İç Denetim Kalite Çerçevesi: Banka Faaliyet Raporlarına Dayalı İçerik Analizi

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 317 - 346, 30.12.2022

Hakan Sarıkale Tuğrul Kandemir

Öz

Denetim kalitesi göstergelerinin tespit edilmesi ve denetimde kalite çerçevesi oluşturulmasına yönelik akademisyenlerin, ulusal ve uluslararası düzeydeki çeşitli otoritelerin çalışmaları bulunmakla birlikte henüz bir uzlaşı sağlanamamıştır. Ayrıca bu çalışmaların çoğu bağımsız denetimle ilgili olup iç denetim kalite çerçevesine yeterince odaklanılmamıştır. Bu çalışmada Türkiye’de faaliyet gösteren üç kamu bankası ve üç özel bankanın faaliyet raporlarındaki iç denetimle ilgili bölümlere on yıl geriye dönük olarak içerik analizi yapılmış ve bankaların iç denetimin işleyişi ve kalitesini değerlendirirken odaklandıkları kavramlar ortaya çıkarılmıştır. Böylece bankaların iç denetim değerlendirmelerinde odaklandıkları hususlar bu konuda oldukça önemli veriler içeren faaliyet raporları üzerinden sistematik olarak kavramsallaştırılıp analiz edilmiştir. Toplam 54 kod belirlenmiş ve kodlar literatürdeki iç denetim kalite çerçevesine uygun olarak beş kategoride (girdi-süreç-çıktı-sonuç-dışsal faktörler) sınıflandırılmıştır. Hem özel bankalar hem de kamu bankaları değerlendirmelerinde iç denetim kalite çerçevesinin süreç boyutuna (yaklaşım, yöntem, metodoloji) daha fazla odaklanmakta olup son on yılda süreç boyutu beş boyut içerisinde ilk sırayı, girdi boyutu (denetim ekibinin niteliği) ise son sırayı almıştır. Üzerinde en fazla durulan konular ise girdi boyutunda denetçi sayısı ve eğitim; süreç boyutunda risk odaklı denetim, merkezden denetim ve süreç analizleri; çıktı boyutunda yönetime sunulan raporlar/toplantılar ve bulgu takibi; sonuç boyutunda doğru ve güvenilir bilgi sağlama ile önleyici/caydırıcı olma; dışsal boyutta ise yasal düzenlemeler ve organizasyonel yapı olmuştur. Ayrıca birçok güncel denetim yaklaşımının ülkemizdeki mevduat bankaları tarafından yakından takip edildiği görülmüştür. Denetim kalitesini etkileyebilecek hususların tespit edilip kavramsallaştırılması açısından büyük öneme sahip olan iç denetim kalite çerçevesi, iç denetimde şeffaflık ve karşılaştırılabilirlik sağlayarak bu konudaki farkındalığı artırabilecektir.

Anahtar Kelimeler

İç denetim kalite çerçevesi, denetim kalitesi göstergeleri, bankalarda denetim kalitesi, yeni denetim yaklaşımları, içerik analizi, Internal audit quality framework, audit quality indicators, audit quality in banks, new audit approaches, content analysis.

İç Denetim Kalite Çerçevesi: Banka Faaliyet Raporlarına Dayalı İçerik Analizi

Öz

Although there are studies by academics and various national and international authorities on determining audit quality indicators and establishing a quality framework in auditing, a consensus has not been reached yet. In addition, most of these studies are related to external auditing and the internal audit quality framework has not been sufficiently focused. In this study, a ten-year retrospective content analysis was carried out on the annual reports of three public and three private banks operating in Turkey, and the concepts that banks focused on when evaluating the functioning and quality of internal audit were revealed. Thus, the issues that banks focus on in their internal audit evaluations have been systematically conceptualized and analyzed through annual reports, containing vital data on this subject. Fifty-four codes were determined, and the codes were classified into five categories (input-process-output-outcome-external factors) in accordance with the internal audit quality framework in the literature. Both private banks and public banks focus more on the process dimension (approach, method, methodology) of the internal audit quality framework in their evaluations, and in the last ten years, the process dimension has taken first place among the five dimensions, and the input dimension (qualification of the audit team) has taken the last place. The most emphasized topics are as follows; (1) in the inputs; the number of auditors and training, (2) in processes; risk-based auditing, remote auditing and process audits, (3) in the outputs; reports/meetings submitted to the management and follow-up of findings, (4) in the outcomes; providing accurate and reliable information and being a preventive/deterrent, (5) In external factors; legal regulations and organizational structure. In addition, it has been observed that deposit banks closely follow many current audit approaches in Turkiye. The internal audit quality framework, which is of great importance in terms of identifying and conceptualizing issues that may affect audit quality, can increase awareness of this issue by providing transparency and comparability in internal auditing.

