ELİF İLE BÂ HİKAYESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 140 - 150, 30.06.2020

Murat Aslan

Öz

Elif ile Bâ Hikayesi, Atatürk Kitaplığı arşivinde O. E. 1456 numarada kayıtlı bir el yazması eserin adıdır. Kitap, toplam on beş sayfadan oluşan küçük bir risale görünümündedir. Yazarı bilinmeyen bu eser, Arap alfabesindeki ‘elif’ (ا) ile ‘be’ (ب) harflerinin şekillerinden yola çıkarak, elif harfine kibir, be harfine ise tevazu sıfatını yakıştırır. Kur’ân-ı Kerîm’in niçin besmelenin be’siyle başlayıp elif ile başlamadığı hususunu bu yakıştırma üzerinden anlatmaya çalışır. Akabinde, tevazu sahibi olmak ve kibirden kaçınmak konusunda birtakım öğütler verir.
Metinde, kibrin dört sebebi olduğu öne sürülür: İlim, mal, makam ve güzellik. Bu unsurların ne şekilde kibre neden olduğu, ne tür belalar getirdiği ve her bir unsurun nasıl geçici olduğu ayet, kudsî hadis, hadis ve kıssalardan alıntılar yapılarak açıklanır.
Kitabın ismi, el yazması metnin en başında yer almaktadır. Besmelenin üzerine yazılmış bu isim ‘Elif ile Bâ Hikayesidir’ şeklindedir. Bu isim, elif ile be harfinin kişileştirilmesi yoluyla yazılmış sembolik bir hikayeyi çağrıştırsa da metnin içeriği oldukça farklıdır. Bu metin, çeşitli alıntılarla kibir ile tevazuyu mukayese eden bir düşünce yazısıdır.
Osmanlı edebiyatının nesir şeklindeki eserlerine örnek olabilecek bu metin, kendi döneminin düşünce dünyasını ve ahlak anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Bizim çalışmamız, söz konusu metnin tanıtımı ve içeriğinin kritiğine yöneliktir.
Bu eserde müellif, Arap harflerinden Elif ile Bâ’nın şeklinden hareketle kibir ve tevâzû konularında öğütler vermekte, böylece Türk-İslam kültürünün ahlâk anlayışını basit, açık ve anlaşılması kolay bir biçimde ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Elif ile Bâ, kibir, tevazu, ahlak

Kaynakça

• Buhârî. (2012). Sahîh-i Buhârî, Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh, Çeviri, tahric ve notlar: Abdullah Feyzi Kocaer, Hüner Yayınevi, Konya.
• DEMİRKAZIK, H. İbrahim. (2014). “Me’âlî Divanı’nda Harf ve Kelime Oyunları”, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt: 7, Sayı: 33, Volume: 7, Issue: 33, www.sosyalarastirmalar.com, Issn: 1307-9581, s. 93-109.
• Elif ile Bâ Hikayesi (t.y.). Atatürk Kitaplığı, O. E. 1456.
• HARMANCI, Meriç. (2018). “Alfabe Öğretiminde Değerler Eğitimi: Kaygusuz Abdal’ın Elifnâme Örneği”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 21, İstanbul, 279-298.
• KÖKSAL, Fatih. (1999). “Şu’arâ Tezkirelerine Göre Kayserili Şairler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, s. 51-82.
• Kur’an-ı Kerim. (t.y.). https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 04.12.2019).
• MERAL, Yasin. (2016). ““Ey iman edenler! Siz de Mūsā’ya eziyet edenler gibi olmayın!” (33/el-Aḥzāb:69)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 57:2, ss.47-67.
• SAVRAN, Ömer. (2009). “Klasik Türk Şiirinde Bedenin Harflere Yansıması”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, Winter, s. 928-937.
• TÖKEL, Dursun Ali. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• PALA, İskender. (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• UYGÜL, İlhan. (2015). “Kur’ân-ı Kerim’de Allah (C.C.)’ın Sevdiği ve Sevmediği İnsan Tipleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 17, sayı 1. Sayfa: 387-428.
• UZUN, Mustafa. (1995). “Elif”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 11, s. 36-37.