Ichan-Kala Masjids

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 18, 432 - 466, 31.10.2022

Eyüp Polat

Öz

In this study, five masjids located in the historical Ichan-Kala campus, located in Khwarezm Province of Uzbekistan and the city of Khiva are discussed. These masjids, which were built during the Khiva Khanate, one of the Central Asian Turkic Khanates, are very important in terms of showing that the Khiva Khanate's own style was formed in the zoning activities when compared to the features of the period and the architectural structures of other khanates in the region. The khanate, which was established in 1521 under the rule of İlbars Khan, disappeared in 1920 when Soviet Russia took over the region completely. Khiva khans, who have maintained their dominance in the Khwarezm region for about 400 years, gave great importance to both the city's construction activities and social and cultural developments. With the leadership of important statesmen in the construction process of the buildings, the city experienced a rapid development process. Especially with the transfer of the capital of the khanate to Khiva, intensive development activities in the city continued without slowing down. The fact that many different building groups such as mosques, masjids, madrasahs, tombs, inns, baths and palaces were built in Ichan-Kala, which the inns and important statesmen made the most sheltered place of the city, enabled Ichan-Kala to become a trade center during its period. Undoubtedly, masjids have an important place among these building groups that contribute to the development and growth of the city. These building groups are one of the most important proofs that the Khanate of Khiva created a unique architectural style in the Central Asian Turkish Art considering the period they were built, its patrons, building materials, decoration and plan features and that it came to a different position from the other Turkish Khans in the region.

Anahtar Kelimeler

Masjid, Ichan-Kala, Khiva Khanate, Khwarezm, Uzbekistan.

İçan-Kala Mescitleri

Öz

Bu çalışmada Özbekistan’ın Harezm Vilayeti Hiva şehri içerisinde yer alan ve tarihi İçan-Kala yerleşkesinde bulunan beş adet mescit ele alınmıştır. Orta Asya Türk Hanlıklarından biri olan Hiva Hanlığı döneminde inşa edilen bu mescitler gerek dönem özellikleri ve gerekse bölgedeki diğer hanlıkların mimari yapıları ile karşılaştırıldığında Hiva Hanlığının imar faaliyetlerinde kendi üslubunun oluştuğunu göstermesi bakımından oldukça önemlidir. 1521 tarihinde İlbars Han yönetiminde kurulmuş olan hanlık, 1920’de Sovyet Rusya’nın bölgeyi tamamen ele geçirmesiyle ortadan kalkmıştır. Yaklaşık 400 yıl Harezm bölgesinde egemenliğini sürdürmüş olan Hiva hanları gerek şehrin imar faaliyetlerine gerekse de sosyal ve kültürel gelişmelere oldukça önem vermişlerdir. Yapıların inşa sürecine önemli devlet adamlarının da öncülük etmesi ile şehirde hızlı bir gelişim süreci yaşamıştır. Özellikle de hanlığın başkentinin Hiva’ya taşınması ile şehirdeki yoğun imar faaliyetleri hız kesmeden devam etmiştir. Hanların ve devlet adamalarının şehrin en korunaklı yeri haline getirdikleri İçan-Kala’da cami, mescit, medrese, türbe, han, hamam ve saray gibi birçok farklı yapı grubu inşa ettirmeleri tarihi ipek yolu üzerinde bulunan İçan-Kala’nın dönemi içerisinde önemli bir ticaret merkezi haline gelmesini sağlamıştır. Şehrin gelişme ve büyümesine katkı sağlayan bu yapı grupları içerisinde hiç şüphesiz mescitler de önemli bir yer tutmaktadır. İnşa edildikleri dönem, banileri, yapı malzemeleri, süsleme ve plan özellikleri bakımından değerlendirildiğinde Orta Asya Türk Sanatı içerisinde Hiva Hanlığının kendine has bir mimari üslup oluşturduğunun ve bölgede yer alan diğer Türk Hanlılarından farklı bir konuma geldiğinin en önemli kanıtlarından biri de bu yapı gruplarıdır.

Anahtar Kelimeler

Mescit, İçan-Kala, Hiva Hanlığı, Harezm, Özbekistan.

