İŞLETMELERDE İÇ KONTROL SİSTEMİNİN ÖNEMİ, İÇ KONTROLSİSTEMİNE YÖNELİK ULUSAL VE ULUSLARASI KURUM VE DÜZENLEMELER

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 9 - 26, 08.04.2021

Mehmet Demir , Hatice Çiçekay

Öz

İşletmelerde, hem muhasebe sürecinin hem de diğer işlemlerin doğru ve güvenilir biçimde yürütülmesi gerekmektedir. İşletmelerin amaçlarına ulaşmasında, faaliyetlerinin etkinliğinde ve verimliliğinde iç kontrol sisteminin önemi büyüktür. Muhasebe bilgi sistemiyle üretilen bilgiden yararlanan tarafların farklılığı ve çokluğu dikkate alındığında iç kontrol sisteminin önemi daha da artmaktadır. Özellikle 2000’li yıllarda yaşanan ve bütün dünyayı etkilen finansal skandallarda muhasebe bilgilerine yönelik manipülatif işlemlerin olduğu bilinmektedir. Bu skandalların sonucunda şirketler iflas etmiş, o şirketlerle ilişkili taraflar ise telafisi güç maddi ve manevi sorunlar yaşamıştır. Ayrıca muhasebe bilgisinin güvenilirliği yüksek sesle sorgulanmaya başlanmıştır. Bu türden olumsuzlukların önüne geçilmesi ve işletme faaliyetlerinde etkinliğin ve verimliliğin sağlanması için ülkeler ve uluslararası kuruluşlar tarafından çalışmalar başlatılmıştır. Bu kapsamda iç kontrolde izlenecek yolların tespitine ve güncelleştirilmesine yönelik çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çalışmada; kontrol ve iç kontrolün önemine kısaca değinilmiş ardından ulusal ve uluslararası bazı kurum ve kuruluşların iç kontrolle ilgili yaptıkları düzenlemeler hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İç Kontrol, İç Kontrol Sistemi, COSO.

