Mengü/Bengü Kelimesi Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 11, 466 - 481, 12.08.2019

Kübra Şahinbaş

Öz

Etimoloji, köken
bilgisi anlamına gelmektedir. En basit tanımıyla kelimelerin
köklerini, nereden geldiklerini, hangi evrelerden geçtiğini araştıran bir bilim
dalıdır. Bir kelimenin etimolojisinin sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi
için anlamsal, sessel ve biçimsel ölçütler, tarihi ölçütlerle de desteklenerek
bir senteze varılmalıdır. Köken bilgisi çalışmaları sayesinde araştırmaya konu
olan kelimenin ya da kelimelerin yanı sıra bu kelimelerin ait olduğu dilin,
gelişim sürecine ve tarihine de ışık tutulmuş olur. Bu çalışmada en eski
yazıtlarımızdan itibaren görülen ve soyut kavramlar içerisinde
değerlendirebileceğimiz “mengü/bengü“ kelimesi üzerinde durulacaktır. Mengü kelimesi “ebedi, kalıcı, sonsuzluk, daimi“
anlamlarına gelmektedir. Kelime hem zarf hem isim hem de sıfat olarak
kullanılmaktadır. Mengü kelimesi bu çalışmada; Köktürkçe, Uygurca, Karahanlıca,
Harezmce, Kıpçakça ve son olarak günümüz lehçelerindeki anlam, biçim ve ses özellikleri
açısından incelenecek ve bu yönlerden uğradığı değişiklikler tespit
edilecektir. Bunun için Türkçenin sayılan dönemlerindeki öne çıkan
eserlerinden tarama yapılacaktır. Ayrıca çalışmanın
sonunda mengü kelimesinin mevcut etimolojisi dışında bu kelimeye dair yeni bir
etimoloji denemesi önerilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Köken Bilgisi, Mengü/bengü

Kaynakça

• AKBULUT, Serpil, Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Geniş Zaman Ekinin Kullanımı (Yüksek Lisans Tezi), Celal Bayar Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa, 2005.
• AKSAN, Doğan, En Eski Türkçenin İzlerinde, Bilgi Yayınevi, Ekim, 2015.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig-Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 1947.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig-İndeks, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul, 1979.
• ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip, Codex Cumanicus, Kesit Yayınları, Ekim, 2015.
• ATA, Aysu, Kısasü’l Enbiya, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
• ATALAY, Besim, Divanü Lügati’t-Türk-Çeviri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• ATALAY, Besim, Divanü Lügati’t-Türk-Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• BAYRAM, Bülent, Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük, İzmir, 2007.
• BESLİ, Erhan, Eski ve Orta Türkçe İklim ve Mevsim İsimlerinin Lügatçesi, Acta Turcica, Yıl Ⅴ, Sayı 1, Ocak, 2013.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1968.
• ECKMANN, Janos; TEZCAN, Semih; ZÜLFİKAR, Hamza: ATA, Aysu, Nehcü’l Feradis(Cennetlerin Açık Yolu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü-1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
• EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara, 1999.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı 1-2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
• GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• KARATAY, Osman, Man ‘Büyük’ Kelimesi Üzerine, TKAE Yayınları, s. 283-288, Ankara, 2013.
• KAYA, Ceval, Altun Yaruk, Giriş-Metin-Dizin (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, 1989.
• KOÇ, Kenan; BAYNİYAZOV, Ayabek; BAŞKAPAN, Vehbi, Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yayınları.
• ÖZDEMİR, Hakan, Dede Korkut Oğuznameleri’nde Geçen Ban Sözcüğü Üzerine, SOBIDER, Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 8-18.
• ÖZTÜRK, Rıdvan, Köktürkçe El Kitabı, Palet Yayınları, Konya, 2015.
• ŞEN, Serkan, Eski Uygur Türkçesi Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul, 2016.
• TEKİN, Şinasi, Maytrisimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram, Erzurum Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1976.
• TEKİN, Talat; ÖLMEZ, Mehmet, Türk Dilleri-Giriş, Yıldız Yayınları, İstanbul, 2003.
• TEKİN, Talât, Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• TIETZE, Andreas, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Simurg Yayınları, İstanbul,2002.
• TOPARLI, Recep, İrşadü’l-Müluk Ve’s-Selatin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• TOPARLI, Recep; VURAL, Hanifi, KARAATLI, Recep, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
• ÜNLÜ, Suat, Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi, 2012.
• ÜNLÜ, Suat, Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi, Ağustos, 2012.
• YUDAHİN, K.K; TAYMAS, Abdullah, Kırgız Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt-2, Ankara, 1988.
• YUSUF, Berdak; TULUM, Mehmet Mahur, Özbekistan Türkçesi-Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi-Özbekistan Türkçesi Sözlük, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1994.
• YÜCE, Nuri, Mukaddimetü’l Edeb- Harizm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
• YÜKSEKKAYA, Gülden Sağol, Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, Giriş-Metin-Sözlük, Doktora Tezi, İstanbul, 1993.