Anahtar Kelimeler

Internal audit quality framework, audit quality indicators, audit quality in banks, new audit approaches, content analysis.

Kaynakça

• Al Matarneh, G.F. (2011). Factors Determining the Internal Audit Quality In Banks: Empirical Evidence from Jordan. International Research Journal of Finance and Economics, 73, 110-119.
• Azgın, N. (2018), Denetçinin Mesleki Şüpheciliğinin Denetim Kalitesine Etkisi. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• BDDK, (2006). “Bankalarca Yıllık Faaliyet Raporunun Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”. Resmî Gazete, Tarih: 01.11.2006, Sayı: 26333
• BDDK, (2010). “Yönetim Beyanı Genelgesi, BSD.2010/3”. https://www.bddk.org.tr/Mevzuat/DokumanGetir/908. (Erişim tarihi 19.03.2022).
• Bedard, J.C., Johnstone, K.M. & Smith, E.F. (2010). Audit Quality Indicators: A Status Update on Possible Public Disclosures and Insights from Audit Practice. Current Issues in Auditing, 4 (1), C12-C19.
• Boskou, G., Kirkos, E., & Spathis, C. (2019). Classifying Internal Audit Quality Using Textual Analysis: The Case of Auditor Selection. Managerial Auditing Journal. 924-950.
• CAQ,(2019). “Audit Quality Disclosure Framework”. Retrieved May 28, 2020, from https://www.thecaq.org/audit-quality-disclosure-framework/
• Christensen, B.E., Glover, S.M., Omer, T.C. & Shelley, M.K. (2016). Understanding Audit Quality: Insights from Audit Professionals and Investors. Contemporary Accounting Research, 33 (4), 1648-1684.
• DeAngelo, L.E.(1981), Auditor Size and Audit Quality, Journal of Accounting and Economics, (3), 183–199.
• FEE, (2016). “Overview of Audit Quality Indicators Initiatives”. Retrieved May 28, 2020, from https://www.accountancyeurope.eu/wp-content/uploads/1607_Update_of_Overview_of_AQIs.pdf
• Fornelli, C.M. (2019). “Audit Quality Disclosure Framework - Foreword”. https://www.thecaq.org/audit-quality-disclosure-framework/ (Erişim Tarihi: 28.05.2020).
• Francis, J.R. (2011). A Framework for Understanding and Researching Audit Quality. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 30 (2), 125-152.
• FRC, (2020). “Audıt Qualıty Indıcators AQR Thematıc Revıew”. https://www.frc.org.uk/getattachment/f116f7d7-94d8-4c82-94b2-ba24e3b195eb/AQTR_AQI_Final.pdf. (Erişim tarihi: 04.01.2022).
• Garanti,(2018). “Entegre Faaliyet Raporları”. https://www.garantibbvainvestorrelations.com/tr/kutuphane/faaliyet-raporlari/Entegre-Faaliyet-Raporlari/666/0/0 (Erişim tarihi: 02.04.2021)
• Garanti,(2019). “2019 Entegre Faaliyet Raporu”. https://www.garantibbvainvestorrelations.com/tr/kutuphane/faaliyet-raporlari/Entegre-Faaliyet-Raporlari/666/0/0 (Erişim tarihi: 02.04.2021)
• Güçlü, İ., (2019). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Teknik-Yaklaşım-Uygulama. Nobel Yayın.
• Halkbank,(2013).“2013 Faaliyet Raporu” https://www.halkbank.com.tr/tr/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler/finansal-bilgiler/faaliyet-raporlari.html (Erişim tarihi: 23.10.2019).
• Halkbank,(2018).“Faaliyet Raporları” https://www.halkbank.com.tr/tr/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler/finansal-bilgiler/faaliyet-raporlari.html (Erişim tarihi: 23.10.2019).
• Halkbank,(2019). “2019 Faaliyet Raporu”. https://www.halkbank.com.tr/content/dam/halkbank/tr/dokumanlar/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler/finansal-bilgiler/faaliyet-raporlar%C4%B1/2019FaaliyetRaporu.pdf. (Erişim tarihi: 25.02.2022).
• İş Bankası, (2018). “Finansal Raporlar”. https://www.isbank.com.tr/bankamizi-taniyin/finansal-bilgiler (Erişim tarihi: 23.04.2021)
