ANKARA-RİYAD İLİŞKİLERİ: REKABETTEN ÇOKLU STRATEJİK ORTAKLIĞA

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 18, 27 - 47, 21.08.2024

Rukiye Tınas

Öz

Bu makalede “Geçmişten günümüze Türkiye-Suudi Arabistan ilişkileri nasıl bir gelişim göstermiştir? sorunsalına cevap aranmıştır. İkili ilişkilerin seyrinin hangi olayla(rla) değiştiği ve yeni seyrinin sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır. Öncelikle Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, Arap Birliği ve İran Devrimi gibi parametreler, 2000’li yıllar öncesi ikili ilişkilerdeki belirleyici rollerini vurgulamak amacıyla sunulmuştur. Ardından – 1980 askerî darbesinden sonra Avrupa’dan uzaklaşan Türkiye’nin Körfez ülkeleriyle ilişkileri geliştirmeye başladığından hareketle – 12 Eylül 1980 Askerî Rejimi döneminden Türkiye’nin iç siyasetteki istikrarsızlığının dış siyasete yansımasıyla Ankara-Riyad ilişkilerinde durağanlığın söz konusu olduğu 1990’li yıllara kadarki dönem incelenmiştir. 2000’li yılların ele alındığı ikinci ana bölümde ise ikili ilişkilerdeki yakınlık derecesine göre belirlenmiş dört alt dönem –2002-2010, 2010-2016, 2017-2021 ve 2021 sonundan günümüze – analiz edilmiştir. Sonuç olarak, Türk-Suudi ilişkilerinin esas lokomotifinin hep ekonomi olduğu ortaya çıkmıştır. İki devletin ticaret rakamlarına bakıldığında ticaret hacminde istikrarın olduğu; tarafların, farklı alanlardaki potansiyellerinin birbirine sağlayacağı faydaların farkındalığıyla hareket ettikleri görülmüştür. 2000’lerin başından itibaren ikili ilişkiler tarafların birbirinin kırmızı çizgilerine basmadıklarında hep olumlu seyretmiş, ilişkiler başta ekonomi ve ticaret alanı olmak üzere, askerî, savunma ve bölgesel güvenlik gibi çoklu alanlarda olumlu gelişim göstermiştir. Kriz anlarında lider söylemleri sertleşse de taraflar, karşılıklı çıkarları gerektirdiği için belli bir süre birbirinden uzaklaşsalar bile yeniden birbirine dönmüşlerdir. 2021 yılı sonu itibarıyla ikili ilişkilere ilişkin gözlem bu yöndedir. Bu anlamda Ankara ve Riyad arasındaki köklü birliktelik bir çıkar evliliğine benzetilebilir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Suudi Arabistan, İkili İlişkiler, Körfez Ülkeleri

Kaynakça

• Acar N. (2023). Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Türk-Arap İlişkilerinde Psikolojik Faktörler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 19(65): 264-280. Acar, N. (2018). Arap Baharı Sürecinde Ortadoğu’da Güvenlik ve Dış Politika: Suudi Arabistan Örneği. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2): 139-171.
• Akdoğan, İ. (2020, Ocak 23). Suudi Arabistan’ın Libya politikası ve Türkiye Karşıtlığının Arka Planı, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/suudi-arabistan-in-libya-politikasi-ve-turkiye-karsitliginin-arka-plani/1702027 (Erişim tarihi: 12.10.2023).
• Al-Turk, H. (2020). Arap Dünyasının Gözünden 15 Temmuz Darbe Girişimi. İçtimaiyat, 4(15 Temmuz Özel Sayısı): 44-63, https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.706614 (Erişim tarihi: 12.10.2023).
• ARAMCO (t.y.). Our History, https://www.aramco.com/en/about-us/our-history#the-birth-of-arabian-oil (Erişim tarihi: 26.10.2023).
