Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Eserlerinden Süheyl ü Nev-bahâr'daki Özdeyişlere Genel Bir Bakış

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 11, 607 - 639, 12.08.2019

Serdar Altuntaş

Öz

Atasözleri, geleneksel olup toplumu yansıtan ve çoğu zaman öğüt
içerikli kalıp ifadelerdir. Yüzyıllar içinde belli bir sözcük dizimi içinde
dondurulmuş olan atasözleri, dilin belli dönemlerinde aynı anlama gelen farklı
sözcüklerle ifade edilmişlerdir. Bu çalışmada, özellikle aynı atasözlerinin
Eski Anadolu Türkçesindeki kullanımlarıyla Türkiye Türkçesindeki kullanımları
arasındaki farka dikkat çekmek ve henüz tespiti yapılmamış olan atasözlerinin
tespitine katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Çalışmada, Hoca Mes'ûd’un
Süheyl ü Nev-bahâr adlı mesnevisiyle ilgili okuma çalışmaları dikkate alınarak
bir tercüme olan bu eserde atasözlerine nasıl yer verildiği üzerinde
durulmuştur. Eski Anadolu Türkçesinin ses ve şekil bilgisini yansıtan SN’deki
örnekler, atasözleri sözlüklerindeki karşılıklarıyla beraber Türkiye Türkçesine
aktarılmıştır. Bununla beraber atasözü özelliği taşıyıp sözlüklerde yer almayan
örnekler özdeyiş olarak ayrıca incelenmiştir.

Ele alınan konuyla ilgili daha önce yapılan çalışmalarda, SN’deki
atasözlerinin çok az bir kısmına yer verilmiş ve örnekler, eserde geçen
beyitlerle ele alınmayıp yalnızca cümle hâlinde verilmişlerdir. Dolayısıyla söz
konusu çalışmalar yetersiz görülmüş ve bu konu tekrardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, Eski Anadolu Türkçesi, Hoca Mes’ûd, Özdeyiş

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi

Kaynakça

• Ciğa, Özkan (2013), Süheyl ü Nev-bahâr (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: D. Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Cin, Ali (2012), Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nev-bahâr (Kenzü’l-Bedâyî’) İnceleme - Metin - Dizin, Eğitim Yayınevi, Konya.
• Dilçin, Cem (1991), Mes’ûd Bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr, İnceleme - Metin - Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı 51, Ankara.
• Dilçin, Dehri (2018), Edebiyatımızda Atasözleri, TDK Yayınları, Ankara.
• Eyüboğlu, Ertuğrul Kemal (1973), On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, Birinci Kitap, Doğan Kardeş Matbaacılık, İstanbul.
• Kaymaz, Zeki (2018), “Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde Atasözleri Varlığı: ‘Işk-nâme Örneği”, X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, s. 1021 - 1033.
• Özçelik, Sadettin (2017), “Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Düzeltmeler (2)”, TDAY Belleten, 65/2, s. 233 - 242.
• Özkan, Mustafa (2017), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Soysal, Ragıp (1971), Türk Atasözleri, Aynur Matbaası, Ankara.
• Taş, İbrahim (2009), Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları, Konya.
• Tezcan, Semih (1994), Süheyl Nev-bahâr Üzerine Notlar, Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık, Ankara.
• Ürek, Ülkü Süheyl ü Nevbahar’da Deyimler, Birleşik Fiiller, Meşhur Sözler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji Mezuniyet Tezi 1965 (basılmamış), Türkiyat Enstitüsü.
• Yurtbaşı, Metin (2012), Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü, Excellence Publishing, İstanbul.