Kaynakça

• Acar, D. ve Özen A. (2012). Devlet Üniversitelerinin Muhasebe Birimlerinin İç Kontrol Sistemine İlişkin Algı Düzeyleri İle Mevcut Uygulamalarının Karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 28, ss. 1-17.
• Adiloğlu, B. (2011). İç Denetim Süreci ve Kontrol Prosedürleri. Türkmen Kitabevi, İstanbul.
• Agbejule, A. ve Annukka, J. (2009). Strategy, Control Activities, Monitoring and Effectiveness. Managerial Auditing Journal, Volume: 24, Number: 6, pp. 500-522.
• Akbulut, E. (2012). İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin İncelenmesi ve Trakya Bölgesindeki Ayçiçek Yağı Sektöründe Bir Araştırma. Electronic Journal of VocationalColleges, Cilt: 2, Sayı: 1, ss. 174-187.
• Aktürk, A. ve Rukiye K. (2015). İşletme Yöneticilerinin İç Kontrol Yanılgıları: Antalya Gıda Üretim Sektöründe Bir Araştırma. Journal of Yasar University, Cilt: 10, Sayı: 39, ss. 6566-6573.
• Akyel, R. (2010). Türkiye’de İç Kontrol Kavramı, Unsurları ve Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi, Cilt: 17, Sayı: 1, ss. 83-97.
• Akwaa, S., Ellis, K. ve Jordi, M. G. (2017). Internal controls and credit risk relationship among banks in Europe. İntangible Capital, Volume: 13, Number: 1, pp. 25-50.
• Altamuro, J. ve Anne, B. (2010). How does internal control regulation affect financial reporting?. Journal of Accounting and Economics, Volume: 49, Number: 1-2, pp. 58-74.
• Ambarita, N., Hasbuddin, A. B. W., ve Nasrullah, D. (2016). The Effect of Local Government Heads‟ Commitment and Human Resource Competency on Local Government Accounting Information System, Internal Control System, and Audit Opinion of Local Government Financial Statements in Southeast Sulawesi Indonesia. International Journal of Science and Research, Volume: 5, Number: 4, pp. 1830-1837.
• Atmaca, M. (2012). Muhasebe Skandallarının Önlenmesinde İç Kontrol Sisteminin Etkinleştirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, ss. 191-205.
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2001, Şubat 08). Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik. RG (24312). www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/02/20010208.htm (18.03.2021).
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2006, Kasım 01). Bankaların Kurumsal Yönetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik. RG (26333). www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/11/20061101-25.htm (18.03.2021).
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2014, Temmuz 11). Bankaların İç Sistemleri ve İçsel Sermaye Yeterliliği Değerlendirme Süreci Hakkında Yönetmelik. RG (29057). www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/07/20140711-5.htm (18.03.2021).
• Bankacılık Kanunu (5411 Sayılı BK). (2005, Ekim 19). www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051101M1-1.htm (19.03.2021).
• Bozkurt, O. (2014). Mükellef Firmanın İç Muhasebe Kontrol Sistemi, Firma Büyüklüğü ve Ününün Bağımsız Muhasebeci Geliri ve Hizmet Performansı Üzerine Etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 21, ss. 65-86.
• Ceyhan, İ. F. ve Mehmet A. (2014). Coso İç Kontrol Modeli’nin Yapısal Eşitlik Modeli ile İncelenmesi: Bir Hastane Uygulaması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 10, ss. 179-198.
• Cika, N. (2017). An Analysis of Practices of Internal Controls in Small and Medium Enterprises in Albania. Journal of Accounting and Management, Volume: 7, Number: 3, pp. 87-97.
• Committee of Sponsoring Organisations of the Treadway Commission (COSO). (2013). The 2013 Internal Control–Integrated Framework Executive Summary.
• Cömert, N. (2016). İşletmelerde Kontrol ve Denetim Kavramlarının Doğru Kullanılması Amacına Yönelik Kavramsal Bir İnceleme. Marmara Üniversitesi Marmara Business Review Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, ss. 1-20.
• Çukacı, Y. C. (2012). Vakıflarda İç Kontrol Sistemi, Alfa Akademi Basım Yayım, Ankara.
• Dabbağoğlu, K. (2009). İç Kontrol Sistemi. Journal of QafqazUniversity, Sayı: 26, ss. 109-115.
• Demirbaş, M. (2005). İç Kontrol ve İç Denetim Faaliyetlerinin Kapsamında Meydana Gelen Değişimler, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,Sayı: 7, ss. 167-188.
• Eralp, İ. ve Bülent, B. (2014). Kamu Yönetiminde İç Kontrol ve Ön Mali Kontrol, Bekad Yayınları, Ankara.
• Fan, Y., Chan, L. ve Raghunandan, K. (2017). Is SOX 404(a) Management Internal Control Reporting an Effective Alternative to SOX 404(b) Internal Control Audits?. Auditing: A Journal of Practice and Theory, Volume: 36, Number: 3, pp. 71-89.
• Foster, B. P. ve Trimbak, S. (2013). Material Internal Control Weaknesses and Earnings Management in the Post-SOX Environment. The Journal of Applied Business Research, Volume: 29, Number: 1, pp. 183-194.
• Goh, B. W. ve Dan, L. (2011). Internal Controls and Conditional Conservatism. The Accounting Review, Volume: 86, Number: 3, pp. 975-1005.
• Gönen, S. ve Bilal, S. (2016). İç Kontrol Riskinin Saptanmasında Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü ve Şeffaflık Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt: 18, Özel Sayı: 1, ss. 727-759.
• Gupta, P. P., Heibatollah, S. ve Haiyan, Z. (2018). Do Companies With Effective Internal Controls Over Financial Reporting Benefit From Sarbanes–Oxley Sections 302 and 404?. Journal of Accounting, Auditing & Finance, Volume: 33, Number: 2, pp. 200-227.
• Gupta, P. P., Thomas, R. W. ve Lynn, E. T. (2013). Sarbanes-Oxley and Public Reporting on Internal Control: Hasty Reaction or Delayed Action?. Accounting Horizons, Volume: 27, Number: 2, pp. 371-408.
• Gönen, S. (2009). İç Kontrol Sisteminin Unsurlarından Kontrol Ortamının İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi (Mödav), Cilt: 11, Sayı: 1,ss. 189-217.