• Ataman, M. (2022, Nisan 30). Türkiye-Suudi Arabistan: Ortadoğu’daki Normalleşme Sürecinin Önemli Ekseni, Sabah, https://www.sabah.com.tr/yazarlar/perspektif/muhittinataman/2022/04/30/turkiye-suudi-arabistan-ortadogudaki-normallesme-surecinin-onemli-ekseni (Erişim tarihi: 12.10.2023).
• Ataman, M ve Karaduman, M. A. (2020). BAE ve Suudi Arabistan’ın Libya Krizine Müdahalesi Halkın İradesine Darbe Siyaseti. SETA-ANALİZ, https://www.setav.org/analiz-bae-ve-suudi-arabistanin-libya-krizine-mudahalesi-halkin-iradesine-darbe-siyaseti/ (Erişim tarihi: 12.10.2023).
• Başkan, B. (2019). Turkey between Qatar and Saudi Arabia: Changing Regional and Bilateral Relations, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 16(62): 85-99, https://doi.org/10.33458/uidergisi.588947 (Erişim tarihi: 12.10.2023).
• Bostancı, M. (2017). Türk-Suud İlişkilerine Katkısı Bakımından Kenan Evren’in Suudi Arabistan Ziyareti. Sosyal Bilimler Metinleri, 105-119.
• Bostancı, M. (2016). Türk-Suudi İlişkilerine Katkısı Bakımından Turgut Özal’ın Suudi Arabistan Ziyareti (16-20 Mart 1985). Yeni Türkiye Dergisi, 85: 651-662.
• Bostancı, M. (2013). Türk Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı. Akademik Bakış, 7(13), s. 171-184. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/73850 (Erişim tarihi: 12.10. 2023).
• Davutoğlu, A. (2008). Turkey’s Foreign Policy. Insight Turkey. 10(1): 77-96.
• https://file.setav.org/Files/Pdf/ahmet-davutoglu-turkeys-foreign-policy-vision-an-assessment-of-2007.pdf (Erişim tarihi: 17.10. 2023).
• Davutoğlu, A. (2004, Şubat 2). Türkiye Merkez Ülke Olmalı, Radikal, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=107581 (Erişim tarihi: 02.06.2023).
• Destremeau, C. (2024). Ibn Saoud : Seigneur du désert, roi d’Arabie. Paris: Perrin.
• Fırat, M. ve Kürkçüoğlu, O. (2018). I) Arap Devletleriyle İlişkiler, B. Oran (Ed.). Türk Dış Politikası Cilt II: 1980-2001 (16. Baskı) içinde (s. 551-568). İstanbul: İletişim Yayınları.
• GCC (t.y.). Regional Cooperation and Economic Relations with other Countries and Groupings. https://www.gcc-sg.org/en-us/CooperationAndAchievements/Achievements/RegionalCooperationandEconomicRelationswithotherCountriesandGroupings/Pages/RepublicofTurkey.aspx (Erişim tarihi: 28.10.2023).
• Geldi, M. (2022, Haziran 22). Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinin Tarihi Seyri. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-suudi-arabistan-iliskilerinin-tarihi-seyri/2619781# (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Göksedef, E. (2022, Mayıs 20). Türkiye-Suudi Arabistan Ticari İlişkilerinde Beklenen İvme Yakalanabilecek Mi?, BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61489156 (Erişim tarihi: 28.10.2023)
• Ismail, M. (2021, Ocak 6). Le Sommet d’Al-Ula confirme la reprise complète des relations entre le quatuor et le Qatar, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/fr/monde/le-sommet-d-al-ula-confirme-la-reprise-complète-des-relations-entre-le-quatuor-et-le-qatar/2099579 (Erişim tarihi: 26.10.2023).
