İlkokul Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Çevre Kavramının Değişimi ve Gelişimi (2009-2018)*

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 59 - 83, 21.07.2022

Perihan Şara Hürsoy , Mine Bıyık

Öz

Bu araştırma, ilkokul hayat bilgisi dersi öğretim programlarında çevre ile ilgili kavramların neler olduğu ve çevre kavramının programlardaki kazanımlarda değişim ve gelişimini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada 2009, 2015, 2017 ve 2018 Hayat bilgisi dersi öğretim programlarındaki çevre kavramları ve bu kavramın kazanımlardaki değişim ve gelişimini incelemek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına bakıldığında 2009 programında genel olarak okul, sınıf, arkadaş, aile, kaynakların kullanımı, temizlik, canlılar, doğa olayları, yaşanılan yer, yakın çevre, trafik gibi çevre ile ilgili doğrudan ve dolaylı kavramlara yer verilmiştir. 2015, 2017 ve 2018 programlarında ise ortak kullanım alanı, gerçek yaşam-sanal ortam-sivil toplum kuruluşu ve geri dönüşüm, güvenli alan, güvensiz alan, sosyal medya-teknoloji bağımlılığı, nüfus artışı, kentleşme, ormanların tahribi, katı atık sorunu, bilinçsiz avlanma, teknolojik kirlilik, nesli tükenen canlılar, Kızılay, AFAD, akran baskısı, terör, göç ve sürdürülebilirlik kavramlarının programlara eklendiği görülmektedir. Araştırmada, çevre kavramının Hayat Bilgisi Dersi öğretim programlarında değişim ve gelişimi ile ilgili sonuçlarına bakıldığında, 2009 programında çevre ile ilgili doğrudan ve dolaylı kazanımlara yer verildiği görülmüştür. 2015, 2017 ve 2018 programlarına geri dönüşüm maddeleri, teknolojik araçların güvenli kullanımı, ülkemizde farklı kültürlerden insanlar ile bir arada yaşamaya yönelik kazanımların eklendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hayat bilgisi dersi öğretim programı, çevre kavramı, çevre eğitimi

Change and Development Of The Environment Concept ın Prımary School Life Study Cırrıculums(2009-2018)*

Öz

This research examines what the environmental concepts and achievements are in the primary school life studies curriculum and aims to explore the change and development of the concept of environment. In the research, document analysis technique as one of the qualitative research methods was used to examine the change and development of the concept of environment in 2009, 2015, 2017 and 2018 Life studies curriculum. Considering the results of the research, the 2009 program included direct and indirect concepts related to the environment such as school, class, friends, family, use of resources, cleaning, living things, natural events, living place, close environment, and traffic. In 2015, 2017 and 2018 programs, common use area, real life-virtual environment – non-governmental organization and recycling, safe area, unsafe area, social media-technology addiction, population growth, urbanization, destruction of forests, solid waste problem, unconscious hunting, technological pollution, endangered creatures, Red Crescent, AFAD, peer pressure, terrorism, migration and sustainability are the concepts which are added to the programs. In this research, when the results of the change and development of the concept of environment in the Life Sciences Curriculum were examined, it was seen that direct and indirect gains related to the environment were included in the 2009 curriculum.It has been determined that recycling materials, safe use of technological tools, gains for living together with people from different cultures in our country have been added to the 2015, 2017 and 2018 programs.

Anahtar Kelimeler

life studies curriculum, environmental education, environment

Kaynakça

• Ada, E. ve Erdaş-Kartal, E. (2019). Çevre problemleri ve sürdürülebilirlik açısından su elçileri çizgi filminin değerlendirilmesi. Kesit Akademi Dergisi, 5(20), 317-327. Erişim adresi: https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-goruntule&id=302RcXcBu-adCBSEGp1c
• Akgün, A., Duruk, Ü. ve Gülmez-Güngörmez, H. (2016). Ortaokul öğrencilerinin çevre eğitimi kavramına yönelik metaforları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (28), 215-224. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/786662
• Akınoğlu, O. ve Sarı, A. (2009). İlköğretim programlarında çevre eğitimi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (30), 5-29. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1848
• Aktaş, F., Dinçol-Özgür, S. ve Yılmaz, A. (2020). İlköğretim programlarının BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Açısından İncelenmesi. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(1), 61-70. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1174269
• Aktepe, V. ve Temur, M. (2018). Öğretim programlarında çevre eğitimi. R. Sever ve E. Yalçınkaya (Ed.), Çevre eğitimi (1. Baskı, 131-160) içinde. Pegem akademi.
• Alım, M. (2006). Avrupa birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi. Kastamonu eğitim dergisi 14(2), 599-616. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/819141
• Alkalay, G., Kıral, B. ve Erdem, A. E. (2021). İlkokul yönetici ve sınıf öğretmenlerine göre Suriyeli sığınmacı öğrencilerin yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi [MSKU Journal of Education], 8(1), 231-249. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1340159
• Artvinli, E. ve Bayar, V. (2018). İlkokul ve ortaokul öğretim programlarında bir değer olarak geri dönüşüm. Osmangazi Journal of Educational Research, 5(1),18-33. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ojer/issue/47233/594911
• Atabek-Yiğit, E., Balkan-Kıyıcı, F. ve Yavuz Topaloğlu, M. (2019). İlkokul öğrencilerinin çevre sorunları ile ilgili kavramlara yönelik algılarının belirlenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 732-744. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/829092
• Aydın, F. (2013). Üniversite öğrencilerinin “çevre” kavramına ilişkin metaforik algıları. Doğu Coğrafya Dergisi, 16 (26), 25-44. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26965
• Bahar, M., Erdaş, E., Özel, R. (2013). İlköğretim hayat bilgisi programında çevre eğitimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 1-25. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/pdfs/692
• Bahar, M. ve Kiras, B. (2017). Türkiye’de yayımlanan çevre eğitimi konulu makale ve tezlerin genel analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (4), 1702-1720. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/379291
• Baysal, Z.N. ve Çimşir, S. (2020). Türkiye’ye Göç ile Gelen Uluslararası İlkokul Öğrencilerinin Kendi Perspektiflerinden Okulda Arkadaşlarıyla Yaşadıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (2), 71-87. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akuned/issue/56976/732027
• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2014). Ulusal geri dönüşüm strateji belgesi ve eylem planı. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/12/20141230M1-12-1.pdf
• Bozan, M.A., Akçay, A. O. ve Karahan, E. (2021). İlkokullarda eğitim gören Suriyeli öğrencilerin uyum sürecinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 50(1), 309-335. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1851882
• Cansaran, A. ve Yıldırım, C. (2021). Çevre bilimi ile ilgili başlıca terimler ve kavramlar. O. Bozkurt (Ed.), Çevre Eğitimi (6. Baskı, 1-15) içinde. Pegem akademi.
• Çakmak, M. (2018). Türkiye’de çevre kavramı bağlamında yapılan metafor çalışmalarının içerik analizleri. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12 (25), 172-193. Erişim adresi: https://doi.org/10.29329/mjer.2018.153.10
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (1983). Çevre kanunu (5909). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2872.pdf
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2015). Atık yönetimi yönetmeliği (29314). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm
• Çimen, O. ve Yılmaz, M. (2012). İlköğretim öğrencilerinin geri dönüşümle ilgili bilgileri ve geri dönüşüm davranışları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (1), 63-74. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uefad/issue/16695/173538
• Demir, E. ve Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2), 7-18. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/417930
• Demirbaş, M. ve Pektaş, H.M. (2009). İlköğretim öğrencilerinin çevre sorunu ile ilişkili temel kavramları gerçekleştirme düzeyleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 3(2), 195-211. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/39788
