ANADOLU SERAMİK SANATINDA MİTOLOJİK KAYNAKLI EJDERHA FİGÜRÜNÜN KULLANIMI VE GÜNÜMÜZ SERAMİK SANATINA YANSIMALARI

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 94 - 103, 29.12.2021

Fulya Savaş

https://doi.org/10.22252/ijca.985802

Öz

Mitoloji, tarihin kültür bütünlüğünü, yaşanılan geçmişin ritüellerini tasvirler ve sembolleşmiş hikâyeler aracılığıyla günümüze aktarmaktadır. Medeniyetlerin kültürel uzantısı olan mitolojiye ulaşılmada sanat yapıtlarında görülen figüratif dekorlar, geçmişimizi yansıtan tarihi bir belge niteliğini taşımaktadır. Bu yapıtlarda uygulanan figürler; geleneklerin tanınması ve uygarlıkların inançları hakkında bizlere yol gösterici olmaktadır. Bu figürler arasında yer alan efsanevi ejderha figürleri Anadolu seramik sanatında önemli yer teşkil etmektedir. Uzak doğu kökenli, insanları ve yapıları kötülüklerden koruduğuna inanılan güç ve kudrete sahip, ejderha motifinin var olmaya başladığı dönem itibariyle, seramik dekor unsuru olarak örnekleri, Anadolu Selçuklu seramik yüzeyler üzerinde görülmüştür. Bu yüzeylerde görülen ejderha figürünün tipik özelliği ; düğümlü, düğümsüz, ağzı açık, sivri dişli, kulakları dik, gözleri badem biçiminde olmasıdır. Eski inançlara göre bereket, kuvvet, gibi unsurlar ile özdeşleştirilen ejderha figürlerine yer, su, gök öğeleriyle birlikte farklı anlamlar yüklenmiştir. Geleneksel Türk seramik sanatında yer alan ejderha figürleri, farklılık getiren dekor, teknik anlayışı ile günümüz çağdaş seramik sanatında ulusal ve uluslararası seramik sanatçılarının eserlerine ilham kaynağı olmuştur. Bu makalede; mitolojik kaynaklı ejderha figürünü gelenekselleşmiş sembollerden farklı bir biçimde ele alan ve yorumlayan seramik sanatçılarının çalışmaları incelenmiştir. Türk kültüründe önemli bir belge niteliği taşıyan ve çoğu öyküye konu olmuş bu figürlerin çağdaş bir anlayış ile nasıl ele alındıkları irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Ejderha, Seramik, Anadolu, Selçuklu

THE USE OF THE MYTHOLOGICAL DRAGON FIGURE IN ANATOLIAN CERAMIC ART AND ITS REFLECTIONS TO CONTEMPORARY CERAMIC ART

Öz

Mythology conveys the cultural integrity of history, the rituals of the past, through depictions and symbolic stories. Figurative decorations seen in works of art in reaching mythology, which is the cultural extension of civilizations, are a historical document reflecting our past. The figures applied in these works; It guides us about the recognition of traditions and the beliefs of civilizations. Legendary dragon figures among these figures have an important place in Anatolian ceramic art. As a ceramic decoration element, examples of the dragon motif, which originated in the Far East, had the power and power believed to protect people and structures from evil, were seen on Anatolian Seljuk ceramic surfaces. The typical feature of the dragon figure seen on these surfaces is; knotted, knotless, mouth open, pointed teeth, erect ears, almond-shaped eyes. According to ancient beliefs, dragon figures, which were identified with elements such as fertility, strength, were attributed different meanings together with the elements of earth, water and sky. Dragon figures in traditional Turkish ceramic art, with its distinctive decor and technical understanding, have inspired the works of national and international ceramic artists in today's contemporary ceramic art. In this article; The works of ceramic artists, who handle and interpret the mythological dragon figure in a different way from the traditional symbols, were examined. It has been examined how these figures, which are an important document in Turkish culture and have been the subject of many stories, are handled with a contemporary understanding.

Anahtar Kelimeler

Mythology, Dragon, Ceramic, Anatolia, Seljuk

Kaynakça

• Alsan, Ş. (2005). Türk mimari süsleme sanatlarında mitolojik kaynaklı hayvan figürleri. [Yayınlanmış Yüksek Lisans tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu saray ve çinileri, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Birol, İ. & Derman, Ç. (2001). Türk tezyini sanatlarında motifler, Kubbealtı Neşrıyat.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları, Kabalcı Yayınevi.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Oktay, Ö. (2006). Türk sanatında grifon tasvirleri, [Yayınlanmış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu çehresi, Akbank Yayınları Kültür Sanat Kitapları.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuklu sanatında ejder figürleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önder, M. (1991). Selçuklu devri Kubad-Abad sarayı çini süslemeleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal, N. (2017). Çin mitolojisindeki ejderha motfinin çağdaş seramik biçimlerde yorumlanması, [Yayınlanmış Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Sanatlar Enstitüsü.
• Papağan, F. (2018). Anadolu Selçuklu dönemi süslemelerinin günümüz resim ve seramik sanatı bağlamında yorumlanması, [Yayınlanmış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Sarniç, Ö. & Mülayim, E. (2010). Anadolu Selçuklu devri sanatında görülen ejder (evren) motifinin ikonografik anlamı ve motifin yeniden yorumlanması önerisi. 3. Uluslararası Kütahya Çini Sempozyumu ve 1. Avrasya Seramik Kongresi.
• Şensılay, E. (2006). Türk ikonoğrafisinde ejderha figürü ve seramik yorumları. [Yayınlanmış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• http-1: https://okuryazarim.com/anadolu-selcuklu-sanatinda-ejder-figuru/ Erişim: 01.08.2021.
• http-2: https://docplayer.biz.tr/112411526-Dun-kasi-evani-bugun-cini-sergisi Erişim: 01.08.2021.