• Jabbour, J.J. (2022, Mayıs). After a Divorce, a Frosty Entente: Turkey’s Rapprochement with the United Arab Emirates and Saudi Arabia. Strategic Necessity and Transactional Partnership in a Shifting World Order, Ifri, https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/jabbour_turkey_sa_uae_mai2022.pdf (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Keohane, R. ve Nye, J. (2012). Power and Interdependence (4. Baskı). New York: Longman. Koç, M. A. (2022). Atatürk Dönemi Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-turkiye-suudi-arabistan-iliskileri/ (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Lacroix, S. (2016, Ocak 19). Ce qui change en Arabie Saoudite. [Rapport de recherche]. Centre de recherches internationales, https://sciencespo.hal.science/hal-03610559/file/2016-01-janvier-lacroix-arabie-saoudite-omer.pdf (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Lacroix, S. (2015). L’Arabie saoudite: un magistère sur l’islam contesté. Pouvoirs, 152: 43-52, https://doi.org/10.3917/pouv.152.0043 (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Larrabee, F. S. (2011). Turkey and the Gulf Cooperation Council. Turkish Studies. 12(4): 689-698. https://doi.org/10.1080/14683849.2011.622512 (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Munyar, V. (2009, Şubat 6). 210 milyon dolara 300 zırhlı araç modernize ediyor, 330 milyon dolarlık proje geliyor, Hürriyet, https://www.hurriyet.com.tr/210-milyon-dolara-300-zirhli-arac-modernize-ediyor-330-milyon-dolarlik-proje-geliyor-10939600 (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• NATO (2022, Eylül 1). Istanbul Cooperation Initiative (ICI), https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_52956.htm (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• Odeh, D. (2022, Şubat 23). تركيا والسعودية.. انعطافة لم تكتمل وشرط لكسر "الفتور الشديد. al-hurra. https://www.alhurra.com/saudi-arabia/2022/02/23/تركيا-والسعودية-انعطافة-تكتمل-وشرط-لكسر-الفتور-الشديد (Erişim tarihi: 19.10. 2023).
• Oktav, Ö. Z. (2016). The Arab Spring and Its Impact on Turkey-GCC States Partnership. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1(1): 43-69, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2960892 (Erişim tarihi: 19.10.2023). Oktav, Ö. Z. (2013). Arap Baharı ve Türkiye-Körfez Devletleri ilişkileri. Ortadoğu Analiz, 5(51): 69-78, https://orsam.org.tr/d_hbanaliz/7ozdenoktav.pdf (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• Özdemir, M. Y. (2023, Ekim 25). Bakan Şimşek: Suudi Arabistan ile Mali Alanda İş Birliği Mutabakat Zaptı’na İmza Attık. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/bakan-simsek-suudi-arabistan-ile-mali-alanda-is-birligi-mutabakat-zaptina-imza-attik/3032523 (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• Rakipoğlu, M. (2022, Haziran). Muhammed Bin Selman’ın Ziyareti ve Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinde Yeni Sayfa. SETA-PERSPEKTİF, 341, https://www.setav.org/perspektif-muhammed-bin-selmanin-ziyareti-ve-turkiye-suudi-arabistan-iliskilerinde-yeni-sayfa/ (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• Redissi, H. (2007). 1. Le pacte du Quincy 1945. H. Redissi (Ed.). Le Pacte de Nadjd: Ou comment l’islam sectaire est devenu l’islam. Paris: Le Seuil.
• TCBB (2016, Nisan 12). Suudi Arabistan Kralı Selman’a Devlet Nişanı Verildi, https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/42514/suudi-arabistan-krali-selmana-devlet-nisani-verildi.html (Erişim tarihi: 19.10.2023).
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (t.y.a). Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (KİK), https://www.mfa.gov.tr/korfez-arap-ulkeleri-isbirligi-konseyi.tr.mfa (Erişim tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (t.y.b). Türkiye-Suudi Arabistan Ekonomik ve Ticari İlişkileri, https://www.mfa.gov.tr/suudi-arabistan-ekonomisi.tr.mfa (Erişim tarihi: 07.03.2011 ve 19.10.2023).
