CELAL BAYAR’IN KAYSERİ CEZAEVİNDEN TAHLİYELERİ, AFFI VE ULUSLARARASI AF ÖRGÜTÜNÜN BU KONUDAKİ ÇABALARI

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 13, 375 - 394, 30.04.2020

Mehmet Metin

Öz

Türkiye’de çok partili hayata geçildikten kısa bir süre sonra tek başına iktidara gelen Demokrat Parti’nin 1950 yılından itibaren on yıl süren iktidar süreci başladı. Demokrat Parti iktidarı ilk yıllarda Türkiye’nin dış politikasında, ekonomide ve tarım politikalarında önemli kazanımlar elde ederken; 1954 yılından sonra demokrasi ve hürriyet, Kıbrıs politikası, 6-7 Eylül olayları ve 1957 yılı sonrası İnönü’nün yurt gezileri konusunda muhalefet ile ayrıştı. Bu durum siyasi ortamın gerilmesine neden oldu. 1960 darbesi ile iktidarını kaybeden Demokrat Parti mensupları Yassıada Mahkemesi’nde yargılandılar. Celal Bayar da dâhil olmak üzere kimi üyeler idam cezasına çarptırıldı. Celal Bayar’ın cezası yaşına istinaden idamdan ömür boyu hapse çevrildi. Bayar, 1961 yılında cezasını çekmek üzere Kayseri Cezaevi’ne gönderildi. Orada sağlık sorunları yaşadı. Sağlık sorunları gerekçesi ile 1963 yılında altı aylığına cezaevinden tahliye edildi. Kısa süre sonra yeniden Kayseri Cezaevi’ne gönderilen Bayar’ın tahliyesi için Uluslararası Af Örgütü hak ihlali gerekçesi ile birtakım girişimlerde bulundu. Cezaevinde bulunan Bayar’ı desteklemek adına bazı faaliyetler yaptı. Bayar, kendi affı için dönemin ülke yöneticilerine af başvurusunu reddetti. Ailesinin- özellikle kızının- bu konudaki çabalarına itiraz etti. Sağlık durumu daha da kötüye giden Bayar, nihayetinde sağlık sorunlarından dolayı 7 Kasım 1964 yılında tahliye edildi. 7 Temmuz 1965 yılında da Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından Anayasa’nın 97. maddesine dayanarak tamamen affedildi.

Anahtar Kelimeler

Kayseri Cezaevi, Uluslararası Af Örgütü, , Celal Bayar, Tahliye, Af

Kaynakça

• Adalet, Sayı:792, 17 Siyasi Mahkum Tahliye Ediliyor. (1964, Ekim 28). s. 1-5.
• Adalet, Sayı:793, Celal Bayar'ın Tahliyesi de Gün Meselesi. (1964, Ekim 29). s. 1-7.
• Adalet, Sayı:800, Celal Bayar'ın Tahliyesi İle İlgili Hazırlık. (1964, Kasım 5). s. 5.
• Adalet, Sayı:802, Celal Bayar Bir Kriz Geçirdi. (1964, Kasım 7). s. 1-5.
• Adalet, Sayı:804, Bayar Tekrar Aramızda. (1964, Kasım 9). s. 1-5.
• Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye. İstanbul: Nil Yayınları.
• Akis Haftalık Aktüalite Mecmuası, Tahliyeler. (1964, Kasım 13). s. 12.
• Akşin, S. (2013). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Akşit, B. (1987). Kısaca Celal Bayar. İstanbul.
• Bayar, C. (2018). Kayseri Cezaevi Günlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BCA: 030 8 45 26-2. (1964).
• BCA:030 01 8 45 26-3. (1964).
• BCA:030 01 8 46 24-1. (1964).
• BCA:030 01 8 46 24-2. (1964).
• BCA:030 18-1-2/371-116-11. (1978).
• Bozdağ, İ. (2005). Bilinmeyen Yönleri İle Celal Bayar. İstanbul: Emre Yayınları.
• Erkanlı, O. (1972). Anılar Sorunlar Sorumlular. İstanbul: Baha Matbaası.
• Gülmez, N., & Aşık, S. (2014). Celal Bayar'ın Kayseri Cezaevi'nden Tahliyelerinin Basına Yansımaları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 252.
• https://www.amnesty.org.tr/icerik/biz-kimiz. (2019, 07 10). https://www.amnesty.org.tr/. adresinden alındı
• https://www.amnesty.org.tr/icerik/turkiye-subesi. (2019, 07 17). https://www.amnesty.org.tr/. adresinden alındı
• https://www.amnesty.org.tr/icerik/yarim-asri-asan-hak-mucadelesi-uluslararasi-af-orgutunun-dusunce-mahkumlari. (2019, 07 16). https://www.amnesty.org.tr/. adresinden alındı
• Lêaud, A. (1994). Uluslararası Af Örgütü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Metin, M. (2018). Demokrat Parti Döneminde Kayseri Olayları. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 82.
• Toker, M. (1991). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları Yarı Silahlı Yarı Külahlı Bir Ara Rejim (1944-1973). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turan, Ş. (2012). Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yeşilyurt, S. (1997). Bayar Gerçeği. Ankara: Stratejk Araştırma ve Kültür Yayınları.