Türk Dış Politikasında Mezhepçilik Ve Haşdi Şabi Örneği

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 10, 293 - 309, 30.04.2019

Halil Ülker

Öz

Türk dış politikası esasında uzun
zamandır tarafsız ve denge politikası güdüyor gibi gözükse de çok uzun
yıllardan beridir konjonktür gereği ara ara çıkan mezhepçi tutumlara yenik
düşmüş ve devletin resmi ideolojisi kabul edilen hanif/sünni mezhepleri
tarafında yer almayı tercih etmiştir.

Türk dış
politikasının oluşmasında, politika belirleyicisi konumunda olan kişilerin
felsefeleri, ilkeleri ve amaçları kadar Türkiye’nin jeostratejik konumu da çok
önemlidir.

Esasen
Osmanlı Devletinden bu yana çeşitli konjonktürel olaylar karşısında Türk dış
politikasında mezhepçi yaklaşımlar olmuştur. Karşımıza ilk olarak 1560 yılında
çıkar. Tarihte Şehzade Beyazid hadisesi olarak geçen bu olay şu şekilde cereyan
eder. Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinin akabinde kardeşi Selim’in kendisine
tercih edileceğini düşünen Şehzade Beyazid babası Sultan Süleyman’a karşı isyan
eder ancak Osmanlı ordusu karşısında mağlup olur ve İran’a kaçarak Safavi
devletine iltica eder. Safavi’ler çeşitli olayların akabinde Osmanlı Devleti
ile arasını düzeltebilmek amacıyla Şehzadeyi ve çocuklarını Osmanlı’ya teslim
ederler. Ardından Özbek Hanlığına karşı Osmanlı Devletinden yardım isterler.
Osmanlı devleti ise verdiği cevapta “Şii olan bir devletle Sünni olan başka bir
devlete savaş açmayacağını” bildirir.

Cumhuriyet döneminde
ise bu durumun en belirgin örneği 20 Ocak 1990’da yaşanan Karabağ Katliamı ile
alakalı olarak Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın yaptığı bir açıklamada “Onlar Şii,
Biz Sünniyiz. Onlar İran’a daha yakın” diyerek Karabağ’da yaşanan katliama
üzülmememiz gerektiğini söylemesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Azerbaycan’a
yardım etmeyeceğini beyan etmesidir. Rusya ile konjonktürel yakınlaşma amacı
taşıyan bu açıklama hemen akabinde Moskova yönetimi tarafından çok beğenilmiş,
alkışlanmıştır.

Günümüzde
ise bu durumun en bariz örneğini DAEŞ ile alakalı olarak Irak’ta yapılan
mücadele de soybağı olmasına rağmen Telafer, Kerkük Türkmenleri genel olarak şii
olmaları hasebiyle göz ardı edilmesidir.

Haşdi Şabii,
yada Türkçe karşılığıyla Gönüllü Halk Kuvvetleri sadece şii unsurları
içermemekle birlikte bünyesindeki Türkmenlerin neredeyse tamamı şii kökenlidir.
Haşdi Şabii’ye katılan 16. Türkmen Tugayı komutan yardımcısı Ebu Mustafa
İmâmî  16 Ekim 2016 tarihli bir röportajında
şöyle diyor; “Türk Milleti şerefli bir
millettir, güzel bir millettir. Biz de Türk Milletinin bir parçasıyız. Biz
bununla (Türk Olmakla) iftihar ediyoruz. Ama Hükümet ile (Türkiye Hükümeti)
sorunlarımız var. IŞİD 500 bin Türkmen nüfuslu Telafer’e girdiğinde, nice
Türkmen köylerini ele geçirdiklerinde bu hükümet (Türkiye Hükümeti) tek bir
kınama dahi yayınlamamıştı. Telafer’de katledilenler Türkmen değil miydi? Şimdi
biz Kerkük Türkmenleri bir birlik (Haşdi Şabi) kurmuşuz, gelip buna (bize)
yardım etmeleri mi gerekir, yoksa karşısında olup Musul’u mu bahane etmeleri
gerekir? Artık Türkmen’in bir silahlı gücü var. Bu (kendini korumak) bizim en
doğal hakkımız. Biz o dönem (IŞİD tarafından Telafer’de katliam yapmaya
başladığı dönem) bütün komşularımızdan yardım istedik. Biz kurduğumuz birliğin
adını Türkmen koymuşsak, isterdik ki bize ilk sahip çıkan Türkiye olsun, çünkü
Türkmenlerin hiçbir gücü yoktu.”

Oysa o dönemdeki
dış politikamız gereği İran ve Şii coğrafyasından uzak kalmalı, Sünni Barzani
ile ittifak yapmalıydık. Bu nedenle de Haşdi Şabi örneğinde Irak Türkmenleri
Mezhepçi politikaya kurban gitti. Sonuç olarak Barzani Türkiye’yi Musul
konusunda sırtından vurdu, DAEŞ ile mücadelede sınıfta kaldı.

