Halk Edebiyatı Araştırmalarında Düşünümsel ve Eleştirel Yaklaşımlar: Bob Scholte Perspektifi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 5, 573 - 586, 15.10.2025

Recai Bazancir

https://doi.org/10.59445/ijephss.1770620

Öz

Refleksif ve eleştirel yaklaşımların antropolojideki öncülerinden biri olan Bob Scholte, araştırmacının konumlanışını ve yöntemini refleksif biçimde sorgulamasının bilimsel sürecin ayrılmaz bir parçası olduğunu vurgulamaktadır. Ona göre antropoloji yalnızca ampirik verilerin toplanmasına adanmış bir disiplin değil, aynı zamanda siyasi ve ideolojik bağlamlar tarafından derinden koşullanan bir pratiktir. 1960’ların sonu ve 1970’lerin başındaki küresel toplumsal hareketler -savaş karşıtı protestolar, öğrenci gösterileri ve karşı kültür akımları- araştırmacıların çalışmalarının sosyal, ekonomik ve kültürel koşullarını eleştirel biçimde incelemeye yönelmelerini sağlayan entelektüel bir ortam yaratmıştır. Bu bağlamda Scholte’nin 1969 tarihli Toward a Reflexive and Critical Anthropology başlıklı makalesi, araştırmacının öznel duruşunu, değerlerini ve metodolojik tercihlerini dikkate almanın gerekliliğini vurgulayan en erken katkılardan birini oluşturmaktadır. Bu perspektif, halk edebiyatı çalışmalarına kuramsal bir temel sunmakta; araştırmacıları kültürel önyargıları fark etmeye, derleme sürecindeki iktidar dinamiklerini hesaba katmaya ve anlatıların üretildiği daha geniş toplumsal bağlamları analiz etmeye teşvik etmektedir. Dolayısıyla refleksivite, yalnızca metin çözümlemelerinde değil; performans, jestler, izleyici katılımı ve sözlü geleneklerin dijital yeniden üretimi gibi alanlarda da metodolojik sorgulamayı derinleştirmektedir. Bu makale, Scholte’nin refleksif ve eleştirel antropolojisini Türk halk edebiyatı bağlamında yeniden yorumlamayı, çağdaş halkbilimi araştırmaları için geçerliliğini ve uygulanabilirliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bob Scholte , Düşünümsel Yaklaşım , Eleştirel Antropoloji , Halk Edebiyatı , Dijital Folklor.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Çalışma, kamusal, özel, ticari nitelikte ya da kar amacı gütmeyen herhangi bir kurumdan destek alınmadan hazırlanmıştır.

Reflexive and Critical Approaches in Folk Literature Research: The Perspective of Bob Scholte

Öz

Bob Scholte, as one of the pioneers of reflexive and critical approaches in anthropology, emphasized that the researcher’s reflexive questioning of positionality and methodology is an integral part of the scientific process. He argued that anthropology is not only a discipline devoted to the collection of empirical data but also a practice deeply conditioned by political and ideological contexts. The global social movements of the late 1960s and early 1970s- anti-war protests, student demonstrations, and countercultural currents- created an intellectual environment that prompted scholars to critically examine the social, economic, and cultural conditions of their research. In this context, Scholte’s seminal article Toward a Reflexive and Critical Anthropology (1969) constitutes one of the earliest contributions to highlight the necessity of considering the researcher’s subjective stance, values, and methodological choices. This perspective provides a theoretical foundation for folk literature studies, encouraging scholars to acknowledge cultural biases, account for power dynamics within the collection process, and analyze the broader social contexts in which narratives are produced. Reflexivity, therefore, deepens methodological inquiry not only in textual analysis but also in fieldwork practices, including performance, gestures, audience participation, and the digital reproduction of oral traditions. This article aims to reinterpret Scholte’s reflexive and critical anthropology within the framework of Turkish folk literature, demonstrating its relevance and applicability to contemporary folklore research.

Anahtar Kelimeler

Bob Scholte , Reflexive Approach , Critical Anthropology , Folk Literature , Digital Folklore

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

This research received no specific grant from any funding agency in the public, commercial, or not-for-profit sectors.

