4 cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994.
• Debbûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1421/2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistanî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, t.y.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• --------, Ma’rifetu’s-Sahâbe. thk. Adil b. Yusuf el-Azzâzî. 7 cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan li’Neşr, 1419/1998.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim b. Habib b. Sa’d el-Kûfî. el-Âsâr. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî. 1cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, t.y.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ala’s- Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Halife, Kîlânî Muhammed. Menhecu’l-Hanefiyye fî Nakdi’l-Hadîs beyne’n-Nazariyyeti ve’t- Tatbîk. Mısır: Dâru’s-Selâm, 1. bsk. 2010.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed- ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımeşk. thk. Âmir b. Abdullah - el-Abbâs b. Zeyd, 80 cilt. b.y.: Dâru’l- Fikr, 1415/1995.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Garîbu’l-Hadîs, thk. Abdulmu‘tî Emînu’l-Kal‘acî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1405/1985.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1. bsk., 1427/2006.
• İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Usudu’l-Ğabe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târîh-u İbn Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Umerî. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1402/1982.
• İbnu’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî. Fethu’l- Kadîr. Leknev: el-Matbau’l-Mümtâz, t.y.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, 15 cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Meârif, 1410/1990.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d ez-Zuhrî Ebû Abdullah el-Basrî. et-Tabâkâtu’l-Kubrâ. thk. Ali Muhammed Amr. 11 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1421/2001.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el- Harrânî. Minhâcu’s-Sünnneti’n-Nebeviyye fî Nakdi Kelâmi’ş-Şîati’l-Kaderiyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 cilt. b.y.: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûdi’l-İslamiyye, 1406/1986.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-Sanâʾi fî tertîbi’ş-Şerâi. thk. Ali Muhammed Muavvid, Adil Ahmed Abdulmevcûd. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1424/2003.
• Makdisî, Ebü’1-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. Muhtasaru’l-Müemmel fi’r-Reddi ile’l-Emri’l-Evvel. thk. Salahaddîn Makbûl Ahmed Kuveyt: Mektebetu’s-Sahvi’l-İslâmî, 1403/1982.
• Mevsılî, Ebû Ya’lâ Ahmed b. Ali el-Müsennâ et-Temîmî. el-Müsned.13 cilt. Dımeşk: Dâru’l- Me’mûn li’t-Turâs, 1404/1984.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccac. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1412/1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenu’l-Kubrâ. thk. Şuayb el-Arnaût 10 cilt. Beyrut: Risâle, 1421/2001.
• --------, es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 cilt. Haleb: Mektebû’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 cilt. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 1414/1993.
• --------, Usûlu’s-Serahsî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yay., 2. bsk., 1999.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. bsk., 1973.
• Şâşî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Usûlu’ş-Şâşî ve Bihâmişi Umdetu’l-Havâşî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1982.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. el- Mu’cemu’l-Evsat. thk. Tarık b. Avdullah b. Muhammed - Abdulmuhsin b. İbrahim. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• --------, el-Mu’cemu’l-Kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebetu İbnTeymiyye, h. 1404.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Meânî’l- Âsâr. thk. Muhammed Zehrâ en-Neccâr - Muhammed Seyyid Câdu’l-Hak. 5 cilt. b.y: Âlemu’l-Kutub, 1414/1994.
• --------, Şerhu Müşkili’l-Âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 cilt. Beyrut: Müessestu’r-Risâle, 1415/1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Usmânî. İ‘lâu’s-Sünen. thk. Muhammed Tâkî Usmânî. 22 cilt. Karaçi, Pakistan: İdâratü’l-Kurân ve’l-Ulûmi’l-İslâmîyye, 1. bsk. h. 1417.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre es-Sulemî. es-Sünen. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. bsk. 1996.
• Özen, Şükrü. “Musarrât”. Türkiye Diyâne Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/240, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özdemir, Recep. Fıkhî Hükümlerin Tesisinde “Sünnet”in Değeriyle İlgili İndirgemeci Yaklaşımın Eleştirisi.“Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslâm Sempozyumu”. Şanlıurfa: Bildiriler Kitabı, 2016.
• Yazıcı, Yunus. İsâ b. Ebân’ın Hadis - Sünnet Anlayışı. Ankara: İlâhiyât yay., 1. bsk., 2018.
• Zehebî, Şemsuddîn Mahmmed b. Ahmed b. Osman Tezkiretu’l- Huffâz. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İmiyye, 1419/1998.
• --------, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, thk. Şu’ayb Arnavut. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1404/1983.
• Zerkeşi, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el- Minhâcî eş-Şâfiî. el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. 6 cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1413/1992.