TÜRKİYE’DE ASIRLIK MALİ DENGE: KAMU HARCAMALARI VE KAMU GELİRLERİ İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 195 - 215

Ayşenur Kaya , Hacı Ahmet Karadaş

Öz

Bir ekonomide kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasındaki dengenin sağlanması, mali disiplinin temel göstergelerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Bu dengenin bozulması; bütçe açıkları, artan kamu borç yükü ve genel mali sürdürülebilirlik sorunları gibi yapısal problemleri beraberinde getirebilir. Kamu harcamaları ile kamu gelirleri birbirleriyle etkileşim hâlinde olduğundan, aralarındaki ilişki ekonomik istikrarın sağlanması ve politika yapıcılar açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, Türkiye ekonomisinde kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasındaki ilişkiyi yıllık veriler ışığında incelemeyi ve söz konusu ilişkinin temel dinamiklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, 1924–2023 dönemine ait yıllık veriler kullanılarak kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasındaki nedensellik ve eşbütünleşme ilişkileri ekonometrik yöntemlerle analiz edilmiştir. Yapılan Toda-Yamamoto nedensellik testi, kamu harcamalarından kamu gelirlerine doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğunu göstermektedir. Etki-tepki analizi sonuçlarına göre, 1924–2023 döneminde kamu harcamalarındaki şokların kamu gelirlerini artırdığı, ancak kamu gelirlerindeki şokların harcamalar üzerinde kalıcı bir etki yaratmadığı görülmüştür. Bu durum, kriz dönemlerinde harcama temelli politikaların benimsendiğini ve sonrasında mali disipline önem verildiğini ortaya koymaktadır. Johansen eşbütünleşme testi sonuçları, değişkenler arasında uzun dönemli bir denge ilişkisi olduğunu göstermektedir. Son olarak, FMOLS ve DOLS tahmin sonuçları kamu gelirlerindeki artışın kamu harcamalarında da artışa yol açtığını ortaya koymuştur.
Anahtar Kelimeler: Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri, Asırlık Mali Denge, Toda-Yamamoto

Anahtar Kelimeler

Kamu Harcamaları , Kamu Gelirleri , Asırlık Mali Denge , Toda-Yamamoto

A CENTURY-OLD FINANCIAL BALANCE IN TÜRKİYE: AN ANALYSIS ON THE RELATIONSHIP BETWEEN PUBLIC EXPENDITURES AND PUBLIC REVENUES

Öz

Ensuring the balance between public expenditures and public revenues is one of the fundamental indicators of fiscal discipline in an economy. A disruption of this balance may lead to structural problems such as budget deficits, increasing public debt burden, and broader fiscal sustainability issues. Given the interaction between public expenditures and revenues, the relationship between them is of great importance for maintaining economic stability and for policymakers. This study aims to examine the relationship between public expenditures and public revenues in the Turkish economy and to reveal the key dynamics of this relationship using annual data. Utilizing data from the 1924–2023 period, the study analyzes the causality and cointegration relationships between public expenditures and revenues through econometric methods. The results of the Toda-Yamamoto causality test indicate a unidirectional causality running from public expenditures to public revenues. According to the impulse response analysis, public expenditure shocks increased public revenues during the 1924–2023 period, while revenue shocks did not produce a lasting effect on public expenditures. This suggests that expenditure-based policies were adopted during crisis periods, followed by an emphasis on fiscal discipline. The results of the Johansen cointegration test confirm the existence of a long-term equilibrium relationship between the variables. Finally, the FMOLS and DOLS estimation results reveal that increases in public revenues have led to increases in public expenditures.

Anahtar Kelimeler

Public Expenditures , Public Revenues , Long-Term Fiscal Balance , Toda-Yamamoto

Kaynakça

• Abioğlu, V., & Böge, M. K. (2023). GSYH, kamu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki ilişkilerin Türkiye örneğinde incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 96–114.
• Afonso, A., & Rault, C. (2009). Spend-and-tax: A panel data investigation for the EU (CESifo Working Paper No. 2705) https://www.cesifo.org/en/publikationen/2009/working-paper/spend-and-tax-panel-data-investigation-eu
• Akçağlayan, A., & Kayıran, M. (2010). Türkiye’de kamu harcamaları ve gelirleri: Nedensellik ilişkisi üzerine bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), 129–146.
• Aral, A. (2015). Türkiye'de döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: 1992-2013 dönemi eşbütünleşme analizi (Yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslan, M., & Taşdemir, M. (2009). Is fiscal synchronization hypothesis relevant for Turkey? Evidence from cointegration and causality tests with endogenous structural breaks. Journal of Money, Investment and Banking, 12, 14–25.
• Aytaç, D., & Güran, M. C. (2010). Does the composition of government expenditure affect economic growth? An analysis for Turkish economy. Sosyoekonomi, 2(100207), Article 100207.
• Barro, R. J. (1980, February). Federal deficit policy and the effects of public debt shocks (NBER Working Paper No. 443). National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w0443
• Caymaz, N. (2016). Türkiye’de kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırmaya göre incelenmesi: 1995-2015 (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cullis, J., & Jones, P. (1992). Public finance and public choice. McGraw-Hill.
• Çavuşoğlu, A. T. (2008). Türkiye’de kamu gelirleri ve harcamaları arasındaki ilişki üzerine ekonometrik bir analiz. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
• Çetintaş, H., & Baigonushova, D. (2016). Devlet harcamaları ve gelirleri arasındaki ilişkinin test edilmesi: Kırgızistan örneği [Testing the relationship between government spending and revenue: Case of Kyrgyzstan]. In Proceedings of the International Conference on Eurasian Economies 2016 (pp. 773–785).
• Direk, F., & Şahbaz Kılınç, N. (2025). Türkiye’de mali disiplinin sağlanmasında kamu harcamalarının etkisi (1999-2023 dönemi). Kamu Ekonomisi ve Kamu Mali Yönetimi Dergisi, 5(1).
• Dökmen, G. (2012). Kamu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki ilişki: Panel nedensellik analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2), 115–143.
• Enders, W. (2004). Applied econometric time series (2nd ed.). John Wiley & Sons.
• Erdem, M., Şenyüz, D., & Tatlıoğlu, İ. (2007). Kamu maliyesi (5. baskı). Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Erdem, M. (2018). Devlet Borçları, Ekin Yayınları, 8.Baskı, Bursa.
• Fırat, E. (2013). Ekonomik kriz ile mücadelede maliye politikasının rolü. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 298–313.
• Gazel, S. (2017). BİST Sınai Endeksi ile çeşitli metaller arasındaki ilişki: Toda-Yamamoto nedensellik testi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 52, 287–299.
• Ghumro, N. H. (2014). The nexus between tax revenue and expenditure: An investigation of causality via error-correction models. SSRN Electronic Journal. https://doi.org/10.2139/ssrn.2420915
• Gülmez, A., & Yardımcıoğlu, F. (2013). Türk cumhuriyetlerinde ihracat ve ekonomik büyüme ilişkisi: Panel eşbütünleşme ve panel nedensellik analizi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 8(1), 145–161.
• Günaydın, İ. (2000). Türkiye'de kamu gelirleri ve kamu harcamaları arasındaki nedensel ilişkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1), 55–74.
• Güngül, M., & Güllü, M. (2024). Kamu harcamaları ile kamu gelirleri arasındaki ilişki: Seçilmiş üst-orta gelir grubu ülkeler için yatay kesit bağımlılığı altında ampirik bir analiz. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 20(1).
• Hye, Q. M. A., & Jalil, M. A. (2010). Revenue and spending nexus: A case study of Romania. Romanian Journal of Fiscal Policy, 1(1), 22–28.
• Işık, N., & Alagöz, M. (2005). Kamu harcamaları ve büyüme arasındaki ilişki. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (24), 63–75.
• Jain, A., & Ghosh, S. (2013). Dynamics of global oil prices, exchange rate and precious metal prices in India. Resources Policy, 38(1), 88–93.
• Karaca, C. (2021). Kamu maliyesi. Ankara: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Karadaş, H. A. (2018). Çevresel sorunlar bağlamında yeşil büyüme ve cari açık ilişkisi: Türkiye üzerine bir uygulama (Doktora tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karagöz, K. (2007). Türkiye’de dış borçlanmanın nedenleri: Ekonometri bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi, (66), 99–110.
• Kaya, A. (2022). Türkiye’de kamu borçlarının ekonomik kalkınma üzerine etkileri (Yüksek lisans tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı.
• Kaya, A., & Şen, H. (2013). How to achieve and sustain fiscal discipline in Turkey: Rising taxes, reducing government spending or a combination of both? Romanian Journal of Fiscal Policy (RJFP), 4(1), 1–26.
• Marlow, M. L., & Manage, N. (1987). Expenditures and receipts: Testing for causality in state and local government finances. Public Choice, 53, 243–255. https://doi.org/10.1007/BF00127349
• Masenyetse, R. F., & Motelle, S. I. (2012). Government revenue-spending nexus in Lesotho: The decline in SACU revenue. American Journal of Economics, 2(1), 8–14.
• Mehrara, M., Pahlavani, M., & Elyasi, Y. (2011). Government revenue and government spending nexus in Asian countries: Panel cointegration and causality. International Journal of Business and Social Science, 2(7), 199–207.
• Mert, M., & Çağlar, A. E. (2019). Eviews ve Gauss uygulamalı zaman serileri analizi. Detay Yayıncılık.
• Musgrave, R. A., & Musgrave, P. B. (1976). Public finance in theory and practice (2nd ed.). McGraw-Hill.
• Mutluer, M. K., & Dayanç Kuzeyli, N. N. (2020). Kamu harcamaları – kamu gelirleri ve bütçe. Yetkin Yayınları.
• Narayan, P. K., & Narayan, S. (2006). Government revenue and government spending nexus: Evidence from developing countries. Applied Economics, 38(3), 285–291.
• Öztürk, S., & Çınar, U. (2018). Kamu dış borçlanması ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye üzerine ampirik bir uygulama (1975-2016). Sosyal Bilimler Metinleri, 01.
• Pedroni, Peter (2000). Fully Modified OLS For Heterogeneous Cointegrated Panels. In Nonstationary Panels, Panel Cointegration, And Dynamic Panels. Emerald Group Publishing Limited.
• Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289–326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Phillips, P. C. B., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335–346.
• Samancı, M., & Noyan, E. (2023). Türkiye Yüzyılında kamu harcamaları ve kamu gelirleri ilişkisi: VAR analizi. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 6(1), 1–11.
• Stiglitz, J. E. (2000). Economics of the public sector (3rd ed.). W. W. Norton & Company.
• Toda, H. Y., ve Yamamoto, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes, Journal of econometrics,6 6(1), 225-250.
• Tüzün, O., Ekinci, R., & Karabulut, Ş. (2018). Kamu harcamaları ve vergi gelirlerinin ekonomik konjonktür üzerindeki etkisi: Türkiye üzerine bir uygulama. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2), 45–54.
• Wahid, A. N. M. (2008). An empirical investigation on the nexus between tax revenue and government spending: The case of Turkey. International Research Journal of Finance and Economics, 16, 46–51.
• Yeldan, E. (2001). Güçlü ekonomiye geçiş programı üzerine değerlendirmeler. Bağımsız Sosyal Bilimciler.
• Yıldırım, S. (2006). Türkiye‘de kamu gelirlerinin gelişiminin ekonomik analizi (Yüksek lisans projesi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Yılmaz, Ö., & Kaya, V. (2005). Kamu harcama çeşitleri ve ekonomik büyüme ilişkisi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(9), 257–271.
• Yuan, J., Xu, Y., & Zhang, X. (2014). Income growth, energy consumption, and carbon emissions: The case of China. Emerging Markets Finance and Trade, 50(5), 169–181.