Ebü’l Hasan el-Âmirî’nin Adalet Anlayışı

Yıl 2024, Sayı: 16, 92 - 115, 30.12.2024

Fuat Akpınar , Salih Yalın

https://doi.org/10.54958/iiad.1535979

Öz

Çalışmamızın konusu İslam filozoflarından olan Ebü’l-Hasan el-Âmirî’nin adalet anlayışı üzerinedir. Onun adalet anlayışını şekillendiren temel unsurlar felsefî/rasyonel ve dinî argümanlar olarak ikiye ayrılır. Bundan dolayı Âmirî, felsefî olarak özellikle Platon ve Aristoteles’in görüşlerini, dinî olarak ise vahyin, Hz. Muhammed’in yaklaşımlarını esas alır. Âmirî, adaleti itidal ve orantısal nitelikleriyle açıklar ve onu erdemlerin en hayırlısı olarak görür. Adalet sayesinde bir toplum kalkınırken devlet de erdemli hale gelir, ülkeyi mamur eder. Adaletin zıddı zulümdür. Zulüm toplumda erdemsizlerin yaygınlaşmasına ve devletin erdemsiz bir yapı haline dönüşmesine sebep olur. Bu durumda en yüksek iyi olan mutluluğa birey de toplum da ulaşamaz. Filozofa göre adalet; hikmet, iffet ve cesaret erdemlerinin toplamıdır. Âmirî, adalet erdemini siyaset düşüncesinin merkezine koyar ve devlet başkanının en temel amaçlarından birinin de bunu gerçekleştirmek olduğunu düşünür. Adil siyasetle yönetilenler erdemleri kazanır ve böylece insanların en yüce mutluluğa ulaşmaları kolaylaşır. Çünkü mutluluk, insan ve toplum yaşamının amacıdır. Bu amaca ulaşmaları için mutlak suretle insanların adalet erdemini gerçekleştirmeleri gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam felsefesi, Amiri, Adalet, Mutluluk, Erdem

Abu’l Hasan al-Amiri’s Concept of Justice

Öz

The subject of our study is the understanding of justice of Abu’l Hasan al-Amiri, one of the Islamic philosophers. The basic elements that shape his understanding of justice are divided into two: philosophical/rational and religious arguments. For this reason, Amiri, philosophically, especially Plato and Aristotle’s opinions, and as religiously it is based on the approaches of the revelation, Hz. Muhammad and other Islamic elders. Amiri explains justice with its qualities of moderation and proportionality and sees it as the best of virtues. The opposite of justice is cruelty. Cruelty causes the spread of non-virtuous people in socie-ty and the state turns into a non-virtuous structure. In this case, neither the individual nor the society can achieve happiness, which is the highest good. According to the philosopher, justice; It is the sum of the virtues of wisdom, chastity and courage. Amiri puts the virtue of justice at the center of political thought and thinks that one of the main purposes of the head of state is to realize this. Those who are governed by fair politics acquire virtues and thus it becomes easier for people to reach the highest happiness, because the happiness is the purpose of human and social life. In order to achieve this goal, people must absolutely realize the virtue of justice.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Amiri, Justice, Hoppiness, Virtue

