Kırgızistan Devlet Tarih Müzesi Bahçesinde Yer Alan Balballar

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 12, 1064 - 1081, 29.10.2019

Eyüp Polat

Öz

Orta Asya’nın
uçsuz bucaksız bozkırlarında binlerce yıl önce dikilmiş olan balballar,
Karadeniz’in kuzeyinden Moğolistan topraklarının sonuna kadar uzanan geniş bir
coğrafi bölgede varlıklarını sürdürmektedirler. Tarihi süreç içerisinde
gizemlerini korumuş olan balbalların bilimsel çalışmalara ve araştırmacılara
konu olması tesadüfi değildir. Bu balbalların hangi amaçla yapıldığı kült
merkezlerine ve kurganların üzerlerine ya da çevresine neden ve hangi amaçla
dikildiği ve anlamlarının neler olduğu sürekli araştırılan bir konu olmuştur.
Bu bilinmezlik ve gizem 19.yy’ın sonuna kadar devam etmiştir. Ancak Orhun
yazıtlarının çözülmesi sayesinde gizeminden kurtulmaya ve anlamını bulmaya
başlamıştır. Bu balbalların yoğunlukta olduğu ülkelerden biri de Kırgızistan’dır.
Bu gün Kırgızistan’da tam olarak ne kadar balbal olduğu ve ne durumda günümüze
ulaştığı bilinmemektedir. “Kırgızistan
Devlet Tarih Müzesi Bahçesinde Yer Alan Balballar” adlı bu çalışmada
Kırgızistan’ın başkenti Bişkek merkezinde yer alan balballar konu olarak
seçilmiş olup Bişkek Devlet Tarih Müzesi bahçesinde (Ala-Too Meydanı) yer alan
balballar yerinde görülerek toplu bir şekilde envanterlinmiş, fotoğraflanmış,
ölçüleri alınıp çizimleri yapılarak Sanat Tarihinin kendine özgü metotları ile
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Kırgızistan, Devlet Tarih Müzesi

Kaynakça

• Alyılmaz Cengiz, Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara, 2005 Arık Murat, Esik Kurganı, Buluntuları ve Kültür Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2008.Âşık Alparslan, “ Yeni Bir Arkeolojik Buluntu: Tuura Suu Balbalı”, Gazi Türkiyat Dergisi, Bahar 2013/12,s.157-160 Barthold V.V., Kırgızlar, (çev. Ufuk Deniz Aşçı ), Konya, 2002 Belli Oktay, “Eski Çağ ve Yeni Çağda Türklerde Kurgan Yapma Geleneği”, Türkler Ansiklopedisi C.III, Ankara, 2002 Belli Oktay, “Türklerde Taş Heykel ve Balballar”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Ankara 2002 Belli Oktay, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, İstanbul, 2003 Beynesov A., “Balbal”, Türkistan, Halıkaralık Ansiklopedisi, Almatı, 2000 Celilov Feridun, Daşbaba Türkün Daş Yaddaşı, Bakü, 2013 Celilov Feridun, Kadim Türk Elleri Saka- Gamer Boyları, Bakü, 2006 Cıro Lo Muzıo, (Çeviren: Bülent Keneş), “Erken Dönem Türklerinde Defin İşlemleri”, Türkler Ansiklopedisi, C:III, Ankara, 2002 Çoruhlu Yaşar, “Göktürk Sanatı”, Türkler Ansiklopedisi, C.IV, Ankara 2002 Çoruhlu Yaşar, Erken Devir Türk Sanatının ABC’si, İstanbul, 1998 Çoruhlu Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul, 2014 Diyarbekirli Nejat, “Hun Sanatı, İstanbul, 1972 Diyarbekirli Nejat, “Türklerde Mezar Yapısı ve Defin Merasimleri”, Türk Kültürü Araştırmaları, XXX/1-2, Ankara,1992 Durmuş İlhami, İskitler, İstanbul, 2007 Emel Esin, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul, 1978 Erdem Mustafa, Kırgız Türkleri Sosyal Antropoloji Araştırmaları, Ankara 2000 Fetisov A. M., Ekskursiya V Za Narınskiye Gorı V 1878, Turkestanskiye Vedomosti, 1881 Gömeç Saadettin, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara 1999 Grakov, B.N, İskitler, (Çev. Ahsen Batur), İstanbul, 2006 Hökelekli Hayati, “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.3, C.III, 1991 Hudyakov, Y.S., Drevne Tyurkskiye Pominalniye Pamyatniki Na Territorii Mongolii Drevniye Kulturi Mongolii, (Ed. R. S. Vasilievkiy), Novosibirsk, 1985 İnan Abdulkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara, 2000 Kallaur V.A., Kamennıye Babı, ‘V Aulieatinskom Uyezd’, Ptkla, Taşkent, 1897 Karamürsel Âlim, “Türklerde mezar geleneği”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Ankara, 2002 Kocasavaş Yıldız, “Eski Türklerde Yas Ve Ölü Gömme Adetleri”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Ankara, 2002 Lunin, B.V. , İz İstorii Ruskogo Vostokovedeniya i Arheologii V Turkistane, Taşkent, 1958 Onay İbrahim, “İslamiyet’ten Önce Türklerde Cenaze ve Defin İşlemlerinde Uygulanan Gelenekler ve Bunların Amaçları”, Internatıonal Journal Of Socıal Science, 2013 Orkun H. Namık, Eski Türk Yazıtları, Ankara 1987 Ögel Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Ankara, 2011 Ögel Bahaeddin, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 2003 Saray Mehmet, ‘‘Kırgızistan’’, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, Cilt XXV, Ankara, 2002Tabaldiev Kubatbek, Balbal Taşlarının Açıklaması, Zamandaş no 6, sayı:71, Bişkek, 2009 Tabaldiev Kubatbek, Kurganı Sretnivekovıh Kaçevnih Plemen Tyan-Şanya, Bişkek, 1996 Valihanov, C.C., “Dinivnik Poyezdki Na Issık-Köl’ Sabranie Sacineniy” Cilt. I, Almata, 1984 Yazı M. Emin, “Çarlık Döneminde Kırgızlar (1852-1917)’’, Elazığ, 2007, (Fırat Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) YU. S. Hudakov, Kubatbek Tabaldiev, Drevniye Turki na Tyan-Şane, Hovosibirsk 2009 Авдиев В. И, История Древнего Востока, Л. 1948; 1953 Авдусин Д. А. Археология СССР, М. 1977 Веселовский Н. И., Современное состояние вопроса о Каменных бабах»или Балбалах, Одесса, 1915 Войтов В. Е., Каменные изваяния из Унгету, (Центральная Азия: новые памятники письменности и искусств), M.1987 Дашкевич Я. Р., Трыярски Э, Каменные бабы Причерноморских степей, Коллекция из Аскании- Нова, Варшава, 1982 Евтюхова Л. А. Каменные изваяния Южной Сибири и Монголии. (Ма- териалы и исслед. по археологии Сибири), М. 1952 Расим Эфенди, Каменная пластика Азербайджана, Б., 1986 Умарходжиев Арман, “Тайные Знаки "Балбалы", Продюсерский центр Gala Tv, Алматы, 2013 Четин Жумагулов, Кыргызстандагы Несториан-Турк Жазуу Эстеликтери, Бишкек, 2014 Чириков Г. С., Каменные бабы в Харьковской губернии, Харьков, 1901