• Doğan, Y. (2017). Ortaokul öğrencilerinin çevre kavramına ilişkin sezgisel algıları: bir metafor analizi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (1), 721-740. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1481514
• Erbasan, Ö. ve Erkol, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin çevreye yönelik bilgi, tutum ve davranış düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası toplum araştırmaları dergisi, 15(24), 2443-2471. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1029509
• Erkol, M. ve Erbasan, Ö. (2018). Öğretmenlerin çevre eğitimi öz-yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 (3), 810-825. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/603999
• Erdaş-Kartal, E. ve Ada, E. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının çevre problemleri ve geri dönüşüm hakkındaki görüşleri. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 818-847. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/887506
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı, (65/66). Ankara. Erişim adresi: https://yunus.hacettepe.edu.tr/~serten/makaleler/cevre.pdf
• Ertürk, R. (2017). İlkokul öğrencilerinin çevre sorunları ve çevre eğitimine yönelik algıları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (3), 12-24. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/31071/354142
• Güler-Yıldız, T. (2019). Çevre Eğitimi. B. Akman, G. Uyanık-Balat ve T. Güler-Yıldız (Ed.), Erken çocukluk döneminde fen eğitimi (7. Baskı, 267-289) içinde. Anı yayıncılık.
• Gülersoy, A.E., Dülger, İ., Dursun, E., Damla, A. ve Duyal, D. (2020). Nasıl bir çevre eğitimi? çağdaş yaklaşımlar çerçevesinde bazı öneriler. Turkish Studies 15(5), 2357-2398. Erişim adresi: https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=dbe72ce5-68e8-42fe-afb1-6114d40e2a45.pdf&key=44074
• İlhan, N., Doğan, Y. ve Tosun, C. (2017). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin geri dönüşüm konusundaki bilgi, farkındalık ve davranışlarının incelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 9 (1), 174 – 190.
• Kadıoğlu-Ateş, H. ve Işık-Öner, A. (2020). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik farkındalık düzeyinin incelenmesi. Kesit akademi dergisi, (24), 126-144. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1448081
• Karadağ, E. ve Kılıç, B. (2019). Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerdeki Teknoloji Bağımlılığı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(1), 101-117. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/766078
• Kahyaoğlu, M. ve Kaya, M. F. (2012). Öğretmen adaylarının çevreyle ilgili sivil toplum örgütlerine yönelik görüşleri ve sivil toplum örgütlerinin çevre eğitimine katkısı. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 91-107. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/696438
• Kahyaoğlu, M. (2016). Türkiye’de çevre eğitimi üzerine yapılan araştırmalar: bir içerik analizi çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, (34), 50-60. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227356
• Kılınç, F. E., Karayel, F. ve Koyuncu, M. (2018). Türk ve Suriyeli çocukların göç kavramına ilişkin metaforlarının belirlenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Göç Özel Sayısı, 1, 37-54. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/561582
• Kızılay, E. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik metaforik algılarının incelenmesi. Avrasya uluslararası araştırmalar dergisi, 8(21), 230-240. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1006341
• Kiper, T., Korkut, A. ve Üstün-Topal, T. (2017). Üniversite öğrencilerinin çevre duyarlılıkları üzerine bir araştırma: Namık Kemal üniversitesi örneği. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 7(16). 112-124. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/390336
• Merriam, S.B. (2009). Qualitative research: A guıde to design and ımplementation (3. Edition). Jossey-Bass.
• MEB (2009). İlköğretim 1,2 ve 3. Sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı ve klavuzu. Erişim adresi: http://talimterbiye.mebnet.net/Ogretim%20Programlari/ilkokul/2010-2011/HayatBilgisi-3.S%C4%B1n%C4%B1f.pdf
• MEB (2015). İlkokul hayat bilgisi dersi (1,2 ve 3. Sınıflar) öğretim programı.
• MEB (2017). Hayat bilgisi öğretim programı (ilkokul 1, 2 ve 3. Sınıflar) (taslak program) Erişim adresi: https://bilimakademisi.org/wp-content/uploads/2017/02/Hayat-Bilgisi.pdf
• MEB (2018). Hayat bilgisi öğretim programı (ilkokul 1, 2 ve 3. Sınıflar) Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=326
• Önal, H., Kaya, N. ve Çalışkan, T. (2019). Çevre eğitiminde sıfır atık politikası ve mevcut ders kitaplarındaki görünümü. Milli Eğitim, 48 (221), 123-140. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/659045