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1997). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Akçağ Yayınları.
• Altuntek, N. S. (2009). Yerli’nin bakışı, etnografya ve yöntem, Ütopya Yayınları.
• And, M. (1974). Oyun ve bügü: Türk kültüründe oyun kavramı. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Asad, T. (Ed.). (1973). Anthropology and the colonial encounter. Ithaca Press.
• Barnard A. (1990). Hunters and herders of southern africa: A comparative ethnography of the khoisan peoples, Cambridge University Press.
• Başgöz, İ. (1986). Folklor yazıları. Adam Yayınları.
• Boratav, P. N. (1988). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Adam Yayınları.
• Bourdieu, P. ve Wacquant, L. (1992). Réponses. pour une anthropologie réflexive, Seuil.
• Bourdieu, P. ve Wacquant, L. J. (1992). An invitation to reflexive sociology, University of Chicago Press.
• Bourdieu, P. (1993). The weight of the world, social suffering in contemporary society, Stanford University Press.
• Bourdieu, P. ve L. Wacquant. (2003). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar, (çev. N. Ökten), İletişim Yayınları.
• Blank, T. J. (2009). Folklore and the ınternet: vernacular expression in a digital world. Utah State University Press.
• Clifford, J., & Marcus, G. E. (Eds.). (1986). Writing culture: The poetics and politics of ethnography. University of California Press.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Davies, C. A. (2008). Reflexive ethnography: A guide to researching selves and others (2nd ed.). Routledge.
• Dundes, A. (1964). The study of folklore. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
• Elçin, Ş. (1986). Türk halk edebiyatına giriş. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Emerson, R. M., Fretz, R. I., & Shaw, L. L. (2011). Writing ethnographic fieldnotes (2nd ed.). University of Chicago Press.
• Diamond, J. (1972). Guns, germs and steel: (patterns of life), Groundbreakıng Scıence Books.
• Gadamer, H. G. (1976a). Semantics and hermeneutics, philosophical hermeneutics, University of California Press.
• Gadamer, H. G. (1976b). The universality of the hermeneutical problem,philosophical hermeneutics, University of California Press.
• Gadamer, H. G. (1994). Truth in the Human Sciences, Hermeneutics and Truth (ed.) B.R. Wchterhauser, Northwestern University Press, Evanston.
• Gadamer, H. G. (1994). Truth and method (tr. J. Weinsheimer and D.G. Marshall) Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, New York.
• Günay, U. (2023). Türk masallarına Propp metodunun uygulanışı. Folklor/edebiyat, 29 (115). DOI: 10.22559/folklor.2494
• Honko, L. (1986). Studying the oral narrative. Suomalainen Tiedeakatemia.
• Howard, R. G. (2015). Digital jesus: The making of a new christian fundamentalist community on the ınternet. New York University Press.
• Hymes, D. (1974). Reinventing anthropology. Pantheon Books.
• Kaplan, M. (1976). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 1. Dergâh Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1981). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Yayınları.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halkbilimi. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özbudun, S. ve Şafak, B., ve Altuntek, N. S. (2007). Antropoloji kuramlar / kuramcılar, Dipnot Yayınları.
• Özlem, D. (1998). Bilim, tarih ve yorum, İnkılâp Yayınevi.
• Özlem, D. (1999). Felsefi hermeneutiğe geçiş yolu olarak tarihselcilik, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(2-3), 127-46.
• Palmer, R. E. (2003). Hermenötik, Anka Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2003). Masal araştırmaları. Akçağ Yayınları.
• Scholte, B. (1971). Critical anthropology since its reinvention, The Anthropology of Pre-Capitalist Societies. Wiley Publishisng.
• Scholte, B. (1978). “Critical Anthropology Since It's Reinvention: On the Convergence Between the Concept of Paradigm, the Rationality of Debate and Critical Anthropology, Anthropology and Humanism Quarterly”, Wiley Publishing, Volume 3, Issue 1-2.
• Scholte, B. (1984.) On Geertz’s interpretive theoretical program, Current Anthropology, 2 (4), 538-542.
• Scholte, B. (1986). The charmed circle of Geertz’s hermeneutics. a neo-marxist critique, Critique of Anthropology, 6 (5), 5-15.
• Tedlock, D. (1983). The spoken word and the work of ınterpretation, University of Pennsylvania Press.
• Wacquant, L. (2014). 1993’te Bourdieu: Bilimsel kutsamaya dair bir vaka incelemesi, Pierre Bourdieu, Cogito Press, 76,16-34.