Küresel Zeytin Ticaretinin Sosyal Ağ Analizi

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 1, 310 - 329

Şerife Sezer , Behiç Çetin , Kübra Önder

https://doi.org/10.24988/ije.1470284

Öz

Zeytin, ülke ekonomisine sağladığı katkılarıyla dünya genelinde büyük öneme sahip olan tarımsal bir üründür. Zeytin üretimi, genellikle kırsal bölgelerde yoğunlaştığından dolayı kırsal kalkınmaya destek olması ve çiftçilere sağladığı gelir artışı sayesinde yerel ekonominin güçlenmesinde kilit rol oynamaktadır. Ayrıca, döviz kazandırıcı etkisiyle önemli bir ihracat kalemi oluşturan bu sektör, özellikle Akdeniz ülkelerinde, ulusal geliri arttırma ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilme açısından stratejik bir öneme sahiptir. Ancak, diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi bu sektörde de bazı riskler bulunmaktadır. Zeytin üretimi, iklim değişiklikleri, üretimdeki dalgalanmalar ve salgın hastalıklar gibi olaylara karşı hassas bir yapıya sahiptir. Nitekim geçtiğimiz yıllarda ortaya çıkan Covid-19 pandemisinin etkileri bu sektörde de hissedilmiştir. Bu bağlamda çalışmada, 2018-2022 dönemi kapsamında dünya ülkelerinin uluslararası zeytin piyasasındaki konumu ağ analizi yaklaşımı ile incelenmiş olup, pandeminin etkileri değerlendirilmiştir. Ağ analizi uygulaması sonucunda ortalama merkeziyet değerleri incelendiğinde, derece merkeziyeti bakımından İspanya'nın lider konumda olduğu (0,80) ve onu İtalya (0,63) ve Türkiye’nin (0,56) takip ettiği belirlenmiştir. Ayrıca aracılık merkeziyetinde İspanya’nın (0,07) liderliğini sürdürdüğü ve ABD (0,05) ile Yunanistan’ın (0,04) izlediği; yakınlık merkeziyetinde ise, ABD'nin (0,20) liderliğinde Almanya (0,1937) ile İspanya’nın (0,19) önde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal ticaret, zeytin ihracatı, sosyal ağ analizi, derece merkeziliği, aracılık ve yakınlık merkeziliği

Social Network Analysis of Global Olive Trade

Öz

Olive production is of great importance worldwide due to its contribution to national economies. Primarily concentrated in rural areas, it plays a pivotal role in supporting rural development and enhancing local economies through income generation for farmers. Additionally, as a significant export item, the olive sector contributes to foreign exchange earnings, especially in Mediterranean countries, increasing national income and competitiveness in international markets. However, this sector faces risks, including vulnerability to climate change, production fluctuations, and diseases. The impacts of the pandemic have also been felt in this sector. In this context, the position of countries in the international olive market during the 2018-2022 period has been examined using network analysis, and the impacts of the pandemic have been assessed. As a result of the network analysis, the examination of average centrality values reveals that Spain holds the leading position in terms of degree centrality (0.80), followed by Italy (0.63) and Türkiye (0.56). Additionally, Spain maintains its leadership in betweenness centrality (0.07), with the USA (0.05) and Greece (0.04) trailing behind. In terms of closeness centrality, the USA (0.20) emerges as the leader, followed by Germany (0.1937) and Spain (0.19).

Anahtar Kelimeler

Agricultural trade, olive export, social network analysis, degree centrality, betweenness and closeness centrality

