LOZAN KONFERANSI BAĞLAMINDA ON İKİ ADALAR’IN İTALYA’YA BIRAKILIŞ SÜRECİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 22 - 31, 31.01.2022

Meral Balcı , Oğuz Yucel

Öz

Akdeniz’in kuzeye doğru uzanan bir parçası olan Oniki Adalar, Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine Kanuni Sultan Süleyman döneminde girmiştir. Zamanla gerileyen İmparatorluğun başkenti başta olmak üzere, Anadolu’nun savunmasında çok önemli stratejik noktada yer alması Oniki Adaların değerinin artmasına vesile olmuştur. Yunanistan’ın bağımsızlığını ilan etmesi ve Trablusgarp Harbi sonrasında ise Oniki Adaların kaderi değişmiş, İtalya’nın işgali, Balkan Harplerinin başlaması sonrasında durum, kalıcı hale dönmüştür. 1. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi, savaştan yenik çıkmamız sonrasında ise Oniki Adalar Sevr Antlaşması’nda haklarımızdan vazgeçmemiz olarak karşımıza çıkmış, İstiklal Harbi’nin kazanılması sonrasında ise Sevr Antlaşması yürürlüğe girmemiştir. Türkiye’nin kuruluş belgesi olan Lozan Antlaşması’nda Oniki Adalar konusu pek gündeme gelmemiştir. Konferansa giden Heyet’te, İsmet Paşa dışındaki delegeler Adalar konusunda pek hassas olmamışlar, İsmet Paşa da Mussolini ile yaptığı toplantıdan sonra Oniki Adalar meselesinin hallolduğunu Ankara’ya bildirmiştir. Bu çalışmada, 12 Adaların İtalya’ya bırakılış süreci, hatıratlar, arşiv belgeleri, günün basını taranarak ve Lozan Konferansı merkeze alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Oniki Ada, Lozan Konferansı, Adalar, Ege Denizi, İsmet İnönü