• Gücenme, Ü. (2004). Muhasebe Denetimi, 1. Baskı, Alfa Akademi Basım Yayım, İstanbul.
• Gül, M. ve İsmail K. (2015). Bankalarda İç Kontrol – İç Denetim İlişkisi ve Bir Uygulama. Muhasebe ve Denetime Bakış, Sayı: 45, ss. 89-111.
• Güner, M. F. (2009). Kamu İdarelerinin Etkin Yönetiminde İç Kontrol Uygulamalarının Rolü. Maliye Dergisi, Sayı: 157, ss. 183-195.
• Güney, S. ve Salim, S. S. (2015). Muhasebe Denetiminin Etkinliğini Sağlamada İç Kontrolün Rolü. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 5, ss. 62-80.
• İbiş, C. ve Özgür, Ç. (2012). İşletmelerde İç Kontrol Sistemine Genel Bakış. Sayıştay Dergisi, Sayı: 85, ss. 95-121.
• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Düzenlemeleri (5018 Sayılı KMYKKD). (2007, Aralık 26). RG (26738). www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf (19.03.2021).
• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Düzenlemeleri (5018 Sayılı KMYKKD). (2003, Aralık 10). RG (25326). www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/12/20071226-21.htm (19.03.2021).
• Kanagaretnam, K., Gerald, J. L., Chen, M. ve Jian, Z. (2016). National Culture and Internal Control Material Weaknesses Around the World. Journal of Accounting, Auditing & Finance, Volume: 31, Number: 1, pp. 28-50.
• Karakoç, M. ve Serkan, Ö. (2016). İç Kontrolde Coso ve ICFR İlişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 56, ss. 141-152.
• Kaya, S. (2015). Üretim İşletmelerinde İç Kontrol ve İç Deneti. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Keskin, D. A. (2006). İç Kontrol Sistemi Kontrol Öz Değerlendirme, 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
• Kulikova, L. I. ve Satdarova, D. R. (2016), İnternal Control and Compliance-Control as Effective Methods of Management, Detection and Prevention of Financial Statement Fraud. Electronic Business Journal, Vol: 15, Number: 5, pp. 254-265.
• Lakis, V. ve Lukas, G. (2012). The Concept of İnternal Control System: Theoretical Aspect. Ekonomika, Vol: 91, Number: 2, pp. 142-152.
• Masanja, N. M. (2018). The Impact of Internal Control Challenges on Organizational Financial Performance for Selected Local Government Authorities in Arumeru District, Arusha Tanzania. International Journal of Research and Innovation in Social Science, Volume: 2, Number: 11, pp. 206-211.
• Ömürbek, V. ve Sevil, Ö. A. (2011). Turizm İşletmelerinde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin İncelenmesi ve Manavgat Bölgesindeki Beş Yıldızlı Otellerde Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1, ss. 379-402.
• Özbirecikli, M., Kayahan, T. ve İrem, K. (2015). Üretim İşletmelerinde İç Kontrol Sistemi Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma: Antakya Örneği. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 3, ss. 497-523. Paletta, A. ve Genc, A. (2018). SOX Disclosure and the Effect of Internal Controls on Executive Compensation. Journal of Accounting, Auditing & Finance, Volume: 33, Number: 2, pp. 277-295.
• Phornlaphatrachakorn, K. (2019). Internal Control Quality, Accounting Information Usefulness, Regulation Compliance and Decision-Making Success: Evidence from Canned and Processed Foods Businesses in Thailand. İnternational Journal of Business, Volume: 24, Number: 2, pp. 198-215.
• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK). Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğ (Seri: X, No: 22).
• Suárez, C. A. (2017). İnternal Control Systems Leading to Family Business Performance in Mexico: A Framework Analysis. Journal of İnternational Business Research, Vol: 16, Number:1, pp. 1-16.
• Sun, Y. (2016). Internal Control Weakness Disclosure and Firm Investment. Journal of Accounting, Auditing & Finance, Volume: 31, Number: 2, pp. 277-307.
• Takahiro, S. ve Pan, J. (2012). Comparison of Internal Control Systems in Japan and China. International Journal of Business Administration, Volume: 3, Number: 1, pp. 66-74.
• Travinska, S. I. (2014). Current Liabilities as an İnternal Control İtem in a Company Using Computer Technologies., Икономически изследвания Economic Studies, Number:2, pp. 144-155.
• Tüm, K. ve Metin, R. (2015). İç Kontrol Sisteminin Örgüt Kültürünü Belirlemesindeki Rolü. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 31, ss. 395-422.
• Türedi, H. (2011). Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması: İç Kontrol. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 16, ss. 99-127.
• Türedi, H., Ahmet, O. K. ve Gencay, K. (2015). Coso İç Kontrol (ABD) Modeli İle İngiliz (Turnbull) ve Kanada (Coco) Modellerinin Karşılaştırılması. Sayıştay Dergisi, Sayı: 99, ss. 95-119.
• Türedi, H. ve Ahmet, O. K. (2016). Coso İç Kontrol Modelinde Risk Değerlendirme Faaliyetleri. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 46, ss. 155-177.
• Türk Ticaret Kanunu (6102 Sayılı TTK). (2011, Şubat 14). RG (27846).
• www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110214-1-1.htm (18.03.2021).
• Uysal, G. (2010). Coso İç Kontrol Sistemi’nde İnsan Kaynakları Yönetimi: Bütünleşik Çerçeve. Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 48, ss. 125-129.
• Younas, A. ve Aza, A. ve Md K. (2019). Essentiality of internal control in Audit process. International Journal of Business and Applied Social Science, Vol: 5, Number:11, pp. 1-6.
• Yurtsever, G. (2010). Bankacılığımızda İç Kontrol, 2. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
• Zencirkıran, S. (2015). Uluslararası Muhasebe ve Denetim Standartlarının Ulusal Düzeydeki Mevzuat ile İlişkisi: Türkiye Örneği. Sayıştay Dergisi, Sayı: 98, ss. 61-74.