Eski Anadolu Türkçesi Eserlerinde a/e Ünlülerinin Yazımında Aruz Vezninin İmlaya Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 24, 1 - 21, 30.04.2025

Mustafa Argunşah , Semiha Merve Kocaoğlu

https://doi.org/10.59304/ijhe.1661148

Cited By: 1

Öz

Arap alfabesi Türkler tarafından geniş bir alanda kullanılmış ve tam olmasa da bir imla geleneği oluşturulmaya çalışılmıştır. Zaman zaman bu alfabenin Türkçenin yapısına uygun olup olmadığı tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmalardan biri de Arap alfabesiyle yazılmış manzum metinlerde kullanılan aruz vezninin Türkçe kelimelere nasıl uyarlanacağı konusundadır. Aruz vezninin şiirlere uygulanması sırasında şairler tarafından bazı düzeltmeler yapılmıştır. Bu düzeltmeler kelimelerin kök ve ek ünlülerinin gösterimlerini etkilemiştir. Bu etkilenme en çok /a/ ve /e/ ünlülerinde görülmektedir. Bu ünlülerin imlası kalıplaşmış imlalarından farklı bir görünüm sergilemektedir. Özellikle /e/ ünlüsü med ve çeker üstünlü gösterimleriyle kalıp imlanın dışına çıkmaktadır. Bu çalışmada, aruz vezninin Eski Anadolu Türkçesinin imlasını nasıl çeşitlendirdiğini tespit etmek amacıyla bu dönemde yazılmış harekeli manzum metinler üzerinden kök ve ek ünlülerinin vezin-imla ilişkisine bağlı gösterimleri incelenmiştir. Malzeme için Eski Anadolu Türkçesinden seçilmiş müellif hattı veya telif dönemine yakın yıllarda istinsah edilmiş eserler taranmıştır. Makalenin hacmini artırmamak için yalnız a/e ünlülerinin yazımında aruz vezninin imlaya etkisi üzerinde durulmuştur. Çalışmada a/e ünlülerinin yazımı başlıklandırılmış, bu yazımların vezinle ilişkisi örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Konunun daha iyi anlaşılması için bazı örnekler beyit görseli ve vezniyle birlikte verilmiştir. Her ele alınan konu farklı eserlerden birer örnekle desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap alfabesi , Eski Anadolu Türkçesi , imla , aruz vezni

The Effect of the Arud Meter on the Orthography of a/e Vowels in Old Anatolian Turkish Texts

Öz

The Arabic letters were used by the Turks in a wide area and, although not entirely accomplished, an attempt was made to establish a spelling tradition. Whether this alphabet is suitable for the structure of Turkish or not has occasionally been a matter of discussion. One of these discussions is about the adaptation of the arud meter used in the verses written in the Arabic letters to Turkish words. Some corrections were conducted by poets themselves when applying the arud meter to their poems. These corrections affected the notations of vowels in the roots and affixes of the words. This effect is mostly observable in /a/ and /e/ vowels. The orthography of these vowels exhibits a different appearance from their fixed orthographies. Especially the vowel /e/ deviates from the fixed orthography with its diacritic representations for med and çekme (methods used for lengthening the syllable duration). In this study, to determine how the arud meter varied the orthography of Old Anatolian Turkish, the representations of vowels in the roots and affixes according to the meter-orthography relationship were examined through diacritical verse texts written in this period. As for the material, the manuscripts selected from Old Anatolian Turkish and written by the author or copied in the years close to the copyright period are examined. In order not to increase the volume of the article, only the effect of arud meter on the orthography of a/e vowels is elaborated. In the study, the orthography of a/e vowels is discussed under relevant titles, and the relationship between their orthography and the meter is tried to be explained by providing samples. Some samples are given with a visual of the couplet and its meter for a better understanding of the topic. Each topic is supported with an example from different works.

Anahtar Kelimeler

Arabic letters , Old Anatolian Turkish , orthography , arud meter

Kaynakça

• Akalın, M. (1994). Ahmedî’nin dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1989. 37, 9-153.
• Banarlı, N, S. (1983). Resimli Türk edebiyatı tarihi I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Çeltik, H. (2008). Ahmed-i Rıdvan Divanı’na göre eski harfli metinlerde vezin-imlâ ilişkisi. Turkish Studies, 3/6, 159-172.
• Dilçin, C. (2016). Mes’ud bin Ahmed, Süheyl ü Nev-Bahâr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Erdem, M, D. (2008). Birincil ünlü uzunlukları ve imâle. Turkish Studies. 3/6, 251-276.
• Ergin, M. (2012). Kadı Burhaneddin Divanı üzerinde bir gramer denemesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 4/3, 287-327.
• Kadı Burhaneddin Ahmed (2020). Kadı Burhaneddin Dîvân (tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaplan, H. (2011). Bazı Türkçe kelimelerde mede dair düşünceler. Turkish Studies. 6/4, 633-347.
• Kara, M. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde aslî ve dolaylı ünlü uzunluklarının kafiye yoluyla tespiti. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi. 17, 155- 178.
• Kâşgarlı Mahmud (2017). Dîvânu Lugâti’t-Türk (İnceleme-Tıpkıbasım). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü Uzunlukları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 443-458.
• Köksal, M, F. (2012). Metin neşrinin ana esasları. Türklük Bilimi Araştırmaları. 31, 179-209.
• Köksal, M, F. (2009). Metin neşrinde vezinle ilgili problemler bazı tespit ve teklifler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3, 63-86.
• Mordtmann, J. H. (1925). Suheil und Nevbahâr, Romantisches Gedicht des Mes’ûd b. Ahmed. (8. Jhdt. d. H.), Hannover.
• Özkan, M. (2013). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Tarlan, A.N, (1935). Bir imla hususiyeti. Türkiyat Mecmuası. 3, 229-232.
• Taş, H. (2008). Klasik Türk şiirine Türkçe sözlüklerde med. Türk Kültürü İnceleme Dergisi. 19, 143-156.
• Tekin T. (1995). Türk dillerine birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg Yayınları.