• Öz-Aydın, S., Ekersoy, S. ve Özkan, B. (2022). Türkiye’de Eğitim ve Öğretim Programları, Çevre Okuryazarlığının Gerçekleştirilmesini Ne Kadar Desteklemektedir? Yaşadıkça Eğitim, 36(1), 66-89. Erişim adresi: http://journals.iku.edu.tr/yed/index.php/yed/article/view/354
• Özaydınlı-Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir Çevre Eğitimi Açısından İlköğretim Programlarının Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 89-103. Erişim adresi: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/610/89
• Özcan, Ş., Mertol, H. ve Yılmaz, O. (2020). Üniversite öğrencilerinin “çevre” kavramına ilişkin metaforik algılarının karşılaştırılması. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 142-167. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1192022
• Özdemir, Ö. (2007). Yeni bir çevre eğitimi perspektifi: sürdürülebilir gelişme amaçlı eğitim. Eğitim ve Bilim, 32(145), 23-39. Erişim adresi: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/813/166
• Öztürk, T. ve Öztürk, F.Z. (2015). Öğretmen adaylarının çevre ve çevre eğitimi ile ilgili görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(33), 115-132. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50171/645444
• Özyürek, C., Demirci, F., Güler, H., Sarıgöl, J., Tepe, B. ve Çetinkaya, M. (2019). Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Bileşenlerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (50), 227-253. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/maeuefd/issue/44789/411195
• Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. On the Horizon (MCB University Press, 9 (5), Erişim adresi: https://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf
• Pınar, E. ve Yakışan, M. (2017). İlkokul öğrencilerinin çevre kavramları ile ilgili çizimlerinin analizi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 97-113. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/383958
• Seggie, N.F. ve Bayyurt, Y. (2021). Nitel araştırma yöntemi. N.F. Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.), Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları (3. Baskı, s. 12-24) içinde. Anı yayıncılık.
• Sever, R. ve Yalçınkaya, E. (2018). Çevre eğitimi (1. Baskı). Pegem Akademi.
• Sönmez, D. (2020). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin “sıfır atık” kavramı ile ilgili çizimlerinin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 593-601. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1002806
• Şahin, S., Ünlü, E. ve Ünlü, S. (2016). Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Education Sciences, 11(2), 82-95. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/nwsaedu/issue/19844/212575
• Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve bilim 34(151), 89-103. Erişim adresi: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/610/89
• Tıkman, F., Yıldırım, E. ve Şentürk, M. (2017). Göç metaforuna yolculuk: bir fenomonolojik çalışma. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (14), 104-126. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/386961
• Topkaya, Y. (2016). Eğitici çizgi romanların çevre sorunlarına yönelik bilişsel ve duyuşsal öğrenmeler üzerindeki etkisi. Eğitim ve bilim 41(187), 199-219. Erişim adresi: http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5713/2488
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. (2022, 19 Nisan). Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği Dersinin Müfredatı Tamamlandı. https://www.meb.gov.tr/cevre-egitimi-ve-iklim-degisikligi-dersinin-mufredati-tamamlandi/haber/25946/tr adresinden 10.05.2022 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, (2021). Çevre kanunu, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Ural-Keleş, P. ve Keleş, M. (2018). İlkokul 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin geri dönüşüm kavramı ile ilgili algıları. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 481-498. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/526379
• Uzun, S. (2021). Üniversite öğrencilerinin çevre bilinci ve duyarlılıklarının belirlenmesi: düzce üniversitesi örneği. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 17(1), 173-198. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1822739
• Yanarateş, E. ve Yılmaz, A. (2020). Öğretmen Adaylarının “Çevre Duyarlılığı” Kavramına Yönelik Metaforik Algıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40 (3), 1019-1050. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/995024
• Yardımcı, E. ve Bağcı-Kılıç, G. (2010). Çocukların gözünden çevre ve çevre sorunları. İlköğretim Online, 9(3), 1122-1136. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/90738
• Yengin, D. (2019). Teknoloji bağımlılığı olarak dijital bağımlılık. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 9(2), 130-144. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/685284
• Yücel, S. ve Morgil, F. İ. (1998). Yükseköğretim’de çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(14), 84-91. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/88112