“KİTAB-İ DEDE KORKUT”: TANRIÇILIKTAN İSLAMA KEÇİDİ İNİKAS EDEN TOTAL MODELLEŞTİRİCİ SİSTEM

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 7, 237 - 244, 31.01.2019

Galib Sayılov

Öz

“Kitab-I Dede Korkut” destanı kendinde sadece İslam dini ile ilgili
görüşleri değil, genel olarak, Oğuz halklarının tarihini, kültürünü,
etnopsikolojisini vb. yansıtır. Anıtın bu ilk cümlesi “ “Kitab-i Dede Korkut”
ve İslam” konusunun tüm mahiyetini anlamaya olanak sağlar. Görüldüğü gibi,
Oğuzların kutsal kişisi, “Babası”, “Dedesi”, ihtiyarları olan Korkut'un
kimliği, aynı zamanda milli-etnik kimliği İslam peygamberinin isminin
gölgesinde kendi onayını buluyor.İslami ve İslami olmayan davranışların
paralelliklerinin “İslama geçit” hakkındaki konseptin doğru bir yaklaşım
olduğunu göstermektedir. Destanda sadece Tanrıcılık-İslam ilişkilerinde değil,
aynı zamanda Tanrıcılık-Hıristiyanlık-İslam ilişkileri de yansıtılmıştır.
“Tanrıcılık” davranış gerçeklerinden İslami davranış formüllerine geçiş yapan
Oğuzlar arasında Salur Kazan'ın oğlu Uruz gibi Hristiyan dinini kabul
etmesinden bahsedenler de var. Destanda “cemal ve kemal sahibi” yiğitlerden
bahsedilmesi, bize destanda 
tasavvufi-irfani görüşlerin yansıtılmasından bahsetmemizi sağlar.Türk
destan geleneğinde, İslam'ı “Dede Korkut” kadar kapsayan ikinci bir kaynak
yoktur.İslam artık “Dede Korkut” destanının 
ruhunda, kanında, canında, tüm hücrelerinde yeni dönemin milli kitabına-
“ana yasasına” dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kitab-i DedeKorkut, İslam, Tanrıcılık, Hristiyanlık, Oğuz destanı, ata, dede

THE EPOS OF “THE BOOK OF DEDE GORGUD” IN THE CONTEXT OF ISLAM EPOCH

Öz

“The Book of Dede Gorgud” reflects not only the views dealing Islam

religious, also the history, culture, ethnopsychology of Oghuz people. The first sentence

of this monument gives an opportunity to understand the whole context of “The Book of

Dede Gorgud” and all the essence of Islam. As you know, the identity of Gorgud the

sacred man of Oghuz, “The father”, the olders, also the national identity finds its

confirmation in the shade of Islam prophet name. In the songs the parallelism of

religious and unreligious behavior acts shows that the concept dealing with the “the

transition to Islam” is a true attitude. In the epos not only Godliness-Islam relations but

also “Godliness-Christianity-Islam” religious are reflected. Between the Oghuz who

transmitted “From Godliness behavior acts to Islam behavior formulas there are men

who talks to the transfer to Christianity as Uruz, the son of Salur Gazan. In the epos the

speaking of the heroes who is “clever and intelligence” gives us an opportunity to speak

the reflection of Sufizm views in the epos. In the Turkic epic tradition there is no another

source that encourage Islam like “The Book of Dede Gorgud”. Islam penetrating to the

spirit of “The Book of Dede Gorgud” transformed it “the main idea” of nation book of the

new period.

Anahtar Kelimeler

“The book of Dede Gorgud”, Islam, Godliness, Christianity, Oghuz epos, Father, Grandfather, song

Kaynakça

• 1. Abdullayev B., “Kitab-i Dede Korkut”un Poetikası, Bakü, İlm, 1999, s.224.
• 2. Abdulla B., İslam Dini / Dede Korkut Kitabı, Ensiklopedik Lugat, Bakü, Önder Neşriyat, 2004, s. 176-178
• 3. Anar, Sizsiz Bakü, Gençlik, 1992, s.592
• 4. Caferov N., Azerbaycanşünaslığın Esasları, Bakü, Pedagogika, 2005, s. 256
• 5. Hacıyev T., “Dede Korku Kitabı”nı İslam Koruyub Sakladı, Azerbaycan Şifahi HalkEdebiyatına Dair Tedkikler, X kitap, Bakü, Seda, 2001, s. 208-219
• 6. Kitab-i Dede Korkut / Mukaddime, Tertib ve Transkripsiya F.Zeynalov ve S.Elizade`nindir, Bakü, Yazıçı, 1988, s.265
• 7. Garayev Y., Bütün Halkların ve Dövrlerin Kitabı, Azərbaycan Şifahi HalkEdebiyatına Dair Tedkikler, X kitab, Bakü, Seda, 2001, s. 4-10
• 8. Nebiyev B., Garayev Y., Halk Maneviyatının Güzgüsü (“Kitab-i Dede Korkut”), Bakü, İlm, 1999, s.32
• 9. Rzasoy S., Oğuz Mifologiyası, Bakü, Nurlan, 2009, s.363
• 10. Turan O., Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Ankara, 1969, 2 ciltte.
• 11. Аникеева Т., Книжные и устные формулы в огузской героическом эпосе «Книга моего деде Коркута» (http://www.ruthenia.ru/folklore/ anikeeva1. htm).
• 12. Бартольд В.В., История турецко-монгольских народов / В.В..Бартольд. Сочинения Т. V. Работы по истории и филологии тюркских и монгольских народов, Москва, Наука, 1968