Kaynakça

• Referans1 AVŞAROĞULLARI, A.K. ve HAYTA, N. (2017). “Tarih Derslerinde ‘Ege Adaları Sorunu’nun Öğretimine İlişkin Tarih Öğretmen Görüşlerinin İncelenmesi”, Araştırma ve Deneyim Dergisi, 2(29), s. 116-124.
• Referans2 BELENLİ, T. (2019). “Türkiye-İtalya-Yunanistan Üçgeninde Rodos ve Oniki Ada (1911-1930), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 64, s. 69-112.
• Referans3 CHILDS, T.W. (2008). Trablusgarp Savaşı ve Türk-İtalyan Diplomatik İlişkileri (1911-1912), Çeviren, Deniz Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Referans4 DEMİRCİ, S. (2011). Belgelerle Lozan Taktik-Strateji-Diplomatik Mücadele 1922-1923, (Çev.) MORALI, M. Alfa Tarih, İstanbul.
• Referans5 EDİZ, İ. (2016). “İtalya’nın Oniki Ada’yı İşgali ve Güney Arnavutluk Sorunu (1912-1918)”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 11, sayı 1, s. 35-59.
• Referans6 ERTÜRK, Y. (2008). Adalar (Ege) Denizinde Türk- Yunan Mücadelesi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Referans7 (Gizli) Görüşmeler”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 28, Sayı 1, s. 139-161.
• Referans8 HAYTA, N. (2000). “Ege Adaları Meselesinin Tarihçesi Hakkında 3 Şubat 1922 Tarihli Bir Rapor”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 16, Sayı 46, s. 225-248.
• Referans9 HOWARD, H.N. (2018). Türkiye’nin Taksimi, Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), (Çev.) TOGAY, S.S. Yay. Haz. Mustafa Çumalı-Veysel K. Bilgiç, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Referans10 İNCE, F. (2013). “Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), s. 101-128.
• Referans11 İNÖNÜ, İ. (1998). İsmet İnönü’nün Hatıraları Büyük Zaferden Sonra Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması I, Cumhuriyet Gazetesi Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul.
• Referans12 KAMALOV, R. (2007). Ege Sorunları, Ankara üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Referans13 KARAKAŞ, N. (2019). “Lozan Konferansı Görüşmelerinde Ege Adaları”, Ege Adalarının Unutulan Halkı: Rodos ve İstanköy Türkleri, (Ed). KAYMAKÇI, M. ve
• Referans14 ÖZGÜN, C., Eğitim Yayınevi, Konya s. 235-252.
• Referans15 KARGIN, Ş. (2010). Ege Adaları’nın Hukuksal Statüsü Ege Sorunları, İstanbul üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Referans16 KURUMAHMUT, A. (1998). Ege’de Temel Sorun Egemenliği Tartışmalı Adalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans17 MALKOÇ, E. (2020). “İtalyanların Trablusgarp Savaşı Sırasında Oniki Ada’yı İşgallerinin Türk Basınındaki Yankısı: İkdam ve Şehbal Örnekleri”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 16, Sayı 31, s. 79-117.
• Referans18 MERAY, S. (1970). Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar-Belgeler, Cilt 1, Kitap 1, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 300, Ankara.
• Referans19 ÖRENÇ, A.F. (2006). “Berlin Kongresi Sonrası Osmanlı-Yunanistan Hudut Müzakerelerinde Ege Adaları’nın Askeri Durumu (1880-1881), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi c. 10/5, s. 167-196.
• Referans20 PAPUÇÇULAR, Hazal. (2019). Türkiye ve Oniki Ada 1912-1947, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Referans21 ŞIVGIN, H. (1989). Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, TTK Basımevi, Ankara.
• Referans22 ŞİMŞİR, B.N. (1989). Ege Sorunu: Belgeler (1913–1914), Cilt II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans23 ŞİMŞİR, B.N. (1990). Lozan Telgrafları, C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. XIV.
• Referans24 TAĞMAT, Ç.D. (2018). “Trablusgarp Savaşı’ndan Lozan Antlaşması’na On İki Ada Konusunda (Gizli) Görüşmeler”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 28, Sayı 1, 2018, s-139-161.
• Referans25 TAŞKIRAN, C. (2020). Ürkek Bir Siyasetin Tarih Önündeki Ağır Vebali- Oniki Ada Hatalı Kararlar Acı Kayıplar, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul.
• Referans26 TURAN, Ş. (1965). "Rodos ve 12 Ada'nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı", Belleten, Ankara, XXIX/113, s. 77-119.
• Referans27 VİSVİZİ-DONTAS, D. “Le Dodecanese a la conference de Lausanne: 1922-1923”, Ανάτυπο από: Balkan Studies 35, 1, σ. 72-80.
• Referans28 ZERVOS, S. (1926) Το ζήτημα της Δωδεκανήσου και τα διπλωματικά αυτού έγγραφα, Σακελλάριος.
• ARŞİV KAYNAKLARI Referans29 BAO, HSD. AFT, 6-112; BOA, Y., Prk. Tşf. 4-2; BAO, DH, ŞFR., 52-191.
• Referans30 ΒΡΑΔΥΝΗΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 21 Οκτώβριος 1923; ΑΜΑΛΘΕΙΑ ΣΜΥΡΝΗΣ – Αθήνα, 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, 1923.
• Referans31 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ, 11 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, 1923; ΑΟΗΝΑΤΚΗ, 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, 1923, ΒΡΑΔΥΝΗ, 15 Μάιος 1923.
• Referans32 TBMM Gizli Celse Zabıtları, Devre: 1, Cilt: 3, İçtima Senesi 3-21 Şubat 1923, s.1291-1292.
• Referans33 TBMM Gizli Celse Zabıtları, Devre: 1, Cilt: 4, İçtima Senesi: 3-5 Mart 1923, s.113.
• Referans34 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, Cilt: 1, İçtima Senesi: 1, 21. 08. 1339.
• Referans35 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, Cilt: 3, İçtima Senesi: 7, 21. 08. 1339, s.237.
• Referans36 πρακτική TΩN ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΝ ΤΗΣ Δ ΕΝ ΑΦΗΝΑΙΣ ΣΥΝΤΑΚΗΣ TΩN ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ, ΕΝ ΑΟΗΝΑΙΣ, ΕΚ ΤΟΥ ΕΟΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ, 1924.
• İNTERNET KAYNAKLARI Referans37 https://ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2016/11/3-Lozan13-357.pdf (erişim tarihi 26. 06. 2021)
• Referans38 https://islamansiklopedisi.org.tr/balkan-savasi (erişim tarihi 26. 06. 2021)
• Referans39 https://islamansiklopedisi.org.tr/oniki-ada (erişim tarihi 26. 06. 2021)