TÜRK VE KIRGIZ EDEBİYATINDA AĞITLAR

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 6, 148 - 159, 30.06.2018

Asil Şengün

Öz

Yeryüzünde
yaşayan her milletin kendine has bir kültürü bulunmaktadır. Milletlerin
kültürleri o milletin yaşadığı tarihi süreç içerisinde çeşitli sebeplere bağlı
olarak gelişir, gelişirken de değişikliklere maruz kalır. Bir milletin
kültürünün temelini sahip olduğu gelenek-görenekler, örf-adetler ve bunlara
bağlı olarak gerçekleştirilen uygulamalar oluşturmaktadır. Gelenek-göreneklerin
temlini ise insanoğlunun bu dünyada yaşadığı hayatı süresince başından
geçirdiği hayatın geçiş dönemlerdeki uygulamalar teşkil etmektedir. Geçiş
dönemleri veya geçiş törenleri olarak adlandırılan bu aşamalarda çeşitli
etkinlikler gerçekleştirilir. En önemli geçiş törenleri doğum, düğün ve ölüm
olayına bağlı olarak yapılanlarıdır. Bu geçiş törenleri etrafında her halkın
söylediği şiirler bulunmaktadır. Bu şiirlerden biri de ölüm ve ayrılık acısı
nedeniyle dile getirilen şiirlerdir. Türk Edebiyatında ölüm ve ayrılık acısıyla
çoğunlukla irticalen söylenen bu şiirlere ağıt denmektedir. Ağıtların kaynağı
Türk Edebiyatının İslam öncesi devrine dayanmaktadır. Bu şiir türünün
başlangıçta söyleyeni unutulsa da, günümüzde anonim olmayan ağıtlar da
yazılmıştır. Türklerde ve Kırgızlarda insanoğlunun hayatındaki en önemli geçiş
dönemlerinden biri olan ölüm hadisesine bağlı olarak söylenen ağıtlar iki
halkın sözlü edebiyatının temelinde aynı kaynaktan beslenmesine bağlanıp
gelişmesine rağmen, zaman içerisinde iki halkın geleneğinde bu türün gelişimi
farklılık göstermiştir. Türk Edebiyatında ölüm ve ayrılık hadisesine bağlı
olarak söylenen ağıtlar, sadece ağıtlar başlığı altında toplanırken, Kırgız
Edebiyatında bu şiirler Mun-Zar Irları başlığı altında Kereez, Uguzuv, Joktav,
Koşok dört bölümden oluşmaktadır. Makalede ağıtların Türk Edebiyatında ve
Kırgız Edebiyatında yapılan araştırmalarda nasıl tasnif edildiği örnekler
desteklenerek karşılaştırılması yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlarda ve Türklerde ağıt, Ölüm, Ağıt, Gelenek-Görenek

LAMENTS IN TURKISH AND KYRGYZ LITERATURE

Öz

Every
nation that lives on the earth has its own culture. The cultures of the nations
develop in various ways during the historical period in which the nation lived
and are exposed to changes during its development. Traditions-customs, the
customs and practices that depend on them are the foundations of a nation's
culture. The tradition-custom is the practice of the transition period in which
the life that mankind has passed through his life during his life in this
world. During these stages, called transition periods or transition ceremonies,
various activities take place. The most important transitional ceremonies are
the ones built upon birth, wedding and death. There are poetry that every
people say around these transition ceremonies. One of these poems is poetry
which is expressed because of the pain of death and separation. These poems
which are said to be mostly extrovert in the Turkish Literature due to death
and separation are called lament. The source of the weights is based on the
pre-Islamic devrine of Turkish Literature. Even though this poem was forgotten
at the beginning, the anonymous notes are also written today. Despite the fact
that the lamentations related to the death hadith, one of the most important
transitional periods in the lives of the human beings in the Turks and Kyrgyzs,
are connected to the feeding of the same source at the basis of the oral
literature of the two people, the development of this kind has been different
in the tradition of the two people over time. In Kyrgyz Literature, these poems
are composed of Kereez, Uguzuv, Joktav, Koşok under the heading of Mun-Zar
Irlari, while the saints mentioned in the Turkish Literature due to the death
and separation tradition are merely under the title of titles. Comparisons are
made by supporting how samples are categorized in the researches made in
Makalede lamentations in Turkish Literature and Kyrgyz Literature.

Anahtar Kelimeler

Lamentations in Kyrgyz and Turks, lament, Weakness, Tradition-Custom, Transition Ceremonies

Kaynakça

• Akmataliyev, A. Kırgız Adabiyatının Tarihi. Bişkek: Şam Yayınları, 2004
• Akmataliyev vd. El Adabiyatı Seriyası, 21 Koşoktor. Bişkek: Kırgız Uluttuk İlimder Akademiyası, 1998.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Dizdaroğlu, Hikmet. Halk Şiirinde Türler. Ankara: TDK Yayınları,1969.
• Gözaydın, Nevzat. Türk Dili// Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri) Sayı 445-450/Ocak-Haziran, 1989, s. 30.
• Karaalioğlu, Seyit K. Türk Şiir Sanatı. İstanbul: İnkılâp ve Anka Kitap Evleri,1980.
• Kaya, Doğan. Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Muratova, Saadat. Börübay Sanjıraçı Ata. Bişkek: Yyy, 2015.