• Knechel, W.R., Krishnan G.V., Pevzner M., Shefchik L.B. & Velury U.K. (2013). Audit Quality: Insights from the Academic Literature. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 32(1), 385 - 421.
• Massoud, H. (2019). Factors Affecting the Internal Audit Quality: Empirical Evidence from Libyan Commercial Banks. (Master's Thesis). Istanbul Unıversıty Institute of Social Sciences, Istanbul.
• Neri, L. & Russo, A. (2014). A Framework for Audit Quality: Critical Analysis. Business and Management Review, 3 (9), 25-30.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar 2. (Çev:Özge,S.,). Ankara: Yayın Odası.
• Pinello, A.S., Volkan, A.G., Franklin, J., Levatino, M. & Tiernan, K. (2019). The PCAOB Audit Quality Indicator Framework Project: Feedback from Stakeholders. Journal of Business & Economics Research, 16 (1), 1-8.
• Sarıkale, H. ve Kandemir, T. (2022). Bankalarda Uzaktan ve Yerinde Şube Denetimlerinin AHP Yöntemiyle Değerlendirilmesi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24 (42), 125-143.
• Simnett, R., & Trotman, K.T. (2018). Twenty-Five-Year Overview of Experimental Auditing Research: Trends and Links to Audit Quality. Behavioral Research in Accounting, 30 (2), 55-76.
• Tavşancıl, E., & Aslan, A.E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. Epsilon Yayıncılık.
• TBB. (2020). “Aktif Büyüklüklerine Göre Banka Sıralaması: 2020-Eylül”, https://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgileri/istatistiki-raporlar/Aktif_Buyukluklerine_Gore_Banka_Siralamasi/3900. (Erişim tarihi 02.05.2021).
• Tritschler, J. (2013). Audit Quality: Association Between Published Reporting Errors and Audit Firm Characteristics. Springer.
• Trotman, A.J., & Duncan, K.R. (2018). Internal Audit Quality: Insights from Audit Committee Members, Senior Management and Internal Auditors. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 37 (4), 235-259.
• Turetken, O., Jethefer, S., & Ozkan, B. (2020). Internal Audit Effectiveness: Operationalization and İnfluencing Factors. Managerial Auditing Journal. 35 (2), 238-271.
• Uslu, Kestane ve Sezgin (2022). İç Denetimde Kalite Göstergeleri: Türkiye’de Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(1), 74-87.
• Vaicekauskas, D. & Mackevičius, J.(2014). Developing a Framework for Audit Quality Management In Audit Firms. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowosci, 75 (131).
• Vakıfbank,(2012). “2012 Faaliyet Raporu”. https://www.vakifbank.com.tr/faaliyet-raporlari.aspx?pageID=2532 (Erişim tarihi: 31.03.2021).
• Vakıfbank,(2018) “Faaliyet Raporları”. https://www.vakifbank.com.tr/faaliyet-raporlari.aspx?pageID=2532 (Erişim tarihi: 31.03.2021).
• Vakıfbank,(2019). “2019 Entegre Faaliyet Raporu”. https://www.vakifbank.com.tr/documents/yiliski/VKF_ENTEGRE_FRAT_MTB_uyg_92_.pdf. (Erişim tarihi: 23.02.2022).
• Yapı Kredi,(2018). “Faaliyet Raporları”. https://www.yapikrediinvestorrelations.com/tr/finansal-bilgiler/finansal-bilgiler-raporlari-yil-dokuman-liste/Faaliyet-Raporlari/298/0/0 (Erişim tarihi: 24.04.2021).
• Yapı Kredi,(2019). “2019 Faaliyet Raporu”. https://www.yapikrediinvestorrelations.com/tr/finansal-bilgiler/finansal-bilgiler-raporlari-yil-dokuman-liste/Faaliyet-Raporlari/298/0/0 (Erişim tarihi: 24.04.2021).
• Yıldırım, K. (2010). Nitel Araştırmalarda Niteliği Artırma. Elementary Education Online, 9 (1), 79-92.
• Ziraat Bankası,(2014). “2014 Faaliyet Raporu”. https://www.ziraatbank.com.tr/tr/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler/yillik-faaliyet-raporlari, (Erişim tarihi: 23.10.2019)
• Ziraat Bankası,(2018). “Yıllık Faaliyet Raporları”. https://www.ziraatbank.com.tr/tr/yatirimci-iliskileri/finansal-bilgiler/yillik-faaliyet-raporlari, (Erişim tarihi: 23.10.2019)