Türkiye’de Sağlık Politikaları ve Sağlık Politikalarının Ekonomik Sonuçlarına Bakış

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 1, 69 - 95

Nihal Kalaycı Oflaz , Olcay Özen

https://doi.org/10.24988/ije.1424460

Öz

Türkiye’de anayasal bir hak olan sağlık sosyal, ekonomik ve siyasi olaylar ile iç içe bir kavramdır. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar Türkiye’de sosyal, ekonomik ve siyasi değişime neden olan olayların kronolojik olarak ele alındığı bu çalışmanın amacı yaşanan dönüşümün Türkiye’nin sağlık politikaları üzerindeki etkilerini ve devletin sağlık politikaları üzerindeki rolüne bağlı olarak sağlık bütçesinin nasıl değişim gösterdiğini incelemektir. Bu amaçla, sağlık politikaları 1923-1960, 1961-1979, 1980-2023 yılları olmak üzere üç ana döneme ayrılmıştır. Devletin sağlık politikaları üzerindeki rolünün sağlık bütçesi üzerinde etkili olup olmadığı sorgulanmıştır. Nitel bir araştırma yönteminin tercih edildiği çalışmada Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar sağlık harcamalarına bütçeden ayrılan pay ilgili kurumların ürettiği ikincil verilerden yararlanarak tanımlayıcı istatistik yöntemlerle analiz edilmiştir. Sonuç olarak Sağlık Bakanlığı için bütçeden ayrılan pay genel olarak artış göstermekle birlikte devletin sağlık alanındaki rolüne ve izlediği sağlık politikalarına dayalı olarak Sağlık Bakanlığına ayrılan bütçenin payının merkezi bütçe içindeki ağırlığının değişim gösterdiği görülmüştür. Artan sağlık harcamalarına paralel olarak Sağlık Bakanlığı için bütçeden ayrılan payın kullanım alanlarının da bütçenin etkin kullanımını sağlayacak şekilde tahsis edilmesi önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, Ekonomi, politika

A Look at Health Policies, and the Economic Successors of Health Policies in Türkiye

Öz

Health, which is a constitutional right in Türkiye, is a concept intertwined with social, economic, and political events. The aim of this study, in which the events that caused social, economic, and political change in Türkiye from the foundation of the Republic to the present day are discussed chronologically, is to examine the effects of the transformation on Türkiye's health policies and how the health budget changes depending on the role of the State on health policies. For this purpose, health policies are divided into three main periods: 1923-1960, 1961-1979, 1980-2023. It has been questioned whether the state's role in health policies has an impact on the health budget. In this study, in which a qualitative research method was preferred, the share allocated from the budget to health expenditures from the proclamation of the Republic to the present day was analyzed with descriptive statistical methods by using secondary data produced by the relevant institutions. As a result, although the share of the budget allocated to the Ministry of Health has increased in general, it has been observed that the weight of the share of the budget allocated to the Ministry of Health in the central budget varies depending on the role of the state in the field of health and the health policies it follows. In parallel with the increasing health expenditures, it is important to allocate the usage areas of the budget share allocated for the Ministry of Health in a way that ensures the effective use of the budget.

