FIKIH USULÜNDE DELİLLERİN ÇELİŞMESİ VE TERCİH SEBEPLERİ İBNÜ’S-SÜBKÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Sayı: 8, 25 - 43, 01.10.2020

Abdurrahman Caner

Öz

Tâcüddîn es-Sübkî ö. 771/1370 , hicri sekizinci asrın önemli âlimlerinden biridir. İbnü’s-Sübkî nisbesiyle meşhur olmuştur. Fıkıh, fıkıh usulü, hadis, akaid, tarih ve teracim, siyasi ve sosyal hayatla ilgili birçok eser telif eden İbnü’s-Sübkî, özellikle fıkıh usulü alanında yazdığı Cem‘u’l-Cevâmi‘ adlı eseriyle dikkat çekmiştir. Söz konusu eseri uzun yıllar medrese tedrisatında ders kitabı olarak okutulduğu gibi kendisi de üslubu, metodu ve ilmi kişiliğiyle araştırmalara konu olmuş ve incelenmiştir. İbnü’sSübkî, daha önce yazılan Şâfiî usul eserlerinin özeti konumunda olan Beyzâvî’nin ö. 687/1286 Minhâc’ı ile İbnü’l-Hâcib’in ö. 645/1249 Muhtasarü’l-Münteha’sını şerh ettiği için Şâfiî ulemanın usulle ilgili görüşlerini kolaylıkla mukayese etme imkânını elde etmiş ve onlar arasında tercihte bulunabilmiştir. Genelde fıkıh usulünde özelde ise Teâdül ve tercih konusundaki yaklaşımına bakıldığında sadece Şâfiî kaynaklardan değil, Hanefî ve diğer mezheplerin kaynaklarından da yararlandığı ve emsallerine oranla daha geniş bir perspektiften hükümleri ve delilleri değerlendirdiği söylenebilir. Çalışmamız, fıkıh usulünün en önemli konularından biri olan teâdül ve tercihle ilgili İbnü’sSübkî’nin yaklaşımını esas almaktadır. Çalışmamızda İbnü’s-Sübkî’nin bu iki kavrama yüklediği anlamlar, onların kapsamı, tercih sebepleri ve konuyla ilgili bağlı bulunduğu mezhep ile diğer mezheplere muvâfık ve muhâlif görüşlerinin tespiti ve tahlili üzerinde durulacaktır. Konumuz şahıs merkezli bir çalışma olduğundan başta İbnü’s-Sübkî’nin eserleri olmak üzere ilgili diğer kaynaklar taranarak sonuca ulaşılacaktır

Anahtar Kelimeler

Usûl-i fıkıh, Teâdül, Teâruz, Tercih, Delil, Hüküm

PARADOX AND REASONS OF PREFERINC EVIDENCES IN FIQH METHODOLOGY THE EXAMPLE OF IBNU’S-SUBKÎ

Öz

Tâcüddîn es-Sübkî ö.771/1370 is one of the most important scholars 8th century, Hijri. Ibnü’s-Sübkî had been famous with his Nisbe. Ibnü’s-Subkî who wrote many works about fiqh, the method of fiqh, hadith, akaid, history, political and social life especially drew attention with the work of Cem‘u’l-Cevâmi in the field of the method of fiqh. The mentioned work had been taught as a course book at madrasahs for many years and he had been a subject for the researches by his style, method and his scholarly personality and examined. İbnü’s-Sübkî had the opportunity of comparing the opinions of shafii scholars about method easily as he expounded Beyzâvî’s Minhâc and İbnü’l-Hâcib’s Muhtasarü’l-Münteha which are assumed as summaries shafii method works written before and he was able to choose one of them. When looked at the approach about the topics of fiqh method in general and equivalence and preference in specific, not only from the shafii sources, but also he utilized from Hanafi and other sectarians’ sources and It can be said that he evaluated the evidences and judgements from a wide aspect when compared to his fellows. Our study based on Ibnü’s-Sübkî’s approach about equivalence and preference which are one of the most important fiqh methods. In our study, it will be dwelled on the meanings of these two concept attributed by Ibnü’s-Sübkî, their contents, the reasons of preference, the sectarian which they attached about the topic and the determination and analysis of eligible and contradict views to the other sectarians. As our topic is a person centered study, we will come to a conclusion by scanning the sources, initially Ibnü’s-Sübkî’s works and others