Kaynakça

• Al, U., Sezen, U., ve Soydal, İ. (2012). Hacettepe Üniversitesi bilimsel yayınlarının sosyal ağ analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 29(1), 1-20.
• Alkan, G., ve Kocabaş, C. (2020). ASEAN ülkeleri ihracatına ait sosyal ağ analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 138-149.
• Avrupa İstatistik Kurumu, EUROSTAT. (2024). https://ec.europa.eu/eurostat
• Bakioğlu, A., ve Banoğlu, K. (2013). Öğretmenlikte kariyer basamakları uygulamasına ilişkin öğretmen görüşlerinin metaforlar ve sosyal ağ analizi yöntemiyle incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 37(37), 28-55.
• Basılgan, M., ve Hayretçi, E. (2023). Türkiye’de zeytin sektörünün satış performansının belirleyicileri: Gemlik zeytin üreticileri üzerinde bir analiz. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 9(2), 223-238.
• Bayramer, G., ve Tunalıoğlu, R. (2016). Türkiye'de sofralık zeytin - zeytinyağı ihracatçılarının sorunları ve çözümüne yönelik yaklaşımlar. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(1), 141-150.
• Bonchi, F., Castillo, C., Gionis, A., ve Jaimes, A. (2011). Social network analysis and mining for business applications. ACM Transactions on Intelligent Systems and Technology, 2(3), 1-37.
• Camacho, D., Panizo-LLedot, A., Bello-Orgaz, G., Gonzalez-Pardo, A., ve Cambria, E. (2020). The four dimensions of social network analysis: An overview of research methods, applications, and software tools. Information Fusion, 63, 88-120.
• Cornara, D., Saponari, M., Zeilinger, A. R., de Stradis, A., Boscia, D., Loconsole, G., Bosco,D.Martelli,G.P., Almeida,R.P.P. ve Porcelli, F. (2017). Spittlebugs as vectors of Xylella fastidiosa in olive orchards in Italy. Journal of Pest Science, 90, 521-530.
• de Jong, L. M., Gastin, P. B., Bruce, L., ve Dwyer, D. B. (2023). Teamwork and performance in professional women's football: A network-based analysis. International Journal of Sports Science & Coaching, 18(3), 848-857.
• Erkekoğlu, H., & Yılmaz, B. (2020). OECD ülkelerinin grup içi ticari ilişkilerinin ağ analizi ile değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(1), 321-344. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.846530
• FAOSTAT, (2024). https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• Gorgoni, S., Amighini, A., ve Smith, M. (2018). Automotive international trade networks: A comparative analysis over the last two decades. Network Science, 1-36.
• Grunspan, D. Z., Wiggins, B. L., ve Goodreau, S. M. (2014). Understanding classrooms through social network analysis: A primer for social network analysis in education research. CBE—Life Sciences Education, 13(2), 167-178.
• Hanneman, R. A., ve Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. Riverside, CA: University of California, Riverside. http://faculty.ucr.edu/~hanneman/
• Iriani, A., ve Priyanto, S. H. (2013). Modeling of employee relationship in SME batik: Case study of Windasari batik. Asian Journal of Management Sciences & Education, 2(4), 22-35.
• İspir, N. B., ve Deniz, K. (2017). Kasım 2015 genel seçimlerinde köşe yazarlarının Twitter gündemine yönelik bir sosyal ağ analizi uygulaması. Kurgu, 25(1), 77-83.
• Kervankıran, İ., Sert Eteman, F., ve Çuhadar, M. (2018). Türkiye’de iç turizm hareketlerinin sosyal ağ analizi ile incelenmesi. Turizm Akademik Dergisi, 5(1), 29-50.
• Kılıç, T., ve Turhan, Ş. (2020). Competitiveness of Türkiye in organic olive and olive oil sector. ISPEC Journal of Social Sciences and Humanities, 4(3), 167-182.
• Kim, S., ve Shin, E.-H. (2002). A longitudinal analysis of globalization and regionalization in international trade: A social network approach. Social Forces, 81(2), 445-468.
• Koçtürk, O. M., ve Nuhoğlu, B. (2022). Covid-19 sürecinde ülkeler tarafından uygulanan ticaret politikalarının, Türkiye tarım sektörüne etkileri üzerine bir araştırma. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(27), 12-24.
• Leung, X. Y., Wang, F., Wu, B., Bai, B., Stahura, K. A., ve Xie, Z. (2012). A social network analysis of overseas tourist movement patterns in Beijing: The impact of the Olympic Games. International Journal of Tourism Research, 14(5), 469–484.
• Loughead, T. M., Fransen, K., Van Puyenbroeck, S., Hoffmann, M. D., De Cuyper, B., Vanbeselaere, N., ve Boen, F. (2016). An examination of the relationship between athlete leadership and cohesion using social network analysis. Journal of Sports Sciences, 34(21), 2063-2073.