Anahtar Kelimeler

Health, Economics, Policy

Kaynakça

• Ak, S. (2023). Türkiye’de kamu sağlık politikasında covid-19 süreci ve sağlık diplomasisi rolü. Selçuk Sağlık Dergisi, 4(2), 366-389. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2820139
• Akalın, M.A. (2012). Sosyalleştirmenin ideolojisi. Türkiye’de Sosyalleştirmenin 50 Yılı, 1. Baskı, Ekim 2012, Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları.
• Akdağ, R. (2007). Nereden Nereye Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Programı, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Akdağ, R. (2012). Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Raporu (2003-2011), Aralık 2012, Ankara.
• Akdur, R. (1998). Türkiye’de sağlık politika ve hizmetleri. Yeni Türkiye, 4(23-24), 1984-1995.
• Akdur R. (1999). Türkiye'nin 75. Yılında Türkiye’de Sağlık Politikaları, (Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Bilim Bilanço “1923-1998” Ulusal Toplantısı 8-9 Ekim 1999 İstanbul), TÜBA Yayınları, 47-60.
• Akyürek, Ç. E. (2012). Sağlıkta bir geri ödeme yöntemi olarak global bütçe ve Türkiye. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 2(2). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/282914
• Arık, Ö. ve İleri, Y. Y. (2016). Sağlık hizmetlerinin finansmanında Türkiye’de yeni yaklaşım; teşhis ilişkili gruplar (TİG). Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 45-50. https://dergipark.org.tr/en/pub/sdusbed/issue/24699/255884
• Arıkan, A. (2010). Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye Tıp Akademisi.
• Aydın, E. (2002). Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında sağlık hizmetleri. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, Sayı: 31 (3) 183-192. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/424699
• Aydın, G. Z., Bölükbaşı, F. B., Demirci, H. F., ve Doğanyiğit, P. B. (2023). Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 100 Yılında Sağlık Politikaları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(Özel Sayı), 431-454. doi: https://doi.org/10.18037/ausbd.1306056
• Aydoğan, M. (2013). Kemalist Kalkınma-3 (İzmir İktisat Kongresi), Kuramsal Aktarım ve Metin Aydoğan web sitesi, https://kuramsalaktarim.blogspot.com/2013/12/kemalistkalkinma-3-izmir-iktisat.html?m=1,
• Bakar, C. ve Akgün, S. (2005). Türkiye’de sağlık reformları: Sonu gelmeyen hikaye. Toplum ve Hekim, 20(5), 339-352. https://www.belgelik.dr.tr/ToplumHekim/kayit_goster.php?Id=1952
• Birinci Sağlık Projesi, (1990). Türkiye Cumhuriyeti ile Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası Arasında Akdedilen Sağlık Projesi İkraz Anlaşması, 7/10/1990 tarih ve 20658 sayılı Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20658.pdf
• Boratav, K. (2013). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, 18. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Boyacı, İ. (2023). Türkiye sağlık sisteminin dönüşümü (2003-13): Tıbbi teknolojinin yayılımı. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(46), 115-134. doi: https://doi.org/10.46928/iticusbe.1239500
• Buğra, A. (2015). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika, 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları,
• Çavdar, N., ve Karcı, E. (2014). XIX. yüzyıl osmanlı sağlık teşkilatlanmasına dair bibliyografik bir deneme. Electronic Turkish Studies, 9(4). https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/268655
• Çınar, B., Güngör, Y., Uyar, S. ve Tarhan, C. (2022). COVID19 pandemisinin Türkiye’deki dijital dönüşüm süreçlerine etkisi. Journal of Research in Business, 7(1), e91-102. doi: https://doi.org/10.54452/jrb.1025565
• Deniz, Ö. (2016). Atatürk Dönemi Sosyal Politika 1923-1938, Birinci Baskı, İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Demirel, H. (2008). Çok partili siyasi hayata geçerken sağlık politikaları, SD Platform, Sayı:12, Eylül-Ekim-Kasım 2008.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (1963). 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı, (1973). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf.
• Dilik, S. (1985). Atatürk döneminde sosyal politika. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:40, Sayı:1, 93-102. doi: https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001454