Kaynakça

• Âmirî, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf. Kitâbu’l-emed alel’-ebed. çev. Yakup Kara, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Âmirî, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf. el-İʿlâm bi-menâkıbi’l-İslam. nşr. Ahmed Abdülhamîd el-Gurâb, Riyâd: Dâru’l-Risâle, 1988.
• Âmirî, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf. es-Sa’âde ve’l-is’âd fi’s-sîrati’l-insâniyye. thk. Ahmed Abdulhâlim Atiyye, Kâhire: Dâru’s-Sekâfe li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1991.
• Âmirî Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf. el-İ’lâm bi-menâkıbi’l-İslâm. thk. Ahmed Abdulhamid Ğurâb, Riyad: Dâru’r-Risâle, 1988.
• Arberry, A. John. Revelation and Reason in Islam. New York: Routledge, 1957.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: Kebikeç Yayınları, 2005.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
• Aristoteles. Politika. çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
• Akarsu, Bedia. Ahlâk Öğretileri, I, Mutluluk Ahlâkı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1965.
• Akpınar, Fuat. Siyaset ve Devlet Felsefesi- Âmirî Örneği-. İstanbul: Dönem Yayıncılık, 2024.
• Akpınar, Fuat. “Ebu’l-Hasan el-Âmirî’nin Eğitim ve Öğretim Anlayışı”. Erciyes Aka-demi 37/4(2023), 1639-1662. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1370692
• Akpınar, Fuat. “Ebü’l-Hasan El-Âmirî’nin İlimler Sınıflaması”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 20/ (Aralık 2023), 166-83. https://doi.org/10.55256/temasa.1352998
• Aydın, Hasan. “Âmirî’nin Düşünce Sisteminde Felsefe ve Felsefî Bilimlerin Meşruluğu Sorunu”. EKEV Akademi Dergisi 11/33, (2007), 55-66.
• Bayraktar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Câbirî, Muhammed. Arap Ahlâkî Aklı. çev. Muhammed Çevik. İstanbul: Mana Yayınları, 2019.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Adalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/341-343. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çetinkaya, Bayram Ali. Medine’den Medeniyete. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Bilimler Tasnifi ve İbn Sînâ”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9, (2000), 435-451.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Fârâbî’nin Savaş Teorisi”. Diyanet İlmi Dergi 52/(2016), 167-180.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• Ebû Zeyd, Münâ Ahmed. el-İnsanü fi'l-Felsefeti'l-İslamiyyeti: Dirasetün Mukaranatün fi Fikri’l-Âmirîyyi. Beyrut: el-Müessetü'l-Cami'yye li'd-Dirasat, 1994.
• Fârâbi. el-Medinet’ül-Fazıla. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Fârâbi. Mutluğun Kazanılması. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
• Fârâbî. Fusulu’l-Medeni. çev. Hanifi Özcan. İzmir: DEÜ Yayınları, 1987.
• Fârâbî. Âdabu'l-Mulûkiyye ve'l Ahlâku'l-İhtiyariyye-Siyaset Ahlâkı-. çev. Kevser Özçelik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Fârâbî. Fusûlü’l-Medeni (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler). çev. Hanifi Özcan. İzmir: DEÜ Yayınları, 2002.
• İzmirli, İsmail H. “İslam'da Felsefe Cereyanları 3”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 4/14. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1930.
• İbn Miskeveyh. Tehẕîbu’l-Aḫlâḳ. thk. Nevaf Cerrâh. Beyrut: Dâru’s-Sâder, 2006.
• Işık, Hidayet. Âmirî’ye Göre İslam ve Öteki Dinler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Işık, Hidayet. “Karşılaştırmalı Din Çalışmaları Açısından Ebu’l-Hasan el-Âmiri”. Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği), Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2009.
• Herakleitos. Fragmanlar. çev. Cengiz Çakmak. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2015.
• el-Heysemî, Nûreddin. Mecmau'z-Zevâid. çev.Yaşar Güngör. 7 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2009.
• Hüseyin, Mona F. “Taarifu’l ilmi ve ehemmiyetihi inde Ebi’l- Hasan el-Âmirî”. Meccelletü’l- Felsefeti 13, (2016), 13-26.
• Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi, 1996.
• Kaya, Mahmut. “Âmirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/68-72. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kutluer, İlhan. İslam Felsefesi Tarihinde Ahlâk İlminin Teşekkülü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Marmara, 1989.
• Kuçuradi, İonna. “Adalet Kavramı”, Adalet Kavramı. ed. Adnan Güriz. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 1994.
• Mansourı, Hanane. “Approach Of Abu Al-Hassan Al-Ameri In The Study Of Religions”. AL TURATH Journal 11/3, (July 2021), 198-218.
• Müslüm, Ebû’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim, I-III. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Özgen, Mehmet Kasım. “Fârâbî’nin Adalet Anlayışı (Hak, Liyakat ve Pay Teorisi)”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 8 (Ocak 2018), 43-63.
• Netton, R. Ian. Fârâbî ve Okulu. çev. Mehmet Vural. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Platon. Devlet. çev. Cenk Saraçoğlu-Veysel Atayman. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2005.
• Platon. Yasalar. çev. Candan Şentuna-Saffet Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, l994.
• Rowson, K. Everett. “Âmirî”. İslam Felsefesi Tarihi I. çev. Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu. ed. Seyyid Hüseyin Nasr-Oliver Leaman, 2. Baskı. İstanbul: Açılım Kitap, 2017.
• Rosenthal, Franz. “Ebü’l-Hasan el-Âmirî’ye Göre Devlet ve Din”. Derleme: İslâm ’da Siyaset Düşüncesi içinde. çev. Kazım Güleçyüz, 167-180. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Şengül, Yüksel. Platon ve Fârâbî’de Adalet Kavramı. Ankara: İksad Yayınevi, 2022.
• Turan, Ramazan. “X. ve XI. Yüzyılda İslam Felsefesinde Yapılan Adalet Taksimleri: Fârâbî, Ebû’l-Hasan Ebü’l-Hasan el-Âmirî, İbn Miskeveyh ve Râgıp el-İsfehânî Örneği”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/2 (2017), 91-115.
• Toktaş, Toktaş. “Büyük İskender Bağlamında Sahte Aristotelesçiliğin Âmirî’nin ‘es-Sa‘âde ve’l-İs‘âd’ındaki Yansımaları”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2016), 47-89. https://doi.org/10.21054/deuifd.284945
• Turhan, Kasım. Âmirî ve Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Uğur, Müçteba .“A’meş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/54. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yiğit, Fevzi. "İslam Ahlak Düşüncesinde Bireysel Ahlak”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. ed. Nuri Adıgüzel. 93-114. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2023.
• Yalın, Salih. “Şehrezûrî’de Siyaset Ahlakı”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. ed. Murat Demirkol-M. Enes Kala,765-780. İstanbul, 2014.
• Yalın, Salih. "Şirvânî de Ahlak ve Siyaset”. Bilimname 24 (2013), 9-30.