Anahtar Kelimeler

Fıgh methodoloğy, Equivalence, Paradox, Preference, Evidence, jurisprudence

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Nureddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu Bâbi’l-inâye bi şerhi’n-Nukâye. 3 Cilt. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkân b. Ebi’l-Erkâm, 1997.
• Âmidî, Seyfuddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-Ahkâm. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’s-sâmi‘, 2003.
• Bâkillânî, Kâdı Ebûbekir Muahâmed b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. 3 Cilt. Beyrut: Müesssetü’r-risâle, 1998.
• Basrî, Muhammed b. Ali b. et-Tayyîb, Ebu’l-Hüseyin. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. thk. Halîl el-Meys, Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1403.
• Beyzâvî, Nâsiruddîn Abdullâh b. Ömer. Minhâcu’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. thk. Şa‘bân Muhammed İsmâil, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. y.y.: Dâru Tavki’n-necât, 1422
• Debûsî, Ebû Zeyd Abeydullâh b. Ömer b. İsâ. ed-Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Adnân el- Ali, Beyrût: Mektebetu’l-asriyye, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as el-Ezdî. Süneni Ebî Dâvûd. thk. Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, ty.
• Emir Pâdişâh, Muhammed el-Hüseynî, Teysîru’t-tahrîr. 4 Cilt. y.y.: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2015.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyya. el-Gâyetu’l-vusûl şerhi Lübbü’l-usul. Mısır: Dâru’l-kutubi’l- Arabiyye, ty.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed, Kitabu’l-'Ayn, Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, ty.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Zübeyr, 4 Cilt. y.y.: Şirketu’l-Medîneti’l-Münevvere, 2008.
• Irâkî, Velîyuddîn Ebî Zur‘ate Ahmed b. Abdurrahîm b. Hüseyin. el-Gaysu’l-Hâmi‘ şerhu Cem‘i’l-cevâmi‘. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2004.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâluddîn Osman b. Ömer b. Ebîbekr b. Yunus. Muhtasaru Müntehe’s-sûl ve’l- emel fî ‘ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. y.y.: Dâru İhyâi’l-kutubi’l-Arabiyye, ty.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1119.
• İbn Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdulazîz. Şerhu’l-kevkebi’l-munîr. thk. Muhammed ez- Zuheylî-Nezîr Hâmâd. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-ubeykân, 1993.
• İbnü’s-Sübkî Abdulvehhâb b. Ali b. Abdulkâfî, Tâcüddîn. Cem‘u’l-cevâmi‘ fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.
• ______Ref‘u’l-Hâcib ‘an Muhtasar İbn Hâcib. 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1999.
• İsnevi, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdurrahîm, b. Hasan b. Ali, Nihâyetu’s-suul şerhu Minhâci’l Vusul. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1999.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. Şerhu’t-Tenkihi’l-Fusûl fî ihtisâri’l-Mahsûl fi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
• Küçük, Râşit. “İsnad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. Erişim 16 Ekim 2018. https: //islamansiklopedisi.org.tr/isnad
• Küçük, Râşit. “Metin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. Erişim 17 Ekim 2018. https: //islamansiklopedisi.org.tr/metin
• LeknevÎ, Muhammed b.Abdulali b. Nizamuddîn Muhammed es-Sehâlevî. el-Ensârî, Fevâtihu’r-rahamût şerhu Müsellimu’s-subût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 2002.
• Mahallî, Calâluddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Bedru’t-tâli‘, fî halli Cem‘i’l- cevâmi‘. thk. Murtaza Ali ed-Dağistânî, 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2012.
• Merğinani, Burhânuddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Ebîbekr. el-Hidaye ma‘a şerhi’l-allâme Abdulhay el-Levnekî. 8 Cilt. Karaçi: İdâretu’l-Kur’ân ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, 1417.
• Müslim, Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabiyye, ty.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. Sünen. thk. Abdulfettâh Ebu Gudde. 8 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-matba‘ati’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şerîf. el-Mecmû‘şerhu’l-Mühezzeb. y.y.: Dâru’l- fikr, ty.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer el- Hüseyin. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Câbir Feyyâz el-‘alvânî. 6 Cilt. y.y: Müessesetü’r-risâle, ty.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle, TDV, çev. Abdulkadir Şener-İbrâhim Çalışkân, Ankara: 2010.
• ______ Müsned. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1400.
• Şîrâzi, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali el-Fîruzâbâdî. el-Muhezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zuhaylî. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, ty.
• ______ el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulkâdîr el-Hatîb el-Hasenî. Bahreyn: Mektebetu Nizâm, ty.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-muhtâc li ma‘rifeti meâni’l-elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1997.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dehhâk et-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Ahmed Fuâd Abdulbâkî, 4 Cilt. Mısır: Matb‘atu Mustafa el-Bâbî, el-Halebî, 1975.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. Teşnîfu’l-mesâmi‘ bi Cem‘i’l-cevâmi‘ lî Tâcuddîn es-Sübkî. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Kurtubâ, 1998.