• Ekzen, N. (2009). Türkiye Kısa İktisat Tarihi, 2. Baskı, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Erdal, E. K. E., Demir, M., Sıddıka, Ç. A. M. ve Erdem, R. (2023). Türk sağlık sisteminde ihtiyaç duyulan yeni nesil sağlık reformları. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Dergisi, 6(1), 20-37. Doi: https://doi.org/10.54537/tusebdergisi.1113199
• Erol, H., & Özdemir, A. (2014). Türkiye’de sağlık reformları ve sağlık harcamalarının. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 4(1), 9-34. https://dergipark.org.tr/en/pub/sgd/issue/27996/295423
• Ersevinç, M. (2021). Cumhuriyet dönemi’nde (1923-38 yılları arasında) sağlık politikasının geliştirilmesi ve sağlık hizmetlerinde sosyalleşme, 9. Uluslararası Atatürk Kongresi. Doi: http://dx.doi.org/10.51824/978-975-17-4794-5.48
• Eryer, A. (2023). 2008 Küresel Krizi ile Covid 19 Sağlık Krizi Döneminde Uygulanan İktisadi Politikalar. Uğur, B. (Ed.) Güncel Uygulamalar ile İktisat Politikası. (41-62). 1. Baskı, Eğitim Yayınevi.
• Eryüzlü, H. (2020), Covid-19 Ekonomik etkileri ve tedbirler: Türkiye’de “helikopter para uygulaması”, Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 3(1):10-19. doi: https://doi.org/10.46737/emid.745621
• Euronews, (2023). Dünya Bankası: 6 Şubat Depremleri Türkiye’de 34,2 Milyar Dolarlık Hasara Yol Açtı, https://tr.euronews.com/2023/02/27/dunya-bankasi-6-subat-depremleri-turkiyede-342-milyar-dolarlik-hasara-yol-acti
• Evsile, M. (2021). Demokrat Parti Döneminde Sağlık Hizmetleri. History Studies (13094688), 13(2). doi: 10.9737/hist.2021.994
• Gün, M. F. & Koç, D. T. (2023). Sağlıkta dönüşüm programının genel değerlendı̇rmesı̇, ekonomı̇k ve yapısal etkı̇ler. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 9(1), 49-68. https://dergipark.org.tr/en/pub/usaysad/issue/77041/1255908
• Güven, D. (2015). Comparison of financial crisis in 2001 and 2008 for health administration. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 3(1), 1-12. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/368395
• İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, (1998). Cumhuriyetin İlk 15 Yılında Sağlık Hizmetleri, Özel Seri:1, İstanbul.
• İleri, H., Seçer, B. ve Ertaş, H. (2016). Sağlık politikası kavramı ve Türkiye’de sağlık politikalarının incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (12), 176-186. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3450477
• Karaca, C. (2014). Türkiye’de Makroekonomik Sorunlar ve Maliye Politikası Çözümleri, Bursa: Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Kazgan, H., Ateş, T. ve Tekin, O. (1999). Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi II, İstanbul: İMKB/Creative Yayıncılık.
• Kökçü, A. T. (2014). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları. Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 22(3), 98-105. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/en-turkiyede-cumhuriyet-donemi-saglik-politikalari-69732.html
• Kurt, A. Ö. & Şaşmaz, T. (2012). Türkiye’de sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi: 1961–2003. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2(1), 21-30. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/643348
• Lozan Antlaşması, (1923), Tam Metin, 24 Temmuz 1923, Türk Tarih Kurumu, http://www.ttk.gov.tr/templates/resimler/File/Antlasmalar/lozan/lozan110-119.pdf
• Ögenler, O., Akalper, İ. ve Okuyaz, S. (2023, March). Dr. Refik Saydam’dan günümüze sağlık alanındaki gelişim: 100 Yıl. International Conference on Scientific and Academic Research (1,ss. 174-180). https://as-proceeding.com/index.php/icsar/article/view/292
• Özkan, O. (1982). Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Yayın No.513, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları.
• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, (1973), Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Sağlık Bakanlığı, (2003). Sağlıkta Dönüşüm Programı, https://www.saglik.gov.tr/TR,11415/saglikta-donusum-programi.html
• Sağlık Bakanlığı (2020). Teşhis ilişkili gruplar (TİG) daire başkanlığı kuruldu. https://shgmsgudb.saglik.gov.tr/TR,5823/teshis-iliskili-gruplar-tig-daire-baskanligi-kuruldu.html.
• Sağlık Bakanlığı, (2023a). Sağlık Bakanlığının tarihçesi, https://www.saglik.gov.tr/TR,11492/tarihce.html
• Sağlık Bakanlığı, (2023b). Sağlık istatistikleri yıllığı, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı, (2023c). Sağlık Bakanlığı Faaliyet Raporu 2023, Erişim adresi: https://sgb.saglik.gov.tr/Eklenti/47771/0/tc-saglik-bakanligi-2023-yili-faaliyet-raporupdf.pdf.
• Seçtim, H. (2019). Sağlıkta dönüşüm programı üzerine bir değerlendirme. Management and Political Sciences Review, 1(1), 117-133. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mpsr/issue/45230/523980
• Sezen, S. (1999). Devletçilikten Özelleştirmeye Türkiye’de Planlama. Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Mayıs 1999, Ankara.
• Sülkü, S. N. (2011). Türkiye’de sağlıkta dönüşüm programı öncesi ve sonrasında sağlık hizmetlerinin sunumu, finansmanı ve sağlık harcamalar. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2011/414, Ankara.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). 2024 yılı bütçe gerekçesi. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/10/2024-Yili-Butce-Gerekcesi_27102023.pdf, (24.12.2023).
• T.C. Anayasası, (1982). 2709 Sayılı Kanun, 9/11/1982 tarih ve 17863 sayılı Resmi Gazete. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf.
• Tekeli, İ. (1979). II. Dünya Savaşı sırasında hazırlanan savaş sonrası kalkınma plan ve programları, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayısı, 1979-1980, 289-327. https://psi204.cankaya.edu.tr/uploads/files/Tekeli_Ikinci_Dunya_Savasi_Sirasinda_Hazirlanan_Savas_Sonrasi_Kalkinma_Plan_ve_Programlari.pdf
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2010). Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekin, G. (2011). Sıhhiye ve Muavenet-İ İçtimaiye Vekâleti’nden Sağlık Bakanlığı’na (1920- 2000), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara,2011.
• Terzier, C. (2023). Türkiye’de sağlık politikaları üzerine yapılan lisansüstü çalışmalara genel bakış: bibliyografik bir inceleme. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Dergisi, 6(1), 8-19. doi: https://doi.org/10.54537/tusebdergisi.1113502
• Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, (1930). 06.05.1930 tarihli ve 1489 sayılı Resmi Gazete, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1593.pdf (18.09.2023).
• Uz, B. (1946) Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı, İdeal basım ve Ciltevi. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sayı:124, Ankara.
• Üner, R. ve Fişek, N. (1961) Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi ve Uygulama Planı Üzerine Çalışmalar. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yay. No 256, Ankara.
• Yeğinboy, Y. ve Sayın, K. Ş. (2008). Cumhuriyet Döneminden Günümüze Sağlık Politikaları ve Sorunları, 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat 2008, İzmir.
• Yılmaztürk, A. (2023) Cumhuriyetten günümüze Türkiye’nin 100 yıllık sağlık politikaları dönüşüm süreci. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 437-458. doi: https://doi.org/10.31795/baunsobed.1352498
• Yüksek Seçim Kurulunun, Anayasanın Halkoyuna Sunulmasının Kesin Sonuçlarına İlişkin 19 Temmuz 1961 tarih ve 106 sayılı Kararı, (1961). Resmî Gazete, 20 Temmuz 1961, Sayı 10859.
• 5417 Sayılı Kanun, (1949). İhtiyarlık Sigortası Kanunu, 8.6.1949 tarihli 7227 sayılı Resmi Gazete. http://www.resmigazete.gov.tr/, (25.12.2023).
• 5502 Sayılı Kanun, (1950). Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu, Kanun No: 5502, 10.01.1950 tarihli 7402 sayılı Resmi Gazete. http://www.resmigazete.gov.tr/, (25.12.2023).
• 224 Sayılı Kanun, (1961). Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun, 12/1/1961, 1075 sayılı Resmi Gazete. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.224.pdf, (18/10/2023).
• 3359 Sayılı Kanun, (1987). Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, 7/5/1987 tarih ve 19461 sayılı Resmi Gazete. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3359.pdf, (18/10/2023).
• 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, (2011). Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 2/11/2011 tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-3.htm