Abbâsî İhtilali Safhasında Hilâfet/İmâmet Konusundaki Meşrûiyyet Sağlama Çabaları

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 11, 640 - 651, 12.08.2019

Kübra Küntaş

Öz

Abbasoğulları,
Emeviler'in iktidarı sürecinde Alioğullarının hilâfet taleplerine ve bu
doğrultuda giriştikleri savaşlara destek vermemişler, Alioğullarının çektiği
sıkıntılara, eziyetlere karşılık, onlara Emevilere karşı ayaklanmamalarını
nasihat etmişlerdir.  Fakat
Abbasoğullarının 715'ten itibaren başlayan ihtilal hazırlıkları ve takiben
Emevileri devirmelerinden sonra kendi konumlarını güçlendirmek, onlara geçen
hilâfet makamını meşrû bir zemine oturtmak ve bu makamın kendi hakları olduğu
tezini vurgulamışlardır. Abbasoğullarının kendilerini Hz. Peygamberin (sav) Ehl-i
Beyt'inden saymaları tabiî idi; ancak onlar, Alioğullarının tarihi olarak yüklendikleri
misyona benzer bir avantajı elde edememişlerdi. Bu misyon, bizzat Hz. Ali’nin
hilâfetiyle tesis edilmiş, bilâhare oğullarının, özellikle Hz. Hüseyin’in, aynı
pâyeyi taleple ortaya çıkışlarıyla halk arasında destek kazanmış, başarılı
olamasalar da, gerek Âli evlâdının, gerekse onlar adına başlatılan isyanların
Emevi iktidârından bunalmış geniş kitlelerce ümit beklentisi oluşuyla da iyice
kemikleşmişti.

 

Bu misyona ve
liderlerine türlü anlamlar yüklenmiş ve her ne kadar çerçevesi ve muhtevâsı değişken,
muğlak ve çeşitli de olsa, bu genel Alioğlu hareketinin gittikçe ifrâta kaçan
bir taraftar kitlesi oluşmuştu. Bu yüzden Abbasoğulları adına başlatılacak bir
hareketin, kısa sürede kendini böyle güçlü bir misyonun öznesi haline getirecek
tezlere sarılması gerekiyordu. Bu tezlerin en önemlisi, hilâfetin sadece
Abbasoğullarının bilek gücüyle kazandıkları bir şey olmadığını, bu mevkinin
onların atalarının hakkı olduğunu ve esâsen atalarının da bu haklarını talep
yönünde girişimlerde bulunduklarını isbâta yönelik olanıdır.

Anahtar Kelimeler

Abbasoğulları, Alioğulları, Hilâfet, İmâmet, Meşruiyyet

Destekleyen Kurum

Erciyes Araştırma Üniversitesi

Teşekkür

Bu makalenin yazımında değerli hocalarım Muhitin Kapanşahin'e ve Yusuf Ötenkaya'ya teşekkür ederim. Çeviri ve kaynak konusunda yanımda olan eşim Harun Duman'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akoğlu, M. (2011), ''Tarihsel Arka Plan Bağlamında Me'mun Dönemi Abbasi Yönetiminin Alioğulları Politikaları'', Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, s. 55-74. Apak, A. (2012), İslam Tarihi, C. 4, Ensar Yayıncılık, İstanbul.Atalan, M. (2005), ''Abbasi Da'veti Sürecinde 'er-Rıza Min Âl-i Muhammed' Söylemi'', İslam Araştırmaları Dergisi, Cilt:18, Sayı: 2, s. 183-191.Bozkurt, N. (Mayıs 2006), Abbasilerde İktidarın Meşruiyeti Üzerine Bir Analiz, s.9-24., Din ve Siyasal Söylem Abbasi Devleti'nin Meşruiyet Kavgası, (Der.: C. Zorlu), İnsan Yayınları, İstanbul. Bozkurt, N. (2016), Oluşum Sürecinde Abbasi İhtilali, Ankara Okulu Yayıncılık, Ankara.Daftary, F. (2006), ''Emeviler Döneminde ve Abbasilerin İlk Dönemlerinde İran, Horasan, ve Mâverâünnehir'deki Mezhebi ve Milliyetçi Hareketler'', (Çev.: Dr. Mehmet Atalan) , Kelam Araştırmaları 4: 2, s. 139-158.Hasan, İ.H. (1991), İslam Tarihi, C. 2, Kayhan Yayıncılık, İstanbul.İpek, A. (2002), Abbasiler Döneminde Âl-i Beyt-Hilafet İlişkileri(762-815), Ekev Yayınları, Kars.Karabiber, N. K. (Mayıs 2009), ''Erken Dönemde Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Farklılaşma Süreci; Abbasoğulları-Alioğulları Örneği'', Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, N: 26, s.55-74. Ömer, F. (Mayıs 2006), Abbasilerin Siyasi Emellerinin Tarihi Kökleri, s.193-210., Din ve Siyasal Söylem Abbasi Devleti'nin Meşruiyet Kavgası, (Der.: C. Zorlu), İnsan Yayınları, İstanbul.Ötenkaya, Y. (June 2017), ''Emevilere Karşı Abbasi Muhalefetinin İlk Evreleri'', Journal of History Studies, Volume: 9, Issuse:2, s. 595-620.Ötenkaya, Y. (October 2017), ''Modern Müsteşriklerin Erken İslam Dönemi Hakkında Franksiyonel Analizleri Şia'nın Teşekkülü'', Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol.9, s.171-188. Öz, M. (2002), ''Keysaniyye'' , TDV, İslam Ansiklopedisi, C.25, Ankara.Sharon, M. (Mayıs 2006), Abbasi Daveti'nin Kökenleri İdeolojik Arka Plan, s.49-90., Din ve Siyasal Söylem Abbasi Devleti'nin Meşruiyet Kavgası, (Der.: C. Zorlu), İnsan Yayınları, İstanbul.Uyar, G. (2003), ''Siyasi ve İctimai Hayatta Ali- Fatıma Evladı'', Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Vloten, G.V. (2017), Arap Hakimiyeti Şia ve Mesih Akideleri, (Çev.:M.Said Hatipoğlu), Otto Yayınları, Ankara.Zorlu, C. (2001), Abbasilere Yönelik Dini ve Siyasi Akımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.