HALK EDEBİYATI ANLATIM TÜRLERİNDEN DESTANLAR VE TÜRK DESTANLARI ÜZERİNE GENEL DÜŞÜNCELER

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 17, 241 - 267, 30.04.2022

Recai Bazancir

Öz

Türk milletinin sözlü kültür terminolojisi içinde “Destan” mefhumu önemli bir yer tutmaktadır. Türkoloji araştırmaları içinde özellikle Türk halkbilimi ve dil bilimi üzerine çalışan araştırmacılar ve farklı disiplinlerden akademisyenler, destan, efsane gibi halk edebiyatı türleri üzerine araştırmalar yapmıştır. Aşağıda araştırılıp çevirisi yapılan destanların sınıflandırılması, destan hakkındaki uluslararası ve milli görüşler, Orta Asya Türk destanları, Dede Korkut destanlarının karşılaştırılmalı analizi, destan icra yöntemleri, destan-dinleyici boyutu ve aktarımı önemli alt başlıklardır. Uluslararası ve milli destanlarda karşılaşılan destan tipleri, temalar, yer, mekân, zaman kavramları araştırmacılarca çok çalışılan içeriklerledir. Bu içeriklere öncülük eden milli destan örnekleri, Oğuz Kağan, Dede Korkut ve Köroğlu gibi anlatılardır. Bu anlatılar Türk toplumunun hayat görüşünü, gelenek-göreneklerini ve sosyo-kültürel değer normlarını okura aktarması bakımından önemlidir. Bütün fantastik unsurlarıyla destanlar, halk hikayeleri, menkıbeler tarih olaylarının halk kitlelerinde bıraktığı izleri, halkın onlar hakkındaki kanaatlerini ve onların kahramanı olan tarihsel insanlar hakkındaki sempati veya antipatilerini, onlara izafe ettikleri ve hakikatte kendi arzularının sembolleri olan karakterleri ve kişilikleri tespit etmektedir. Gayesi, sadece politik olayları ve devletlerin başında bulunan insanların hayatını ve yaptıkları işleri tasvir etmek değil, aynı zamanda halkın içinde yaşadığı maddi ve manevi gerçeklik ile beraber zaman içinde geçirdiği sosyal ve psikolojik süreçleri tespit etmek olan tarih için böyle malzemeye sahip olmak büyük kazanımdır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Türk Halk Bilimi, Sözlü Formüller Kuramı, Destan ve Tarih

Epics from folk literature narrative genres and general thoughts on Turkish epics

Öz

The concept of "Epic" has an important place in the oral culture terminology of the Turkish nation. Among Turkology studies, researchers working on Turkish folklore and linguistics, and academics from different disciplines, conducted research on folk literature genres such as epics and legends. The classification of epics researched and translated below, international and national views on epic, Central Asian Turkish epics, comparative analysis of Dede Korkut epics, epic performance methods, epic-audience dimension and transmission are important sub-titles. Examples of national epics leading to these contents are narratives such as Oğuz Kağan, Dede Korkut and Köroğlu. These narratives are important in terms of conveying the Turkish society's view of life, traditions and norms of socio-cultural values to the reader. Epics, folk tales, legends with all their fantastic elements determine the traces of historical events on the masses of the people, the opinions of the people about them and their sympathy or antipathy about the historical people who are their heroes, the characters and personalities that they attribute to them and are in fact symbols of their own desires. It is a great achievement to have such material for history, whose purpose is not only to describe the political events and the life and work of the people at the head of the states, but also to determine the material and spiritual reality in which the people lived, as well as the social and psychological processes they went through over time.

Anahtar Kelimeler

Epic, Turkish Folklore, Oral Formula Theory, Epic and History, Dede Korkut

Kaynakça

• Bakhtin, M. M. (1981). The Diologic Imagination. (ed. Michael Holquist, İngilizceden çeviren Caryl Emerson). Texas: University of Texas Press.
• Başgöz, İ. (1949). Biografik Türk Halk Hikayeleri. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi.
• ---------. (1956). İzahlı Halk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: 1.baskı, Ahmet Halit Yaşaroğlu Yayınevi.
• ---------. (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları. İstanbul.
• ---------. (1998). Turkish Folklore and Oral Literature. Bloomington: Indiana University Turkish Studies Series, (edited by Kemal Sılay).
• ---------. Yayımlanmamış Türk Folkloruna Giriş Kitabı
• Bang. W. – Arat, R.R. (1936). Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Boratav, P. N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ---------. (1982-83). Folklor ve Edebiyat. I, II. İstanbul: Adam Yayınları.
• Bowra, C.M. (1930). Tradition and Design in Iliad. London: Oxford Press.
• ---------. (1964). Heroic Poetry, London: Macmillan and Co.
• Benson, L. D. (1966). The Literary Character of Anglo Saxon Formulaic Poetry. Publication of The Modern Language Association 81, 1966 334-41.
• Chadwick, N. K.-Zhirmunsky, V. (1969). ed. Oral Epic of Central Asia.
• Chadwick, H.M-Nora K. (1932). The Growth of Literature, Vol.1. London: Cambridge University Press.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş, 2. Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gökyay, O Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayını.
• Krader, L. (1966). Peoples of Central Asia. Bloomington: Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series 26.
• Mahir, B. (1973). Köroğlu Destanı. (Derleyenler: Mehmet Kaplan, Mehmet Akalın, Muhan Bali), Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Ker, W.P. (1897). Epic and Romance London.
• Köprülü, M. F. (2011). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Lord, A. (1965). The Singer of Tale. New York: Atheneum.
• Magoun, F. M. (1953). Oral Formulaic Character of Anglo-Saxon Narrative Poetry. Speculum 28.
• Radloff, V. V. (1866-1904). Proben der volksliterature der turkischen Stamme Südsibiriens und Dsungarischen Steppe. (10 cilt. St. Petersburg. Radloff’un ölümünden sonra 8. cilt Kunoş, 9. cilt Katanof ve 10. Cilt Moshkov tarafından yayımlanmıştır. 8. cildin Türkçeye çevirisi yapılmıştır.)
• Parry. M. (1928). L'epithete Traditionelle dans l'Homere. Paris.
• Rose, G. (1995). Place and Identity: A sense of place, in A place in the world.-places, cultures and globalisations-. Ed. by. Doreen Massey and Pat Jess. Oxford, United Kingdom: the Open University Publications, The Alden Press Limited.
• Rosenberg, B. (1970). The Art of the American Folk Preacher.
• Wünsch W. (1937). Heldensanger in Sudost-Europa. Berlin.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları.