Arkeoloji̇k Alanlar İle Çevre Yerleşi̇mler Arasında Oluşan Eşi̇kler: Anti̇k Perge Kenti̇ Örneği

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 13 - 25, 30.03.2022

Gülhis Duygun Gürkıvrak

Öz

Öz:Günümüz dünyasında küreselleşme üzerinden oluşan algısal anlamda sınırların kalktığı ortamlar deneyimlenirken öte yandan kabile topluluklardan kalabalık toplumlara kadar geniş bir ölçekte mevcut çevre ile kurulan bağın klasik temsilleri ile halen karşılaşılmaktadır. Ancak bu dünyanın yeni yapılı çevresini küresel dil ya da geleneğe öykünmenin yanlış ve yadırgatıcı yorumları şekillendirmektedir. Bunun en baskın nedeni her türlü disiplin açısından bağlamsal verilerle kurulan ilişkilerin klasik yaklaşımları ile bugünün pratiklerine dair oluşan yeni bağlamsal ilişkiler arasındaki çatışmadır. Özellikle kentlerin kaotik hallerinin, yeni oluşan bağlamlar konusunda yetersizliği mevcut kentlerin gündelik yaşamlarından başlayarak kentsel sıkışma/yayılma ölçeğine kadar gözlemlenebilmektedir.
Bu noktada bir bağlamsal veri olarak kültürel miras kavramı birçok yönden değerlendirilmesi gereken detaylara sahip olduğu için yeni kentsel gelişim yaklaşımları çerçevesinde de incelenmelidir. Palimsest bir yapıya sahip olan Türkiye’deki kültürel miras çalışmalarında ulusal ve uluslararası yasalar ölçüsünde gerçekleşen çeşitli uygulamalar olsa da daha çok yasaklayıcı bir koruma anlayışı vardır. Son yıllarda ise bir yöntem olarak arkeoloji disiplininin tahrip edici yaklaşımı yerini arkeolojik bulguyu yerinde korumayı (in-situ) öngören kültürel miras kavramına bırakmıştır. Bu tür alanların kentlerin sıkışık dokusunun yayılması ile baskılandığı durumlarda ise çevrelerinde oluşan eşik bölgelerin pozisyonu ön plana çıkmaktadır.
Kültürel miras olarak arkeolojik alanların kentle ilişkisine bakıldığında aralarında eşik olarak tabir edilen geçiş bölgelerinin nasıl olmaları gerektiği ile ilgili planlama yaklaşımları üzerine açık bir yaptırım yaygın değildir. Arkeolojik değerlerin kent yaşamıyla bütünleşmesi için çevrelerinde gelişen kent planlarının ve çevre düzenlerinin bağlamsal bir veri olarak değerlendirilmesi bir gereklilik olarak görülmektedir. Çok disiplinli bir çalışma gerektiren bu bağlamsal verinin değerlendirilmesi kentsel belleğin sürekliliği ve tarihsel katmanların kolektif hafızadaki yerini güçlendirmek adına önemlidir.
Türkiye’de ki genel koruma yaklaşımını özelinde uygulama alanlarına bakıldığında bu bağlamın karşılık bulamadığı genel olarak gözlemlenmektedir. Bu alanlara uyan yerlerden biri Antalya sınırları içerisinde bulunan Antik Perge Kentidir. Antik kentin koruması ile ilgili çalışmalar ileri düzeyde sayılabilir. Ancak Antik Perge Kentine yaklaşırken ve çevresinde mekansal anlamda algısal ve deneyimsel olarak negatif bir ortamla karşılaşılmaktadır. Bu durum arkeolojk alanların korunmasının yanında çevrelerinin tasarımcı için nasıl bir mekansal bağlama dönüşeceği sorusunu da ortaya koymaktadır. Bu alanları ve mekanları en çok şekillendiren öğe arkeolojik alanın kendisinden çok kentin baskısı olmaktadır. Ülke çapındaki birçok örnekte olduğu gibi bu baskı Antik Perge Kenti için de açıkça söylenebilir. Makale bu ilişki biçimini analiz etmek ve tartışmaya açmak için Antalya kentsel yerleşim alanları ve Antik Perge yerleşimi arasında kalan eşiği irdelemektedir. Buradan hareketle kültürel miras olarak tarihi dokunun çevresinin örgütlenme biçimlerindeki yaklaşımlar araştırılarak mevcut durumun analizi doğrultusunda eşik fikri tartışmaya açılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eşik, Tarihsel bağlam, Kültürel miras

Kaynakça

• Archdaily, Kolumba Museum / Peter Zumthor, https://www.archdaily.Com/72192/kolumba- musuem-peter-zumthor ET:11.11.2020
• Arkeoloji̇k Si̇t Alanlarinin Korunmasi Ve Değerlendi̇ri̇lmesi̇ I. Ulusal Sempozyumu 14-1 6 Eki̇m 1991 http://www.Kulturvarliklari.Gov.tr/eklenti/38968,arkeolojik-sit-alanlarinin-korunmasi-ve-degerlendirilme- ET:03.03.2020
• Davies, M., Design In the historic environment, http:// www.buildingconservation.com/articles/design/design.htm ET:21.03.2020 Erdoğan,E., (2006), Perge Arkeoloji̇k Si̇t Alanı, Peyzaj Özelli̇kleri̇ Ve Koruma Sorunları, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt:8, Sayı:10
• Frampton, K. (1983). “Towards a Critical Regionalism: Six Points For an Architecture of Resistance”, The Anti- Aesthetic – Essays On Postmodern Culture, Seattle: Bay Press Groat, L. (1983). “Measuring the fit Of new to old: A checklist resulting from a study of contextualism”. Architecture: the aia journal, Sayı 72 (11), S. 58-61.
• Gökçen, A . (2019), Eşik: Olgular Ve İmgeler Bağlamında Bir Mekân Analizi . İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi,Yıl 3, Sayı 2
• Mehmetoğlu Güneş, B. (2008), Tari̇hi̇ keNt Merkezleri̇ndE Metro Yapimi Ve Arkeoloji̇K Değerleri̇ Koruma İli̇şki̇sİ; İstanbul Tari̇hİ Yarimada Örneği̇ , Fen Bilimleri Enstitüsü Tezi̇, İstanbul Tekni̇k Üni̇versi̇tesi̇
• Norberg-schulz, C. (1971). “Existence, Space & Architecture”, london: Studio Vista Norberg-schulz, C. (1980). Genius loci, towards a phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli.
• Öz M, Erdoğan A, Göktürk RS, Yavuz M, Karaardıç H (2010) Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı Projesi. Analitik Etüt Raporu. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Antalya Şube Müdürlüğü, Antalya
• Pasi̇n,b., Vari̇nli̇oğlu ,G. (2018)· “Arkeolojik Çevre Bağlamında Yeni Yapı Tasarımı” YEDİ: Sanat, Tasarim Ve Bi̇li̇m Dergi̇si , Sayı20, S. 173-182
• Serdika II Metro Station: Gateway to Sofia's Roman Past https://Archaeology-travel.Com/Bulgaria/Serdika-ii-metro-station-roman-sofia/ ET:15.11.2020
• Stavrides,S., (2010). Kentsel Heteretopya: Özgürleşme Mekanı Olarak Eşikler Kentine Doğru, İstanbul: Sel Yayıncılık
• Türk Dil Kurumu Sözlük, Https://sozluk.gov.tr ET:25.10.2020