Bildiride bu durumu yorumsuz bir şekilde irdeliyor ve
Türk dış Politikasındaki Konjonktürel Mezhepçiliğe ışık tutmaya çalışıyoruz.0000-0001-6750-7808

Anahtar Kelimeler

dış politika, haşdi şabi, mezhepçilik

Kaynakça

• Adil, M. (2016, ekim 19). IRAKLI TÜRKMEN KOMUTANIN KONUŞMASI. (H. Ş. TV, Röportaj Yapan) youtube. ekim 6, 2018 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=puf3cm_KJT4 adresinden alındı
• Aktaş, K. (2018, Haziran 07). Suriye ve Irak Örnekleri Üzerinden Türkiye-İran İlişkileri: İş Birliği mi Rekabet mi? Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 5(1), 163-184.
• Al Jazeera Türk. (2016, Kasım 12). Ramadi'de IŞİD ile milisler çatışıyor. Kasım 16, 2018 tarihinde http://www.aljazeera.com.tr/haber/ramadide-isid-ile-milisler-catisiyor adresinden alındı
• Al Jezeera Türk. (2013, Kasım 16). Barzani ve Perwer Diyarbakır'da. İstanbul, Şişli, Türkiye. Ekim 8, 2018 tarihinde http://www.aljazeera.com.tr/haber/barzani-ve-perwer-diyarbakirda adresinden alındı
• BBC Türkçe Servisi. (2013, Mayıs 14). Türkiye, Kuzey Irak ile petrol anlaşması imzaladı. Londra, Marylabone, İngiltere. Ekim 8, 2018 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/05/130514_ft_turkiye_irak adresinden alındı
• BOA. (1992). Osmanlı Devleti ile Kafkasya, Türkistan ve Kırım Hanlıkları arasındaki münasebetlere dair arşiv belgeleri. Ankara: BDAGM Osmanlı Arşiv Dair Başkanlığı.
• Bulut, A. (2018, Nisan 11). Erdoğan'ın ABD ve Rusya arasında sarkaç politikası! . Yeniçağ Gazetesi, s. 9. https://www.yenicaggazetesi.com.tr/erdoganin-abd-ve-rusya-arasinda-sarkac-politikasi-46999yy.htm adresinden alındı
• CNN Türk. (2014, Haziran 13). Ayetullah Ali Sistani IŞİD'e cihat ilan etti. İstanbul, Bağcılar, Türkiye. Kasım 16, 2018 tarihinde https://www.cnnturk.com/haber/turkiye/iran-iside-cihat-ilan-etti adresinden alındı
• Daban, C. (2017, Nisan). TURGUT ÖZAL DÖNEMİ TÜRKİYE DIŞ POLİTİKASI. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 77-96. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/323621 adresinden alındı
• Doster, B. (2017). AKP Dönemi Türk Dış Politikası: 15 Yılın Bilançosu Ağır. Y. D. Ümit Özdağ içinde, Türk Dış Politikasını Nasıl Bitirdiniz (s. 15-48). Ankara, Çankaya, Türkiye: KRİPTO BASIN YAYIN.
• Efegil, E. (2018). Dış Politika Analizi. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Güleç, C. (2018, 01 01). Dış Politika Analizinde Karar Verme Süreci ve Karar Verme Modelleri. ÇOMÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, s. 79-102.
• Hammer, J. v. (2003). Büyük Osmanlı Tarihi. J. v. Hammer içinde, Büyük Osmanlı Tarihi (Cilt 6, s. 111). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Keskin, G. F., Gök, M., & KILIÇ, M. (2018, Nisan 28). KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE IRAK’IN Şİİ MİLİS GÜCÜ HAŞDİ ŞABİ. Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 46-60.
• Kılınç, R. (2016, 01 01). İdeoloji ve Dış Politika: Türkiye’de Kemalist (1930-1939) ve İslamcı (2011-2015) Dış Politikaların Karşılaştırmalı Bir Analizi. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 13(52), s. 67-88.
• Kürkçüoğlu, Ö. (1980). "Dış Politika" Nedir? Türkiye'deki Dünü ve Bugünü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 35(1), 309-335.
• Milliyet Gazetesi. (1990, Şubat 16). Özal'a alkış. Özal'a alkış. İstanbul, Şişli, Türkiye: Milliyet Gazetecilik ve Yayıncılık A.Ş.
• Milliyet Gazetesi. (1990, Ocak 20). Özal'ın Azeri Gafına Tepki. Özal'ın Azeri Gafına Tepki. İstanbul, Şişli, Türkiye: Milliyet Gazetecilik ve Yayıncılık A.Ş.
• Muratlı, Z. (2018, 12 03). Haşdi Şabi içindeki Türkmen Varlığı. (H. Ülker, Röportaj Yapan)
• Salihi, R., & Turan, H. (2018, Kasım 28). Irak Türkmenleri ve Haşdi Şabi. (H. Ülker, Röportaj Yapan)
• Solmaztürk, H. (2017). Siyaset ve Strateji: Türkiye'nin Ortadoğu Siyaseti. Y. D. Ümit Özdağ içinde, Türk Dış Politikasını Nasıl Bitirdiniz (s. 210-211). Ankara, Çankaya, Türkiye: KRİPTO BASIN YAYIN.
• Star Gazetesi. (2016, Kasım 27). Irak'ta Haşdi Şabi yasasıyla milislere askeri yetkiler tanındı. Türkiye. Kasım 16, 2018 tarihinde http://www.star.com.tr/guncel/katliamci-sii-hasdi-sabiye-yasal-kilif-irak-meclisi-atesle-oynuyor-haber-1162104 adresinden alındı
• Turan, İ. (2016, Kasım 23). Türk Dış Politikasında gerçekçilik, öngörü, liderlik. Y. D. Ümit Özdağ içinde, Stratejik Derinlikte Savrulan Türk Dış Politikası (s. 22). Ankara, Çankaya, Türkiye: Kripto Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (Cilt 4). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu.