PEÇENEK-OĞUZ KÖKENLİ ÇITAK TÜRKLERİNİN DİLİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 12, 897 - 919, 29.10.2019

Hanife Gezer

Öz

   Evliya
Çelebinin, Seyahatname’sinde “Bulgar-Rum-Tatar-Moldovan gibi çeşitli halkların
karışımı” olarak tarif ettiği hatta dillerinden örnekler vermesine rağmen
hakkında yanılgıya düştüğü Çıtak Türklerinin bazıları 1877-1878 Osmanlı-Rus
Savaşı ve Balkan Savaşlarından sonra, bazıları ise 1914-1915 yıllarında
Türkiye’ye göç etmiştir. Günümüzde Ankara, Tekirdağ, Çanakkale gibi Anadolu’nun
birçok ilinde varlığını sürdürmekte olan Çıtak Türkleri, yerli halk tarafından
hâlâ Pomaklar ile karıştırılmaktadır.

   Çıtak Türklerinin halk inanışları, tarihî
geçmişleri ve kökenleri ile ilgili çalışmalar yapılmasına rağmen dilleri ile
ilgili çalışma yapılmamış olması bizi bu çalışmaya sevk etmiştir. Bu çalışmayla
Çıtak Türkleri ağzının belli başlı özelliklerini tespit ederek Türkiye Türkçesi
ağızlarına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bununla birlikte halk edebiyatı
derleme çalışmalarına da faydası olacağı düşünülen malzemeler tespit
edilmiştir. Çalışmada yazılı kaynak taraması ve sözlü metin derlemesi
yöntemleri kullanılmıştır. Önce yazılı kaynak taraması yapılarak Çıtak
Türklerinin tarihî geçmişine, Çıtak
kelimesinin etimolojisine dair görüşlere ve Çıtak
kelimesiyle ilişkili olarak Gacal ve Pomak kavramlarına değinilmiştir. Sonra Çanakkale’deki
Çıtak köylerinden olan Çan’ın Asmalı ve Karadağ Köyü’nden, Biga’nın Dikmen ve
Sarısıfat Köyü’nden yapılan derlemelerde elde edilen metinler fonetik ve morfolojik
açıdan incelenmiştir.

   Sonuç olarak Çıtak Türklerinin belli başlı
ağız özellikleri tespit edilmiş ve bugünkü durumu ortaya koyulmuştur. Tespit
edilen ağız özellikleri ile uzun yıllar Çıtaklarla ilişkide bulunmuş olan
Pomaklar ve Gacalların öne çıkan ağız özellikleri karşılaştırılmış; bu ağızlar
arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çıtak Türkleri, Çıtak ağzı, Pomak ağzı, Gacal ağzı

Kaynakça

• ARTUN, Erman (1974). Tekirdağ ve Balkan Muhacirleri Şivesi, Yayımlanmamış Bitirme Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• GEZER, Hanife (2014). “Kıpçak-Kuman Kökenli Pomak Türklerinin Dili: Pomakça ve Pomak Ağzı”, V. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi (23-24 Haziran 2014), İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
• GÖK, Fehmi (2010). Gacal Türklerinin Dili ve Edebiyatı, İstanbul: İstanbul Ofset Basım Yayın.
• KAHRAMAN, Seyit Ali (2007). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 8. Kitap, 1. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KURAT, Akdes Nimet (1972). IV - XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• CEBECİ, Ahmet (2009). “Gagavuzların Atası Uzlar ve Göç Yolları”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 29 (Özel Sayı), Ankara, s.197-209.
• KALAFAT Yaşar, ULUTİN Hakan (Erişim tarihi: 20 Nisan 2015). “Karşılaştırmalı Gacal-Gerlova-Çıtak-Tozluk Türkleri Halk İnançları”, http://www.yasarkalafat.info/dosyalar/kalafat2015133935.pdf