The Role of Organizational Justice Perception on Whistleblowing Intention Behaviour: A Research on Academic Staff

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 1, 114 - 148, 29.06.2019

Mustafa Özgün Atalay , Taner Acuner

Öz

Etik İhlallerin Bildirilme Niyeti Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Rolü: Akademik Personel Üzerinde Bir İnceleme

Öz

Globalleşme, iletişim ve bilgi
teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte toplumların bilgi ve bilinç
seviyelerindeki artış bireysel, toplumsal ve örgütsel yaşamı oldukça
etkilemekte ve değiştirmektedir. Köklü bir değişim sürecinde faaliyet gösteren
örgütlerin iş süreçlerinde ahlaki yönden belli bir düzeye sahip olmaları, gerek
çalışanlar gerekse toplum açısından arzu edilen bir durumdur. Kamu ya da özel
sektör fark etmeksizin; etkinlik, verimlilik ve sürdürülebilir olma amacı
taşıyan örgütlerin bu amaçlara ulaşırken etik ve ahlaki değerlerden ödün
vermemeleri gerekmektedir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, kurumlarda
gerçekleşen etik ihlallerin bildirilme niyeti üzerinde örgütsel adalet
algısının rolünü ortaya koymaktır. Anket yöntemi kullanılan çalışmaya 2017
yılında 330 akademik personel katılmıştır. Araştırma verileri; normallik testi,
güvenirlik, korelasyon ve regresyon analiz yöntemleri kullanılarak analiz
edilmiştir. Çalışmada örgütsel adalet algısının, içsel, resmi ve informal
bildirme niyetini anlamlı ve pozitif yönde etkilediği; bununla birlikte, anonim
bildirme niyetini ise anlamlı ve negatif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Çalışma
eğitim sektöründe yapılan ilk çalışma niteliği taşımakta olup etik ihlallerin
bildirilmesi literatürüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Etik, Etik İhlaller, Örgütsel Adalet

Kaynakça

• Adams, J. S. (1965). Inequity in Social Exchange. In Advances in Experimental Social Psychology, (2), 267-299.
• Aktan, C. C. (2015). Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vijdani Red Davranışı: WHISTLEBLOWING. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, (7)2, 19-36.
• Aydın, U. (2011). İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2)2, 79-100.
• Başar, U. (2011). Örgütsel Adalet Algısı, Örgütsel Özdeşleşme ve İş Tatmini Arasındaki İlişkilere Yönelik Görgül Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kara Harp Okulu Savunma Bilimi Enstitüsü, Ankara 2011.
• Blakely, G. L., Andrews, M. C., & Moorman, R. H. (2005). The Moderating Effects of Equity Sensitivity on the Relationship Between Organizational Justice and Organizational Citizenship Behaviors. Journal of Business and Psychology, (20)2, 259-273.
• Brown, A. J., Lewis, D., Moberly, R., & Vandekerckhove, W. (2014). International Handbook on Whistleblowing Research. Edward Elgar Publishing, Cheltenham.
• Colquitt, J. A., Conlon, D. E., Wesson, M. J., Porter, C. O., & Ng, K. Y. (2001). Justice at the Millennium: A Meta-Analytic Review of 25 Years of Organizational Justice Research. Journal of Applied Psychology, (86)3, 425-445.
• Cropanzano, R., Bowen, D. E., & Gilliland, S. W. (2007). The Management of Organizational Justice. Academy of Management Perspectives, (21)4, 34-48.
• Çakmak, Ö. (2008). Eğitimin Ekonomiye ve Kalkınmaya Etkisi. D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 33-41.
• De George, R.T. (2013). Business Ethics (7th ed.). Pearson Education, Boston.
• Demirel, Y. (2008). Örgütsel Güvenin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi: Tekstil Sektörü Çalışanlarına Yönelik bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (15)2, 179-194.
• Eren, V., & Orhan, U., (2013). Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Çalışanların Kötü Yönetimi İfşa Düzeylerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, (6)2, 455-468.
• Eroğlu, Ş. G. (2014). Çalışanların Örgütsel Adalet Algısının Örgütsel Güven Üzerindeki Etkileri. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, (1)1, 53-66.
• Foley, S., Kidder, D. L., & Powell, G. N., (2002). The Perceived Glass Ceiling and Justice Perceptions: An Investigation of Hispanic Law Associates. Journal of Management, (28)4, 471-496.
• Folger, R., & Cropanzano, R. (1998). Organizational Justice and Human Resources Management. Sage Publication, Beverly Hills.
• Fox, S., Spector, P. E., & Miles, D. (2001). Counterproductive Work Behavior (CWB) in Response to Job Stressors and Organizational Justice: Some Mediator and Moderator Tests for Autonomy and Emotions. Journal of Vocational Behavior, (59)3, 291-309.
• Gerçek, H. (2005). Mühendislikte Etik Sorunların Ele Verilmesi, Madencilik, (44)4, 29-38.
• Goldman, B. M. (2003). The Application of Referent Cognitions Theory to Legal-Claiming by Terminated Workers: The role of Organizational Justice and Anger. Journal of Management, (29)5, 705-728.
• Greenberg, J. (1990). Organizational Justice: Yesterday, Today, and Tomorrow. Journal of Management, (16)2, 399-432.
• Henle, C. A. Giacalone, R. A., & Jurkiewicz, C. L. (2005). The Role of Ethical Ideology in Workplace Deviance. Journal of Business Ethics, (56)3, 219-230.
• İşbaşı, J. Ö., (2001). Çalışanların Yöneticilerine Duydukları Güvenin ve Örgütsel Adalete İlişkin Algılamalarının Vatandaşlık Davranışının Oluşumundaki Rolü. Yönetim Araştırmaları Dergisi, (1)1, 51-73.
• İyigün, N. Ö. (2012). Örgütsel Adalet: Kuramsal Bir Yaklaşım. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21)11, 49-64.
• Karaeminoğulları, A. (2006). Öğretim Elemanlarının Örgütsel Adalet Algıları ile Sergilediği Üretkenliğe Aykırı Davranışlar Arasındaki İlişki ve Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
• Kelebek, P. (2016). Örgütsel Adaletin Örgütsel Vatandaşlık ve İhbar Davranışına Etkisi: Konya İŞ-KUR’da Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray 2016.
• Khemani, M., (2009). “The Protection of National Security Whistleblowers: Imperative But Impossible A Critical Appraisal of the Scope and Adequacy of Whistleblower Protection Laws for National Security Whistleblowers”. Kaynak: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1412112
• Konovsky, M. A., & Organ, D. W. (1996). Dispositional and Contextual Determinants of Organizational Citizenship Behavior. Journal of Organizational Behavior, (17)3, 253-266.
• Köksal, O. (2012). Sosyal Değişim Teorisi Çerçevesinde Güven ve Algılanan Aidiyet Durumunun Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Saldırgan Davranışlar Üzerine Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2012.
• Lamer, D. (t.y.). Can Whistleblowers Remain Anonymous During an Investigation? Erişim Adresi: http://i-sight.com/resources/can-whistleblowers-remain-anonymous-during-an-investigation., Erişim Tarihi: 25.02.2017
• Lavelle, J. J., Brockner, J., Konovsky, M. A., Price, K. H., Henley, A. B., Taneja, A., & Vinekar, V. (2009). Commitment, Procedural Fairness, and Organizational Citizenship Behavior: A Multifoci Analysis. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, (30)3, 337-357.
• Liyanarachchi, G. A., & Adler, R. (2011). Accountants’ Whistle-Blowing Intentions: The Impact of Retaliation, Age, and Gender. Australian Accounting Review, (21)2, 167-182.