• Luo, Q., ve Zhong, D. (2015). Using social network analysis to explain communication characteristics of travel-related electronic word-of-mouth on social networking sites. Tourism Management, 46, 274-282.
• Olgun, A. F., Artukoğlu, M. M., ve Adanacıoğlu, H. (2011). Türkiye'de zeytin sıkma tesislerinin karlılığı ve etkinliği: Ege Bölgesi örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 48(3), 217-227.
• Öztürk, F., Yalçın, M., ve Dıraman, H. (2009). Türkiye zeytinyağı ekonomisine genel bir bakış. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 4(2), 35-51.
• Poblete, T., Navas-Cortes, J. A., Camino, C., Calderon, R., Hornero, A., González-Dugo, V., Landa,B.B. ve Zarco-Tejada, P. J. (2021). Discriminating Xylella fastidiosa from Verticillium dahliae infections in olive trees using thermal-and hyperspectral-based plant traits. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 179, 133-144.
• Priyopradono, B., Manongga, D., ve Utomo, W. H. (2012). Social network perspective: Model of student's knowledge sharing on social network media. International Journal of Computer Science Issues (IJCSI), 9(3), 54-58.
• Said, F. F., ve Fang, M. (2019). A probe into the status of global countries’ trade positions in the global value chain (GVC)-based on value added trade perspective and network modeling. European Journal of Sustainable Development, 8(1), 305-323. https://doi.org/10.14207/ejsd.2019.v8n1p305
• Saponari, M., Giampetruzzi, A., Loconsole, G., Boscia, D., ve Saldarelli, P. (2019). Xylella fastidiosa in olive in Apulia: Where we stand. Phytopathology, 109(2), 175-186.
• Savran, M. K., ve Demirbaş, N. (2011). Türkiye'de sofralık zeytinde kalite sorunu ve öneriler. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 25(2), 89-100.
• Serrat, O. (2017). Social network analysis. Knowledge solutions. 39-43. Springer, Singapore.
• Smith, M., ve Sarabi, Y. (2022). How does the behavior of the core differ from the periphery? – An international trade network analysis. Social Networks, 70, 1-15.
• Soyyiğit, S., ve Yavuzaslan, K. (2018). Zeytin ihracatı ve uluslararası piyasada Türkiye’nin rolünün ağ analizi yaklaşımı ile incelenmesi. Akdeniz İİBF Dergisi, 18(38), 47-84.
• Sönmüş, A. (2020). Zeytinyağı piyasasında Türkiye'nin rekabet gücü: Seçilmiş ülkelerle karşılaştırmalı ampirik bir analiz. (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• TEPGE. (2023). Ürün raporu zeytinyağı ve sofralık zeytin 2022. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/2022%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporlar%C4%B1/Zeytinya%C4%9F%C4%B1%20%20Sofral%C4%B1k%20Zeytin%20%C3%9Cr%C3%BCn%20Raporu%202022-371%20TEPGE.pdf
• Tunalıoğlu, R., Çobanoğlu, F., ve Karaman, A. D. (2011). Aydın ili sofralık zeytin işleme firmalarının pazarlama stratejileri. Zeytin Bilimi, 2(1), 21-30.
• Türkiye İstatistik Kurumu, TÜİK. (2024). https://www.tuik.gov.tr/
• Uluslararası Zeytin Konseyi, UZZK. (2024). https://www.internationaloliveoil.org/
• Wang, W., ve Li, Z. (2019). The evolution of China’s interregional coal trade network, 1997–2016. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 536, 120974. https://doi.org/10.1016/j.physa.2019.04.210
• Wasserman, S., ve Faust, K. (1994). Social network analysis: Methods and applications. Cambridge: Cambridge University Press.
• Xavier, D. L. D. J., Reis, J. G. M. D., Ivale, A. H., Duarte, A. C., Rodrigues, G. S., Souza, J. S. D., ve Correia, P. F. D. C. (2023). Agricultural international trade by Brazilian ports: A study using social network analysis. Agriculture, 13(4), 864. https://doi.org/10.3390/agriculture13040864
• Yılmaz, M. (2019). Zeytin üreticisi ülkelerde zeytin ihracatının etkinlik analizi: Türkiye örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Yolageldi, L. (2002). Zeytinde Verticillium solgunluğu. ANADOLU Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 12(1), 156-173.
• Yurtoğlu, N. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nde zeytin ve zeytinyağı üretimi ile ticareti üzerine tarihsel bir bakış (1923-1960). Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(1), 472-510.
• Zafarani, R., Abbasi, M. A., ve Liu, H. (2014). Social media mining: An introduction. Cambridge University Press.
• Zaw, T. N., ve Lim, S. (2017). The military's role in disaster management and response during the 2015 Myanmar floods: A social network approach. International Journal of Disaster Risk Reduction, 25, 1-21.