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (t.y.c). Türkiye’nin DAEŞ ile Mücadelesi ve Yabancı Terörist Savaşçılar (YTS) Konusuna Yaklaşımı, https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-yabanci-terorist-savascilarla-mucadelesi.tr.mfa (Erişim tarihi: 15.01.2024)
• T.C. İletişim Başkanlığı (2022, Haziran 22). Suudi Arabistan Veliaht Prensi Selman Ankara’da, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/suudi-arabistan-veliaht-prensi-selman-ankarada (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• T.C. İletişim Başkanlığı (2020). Doğu Akdeniz Denkleminde Stratejik Adım: Türkiye-Libya Mutabakatı. İstanbul: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları. https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/1DOGU_AKDENIZ_DENKLEMINDE_STRATEJIK_ADIM.pdf (Erişim tarihi: 15.01.2024).
• T.C. MEB (2022, Ağustos 1). Suudi Arabistan’da Kapatılan Türk Okulları Açılıyor, https://www.meb.gov.tr/suudi-arabistanda-kapatilan-turk-okullari-aciliyor/haber/27163/tr (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023, Temmuz 17). Ticaret Bakanı Bolat’tan Suudi İş Adamlarına “Türkiye’ye Yatırım” Çağrısı, https://ticaret.gov.tr/haberler/ticaret-bakani-bolattan-suudi-is-adamlarina-turkiyeye-yatirim-cagrisi (Erişim tarihi: 26.10.2023).
• Telci, İ. N. ve Rakipoğlu, M. (2018). Suudi̇ Arabi̇Stan'in Müslüman Kardeşler Politikası: 1932-2016. Akademik İncelemeler Dergisi, 13(1): 137-168.
• Tinas, R (2013). État et religion dans la Turquie post-kémaliste : l’évolution du Parti de la justice et du développement (AKP) Les deux mandats (2002-2007 et 2007-2011). Lyon: Université Lumière Lyon 2.
• Tinas, R. (2012). La Turquie de Recep Tayyip Erdoğan face au « Printemps arabe ». M. N. Tannous (Ed.). Les révolutions arabes et le monde içinde (s. 109-131). Paris: Cygne.
• Turan, Ö. (2002). Tarihin Başladığı Nokta Ortadoğu. İstanbul: Step Ajans.
• Yeşilyurt, N. (2013). Orta Doğu’yla İlişkiler. B. Oran (Ed.). Türk Dış Politikası Cilt III: 2001-2012 (1. Baskı) içinde (s. 401-462). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zorlu, K. (2021, Nisan 30). Suudi Arabistan Türkiye’nin Okullarını Neden Kapattı?, Habertürk, https://www.haberturk.com/yazarlar/prof-dr-kursad-zorlu/3056580-suudi-arabistan-turkiyenin-okullarini-neden-kapatti (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• Başbakan Erdoğan’a Kral Faysal Ödülü, Dünya (2010, Ocak 12), https://www.dunya.com/gundem/basbakan-erdogan039a-kral-faysal-odulu-haberi-102342 (Erişim tarihi: 25.10.2023).
• Suudi Arabistan’dan Stratejik Ortaklık Daveti. Yeni Şafak (2011, Mart 2), http://yenisafak.com.tr/Dunya/?i=306160 (Erişim tarihi: 26.10.2023).
• Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye 5 Milyar Dolar, NTV (2023, Mart 6), https://www.ntv.com.tr/ntvpara/suudi-arabistandan-turkiyeye-5-milyar-dolar,0Fk8-uEFF0WHw4MIlpYlBg (Erişim tarihi: 27.10.2023).
• Şimşek: Körfez’den Türkiye’ye Çok Önemli İmkanlar Tahsis Edilecek, NTV (2023, Ağustos 11), https://www.ntv.com.tr/ntvpara/simsek-korfezden-turkiyeye-cok-onemli-imkanlar-tahsis-edilecek,UJ4f5OH3OUGvVifnzta6ww (Erişim tarihi: 27.10.2023).
• سياسي / العلاقات السعودية التركية .. تطور ونمو وتعاون مشترك, Saoudi Press Agency (2022, Haziran 22), https://www.spa.gov.sa/2364673