• Mansbach, A., & Bachner, Y. G. (2010). Internal or External Whistleblowing: Nurses’ Willingness to Report Wrongdoing. Nursing Ethics, (17)4, 483-490.
• Martin, C. L., & Bennett, N., (1996). The Role of Justice Judgments in Explaining the Relationship Between Job Satisfaction and Organizational Commitment. Group & Organization Management, (21)1, 84-104.
• Masterson, S. S., Lewis, K., Goldman, B. M., & Taylor, M. S. (2000). Integrating Justice and Social Exchange: The Differing Effects of Fair Procedures and Treatment on Work Relationships. Academy of Management Journal, (43)4, 738-748.
• McFarlin, D. B., & Sweeney, P. D. (1992). Distributive and Procedural Justice as Predictors of Satisfaction with Personal and Organizational Outcomes. Academy of Management Journal, (35)3, 626-637.
• Mesmer-Magnus, J. R., & Viswesvaran, C. (2005). Whistleblowing in Organizations: An Examination of Correlates of Whistleblowing Intentions, Actions, and Retaliation. Journal of Business Ethics, (62)3, 277-297.
• Miceli, M. P., Near, J.P., Rehg, M.T., & Scotter, J.R.V. (2012). Predicting Employee Reactions to Perceived Organizational Wrongdoing: Demoralization, Justice, Proactive Personality and Whistleblowing. Human Relations, (65), 923-954.
• Miceli, M.P., & Near J.P. (1992). Blowing the Whistle: The Organizational & Legal Implications for Companies and Employees. Macmillan, New York.
• Moorman, R. H. (1991). Relationship Between Organizational Justice and Organizational Citizenship Behaviors: Do Fairness Perceptions Influence Employee Citizenship?. Journal of Applied Psychology, (76)6, 845.
• Near, J. P., Dworkin, T. M., & Miceli, M. P. (1993). Explaining the Whistle-blowing Process: Suggestions from Power Theory and Justice Theory. Organization Science, (4)3, 393-411.
• Near, J. P., & Miceli, M.P. (1985). Organizational Dissidence: The Case of Whistleblowing. Journal of Business Ethics, (4), 1-16.
• Niehoff, B. P., & Moorman, R. H. (1993). Justice as a Mediator of the Relationship Between Methods of Monitoring and Organizational Citizenship Behavior. Academy of Management Journal, (36)3, 527-556.
• Özdamar, K. (2011). Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi. Kaan Kitabevi, Eskişehir.
• Park, H., Blenkinsopp, J., Oktem, M. K., & Omurgonulsen, U. (2008). Cultural Orientation and Attitudes Toward Different Forms of Whistleblowing: A Comparison of South Korea, Turkey, and the UK. Journal of Business Ethics, (82)4, 929-939.
• Ployhart, R. E., & Ryan, A. M. (1997). Toward an Explanation of Applicant Reactions: An Examination of Organizational Justice and Attribution Frameworks. Organizational Behavior and Human Decision Processes, (72)3, 308-335.
• Sargut, A.S. (2015). Kültürler Arası Farklılaşma ve Yönetim (4. Baskı). İmge Kitabevi, Ankara.
• Seifert, D. L., Stammerjohan, W. W., & Martin, R. B. (2013). Trust, Organizational Justice, and Whistleblowing: A Research Note. Behavioral Research in Accounting, (26)1, 157-168.
• Seifert, D. L., Sweeney, J. T., Joireman, J., & Thornton, J. M. (2010). The Influence of Organizational Justice on Accountant Whistleblowing. Accounting, Organizations and Society, (35)7, 707-717.
• Sheppard, B. H., Bazerman, M.H., & Lewicki, R.J. (1990). Research on Negotiation in Organizations: A Series of Analytical Essays and Critical Reviews (3th ed.). JAI Press, Harvard.
• Skarlicki, D. P., & Folger, R. (1997). Retaliation in the Workplace: The roles of Distributive, Procedural, and Interactional Justice. Journal of Applied Psychology, (82)3, 434.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics. Pearson, Boston.
• Taş, F. (2015). Özel ve Kamu Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin İzharcılık (Whistleblowing) Tutumları Üzerine Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2015.
• Treviño, L. K., & Weaver, G. R. (2001). Organizational Justice and Ethics Program “Follow-Through”: Influences on Employees’ Harmful and Helpful Behavior. Business Ethics Quarterly, (11)4, 651-671.
• Ülbeği, İ. D. (2011). Örgütsel Alt Kültürlerde Örgütsel Adalet ve Güven Algısı Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2011.
• Yeniçeri, Ö., Demirel, Y., & Seçkin, Z. (2009). Örgütsel Adalet ile Duygusal Tükenmişlik Arasındaki İlişki: İmalat Sanayi Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. KMU İİBF Dergisi, (11)16, 83-99.
• Yürür, S. (2008). Örgütsel Adalet ile İş Tatmini ve Çalışanların Bireysel Özellikleri Arasındaki İlişkilerin Analizine Yönelik Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (13)2, 295-312.
• Yürür, S., & Nart, S. (2016), Örgütsel Adalet Algısı Kamu Çalışanlarının İhbar Etme Niyetinin Belirleyicisi midir?. Amme İdaresi Dergisi, (49)3, 117-148.
• Zamantılı Nayır, D. (2012). Kurumsal Etik ve Whistleblowing (1. Baskı). Pozitif Yayınları, İstanbul.
• Zapata-Phelan, C. P., Colquitt, J. A., Scott, B. A., & Livingston, B. (2009). Procedural Justice, Interactional Justice, and Task performance: The Mediating Role of Intrinsic Motivation. Organizational Behavior and Human Decision Processes, (108)1, 93-105.
• Zhang, J., Chiu, R., & Wei, L. Q. (2009). On Whistleblowing Judgment and Intention: The Roles of Positive Mood and Organizational Ethical Culture. Journal of Managerial Psychology, (24)7, 627-649.