Kaynakça

• Gündoğdu, A.(1995). Hive Hanlığı Tarihi: Yadigâr Şeybaniler Devri 1512-1740, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlamamış Doktora Tezi),
• Vambery, A. (2017). Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, Çev. Abdurrahman Samipa Azade Abdülhalim . Azimov, İ. (1999). Arxitekturnıe Uzbekistane XVII-XX. yy.
• Babacanov, B. Rahimov, K. (2015). Uzbekiston Abidalaridagi Bitiklar: Xiva.
• Curayev, D. A. (2012). Orta Asya Hiva Tarihi, Çelyabinks Devlet Üniveristesi, Çelyabinks.
• DİA, Agehi, Muhammed Rıza, TDV, (1998). İslam Ansiklopedisi, C. I, s. 449.
• Durdıyeva, G. (2014). Hiva Sharidagi “İchan Qala” Muzey Qorixonasidagi Tarixiy Obidalar Boyıncha Malumotlar . Özkeçeci, İ. (1997). Tarihi Kayseri Cami ve Mescitleri, Kayseri, 1997.
• Özcan, K. (2005). Orta Asya Türk Kent Modelleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, C.20, No.2.
• Bahouddin, L. (2003) Xorazmlik Ma’rifat Sohibi.
• Saray, M. (2002). “Hive Hanlığı”, Türkler Ansiklopedisi, C.8. s.169-170.
• Bohodir Eshov, B. (2012). O‘zbekiston Davlatchiligi va Boshqaruvi Tarixi.
• Ishquvatov, V.T. (2014). “Qo’ng’irot inoqlari Hukmronligi Davrida Xiva Xonligining İchki va Tashqi Siyosati”, Nizomiy Nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti, Tarix Fakulteti, Bitiruv malakaviy ishi, s.10.
• Jukovskiy, S. V. (1915). Snoshenie Rossii Buxaroy I Xivoy Za Poslednee Trestoletie, Petrograd. s.52.
• Curayev, D. A. (2012). Orta Asya Hiva Tarihi, Çelyabinks Devlet Üniveristesi, Çelyabinks. s.67-68.
• Kochnev Anton Vladimirovich, K. A. (2018). Politika Rossii v otnoshenii Xivinskogo Xanstva v nachale XVIII-vtoroy polovine XIX v.s.38.
• M. Y. Yoldaşev, M. Y. (1953). Zemlevladenie i Gosudarstvenoe Ustroystvoo Feodalnoy, Hivı XIX. Veka, v Svete Materialov arhive Hivinsckih Honov, Avtorefarat Dissertatsiya Na Soiks Uçen. Stepni Dok-ra İstiriçeskih Nauk, Leningrad.
• Matkarimova Sadokat Maksudovna, M. S. (2010). İstoriografiya Hivinskogo Hanstva v Period Kungradskoy Dinastii (XIX-naçalo XXI vv.), Akademiya Nauk Respubliki Uzbekistan İnstitut İstorii. s.50.
• Muhammed Bilal Çelik, M. B. (2004). “Firdevsü’l İkbal’e Göre Hive Hanlığı Hanlığı Tarihi Ve Devlet Teşkilatı”, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s.40.
• Munis va Ogahiy, (2010). Firdavs Ul-Iqbol (Baxtu Saodat Jannati), Hozirgi O’zbekcha Tarjimasi, Shodmon Vohidov.
• O’zbek Xalqining Kelib Chiqishi, (2004). İlmiy-Metodologik Yondashuvlar, Etnogenetik Va Etnik Tarix Mavzusidagi Respublika İlmiy-Nazariy Materiallari.
• S. V. Jukovskiy, S. V. (1915). Snoshenie Rossii Buxaroy I Xivoy Za Poslednee Trestoletie, Petrograd.
• V.T. Ishquvatov, V. T. (2014). “Qo’ng’irot inoqlari Hukmronligi Davrida Xiva Xonligining İchki va Tashqi Siyosati”, Nizomiy Nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti, Tarix Fakulteti, Bitiruv malakaviy ishi.
• İlhamov, Z. A. (2014). Hiva Hanlığının İç ve Dış Siyaseti. s.45.
• Sadıkov, A.S. (1972). Rossiya Hiva v Kontse XIX. Nachale XX.
• Yagodin, V. N., Madiyarov, S. M. (1986). Materialı K Svodu Pamyatnikov i Kulturı Karakalpakskoy SSSR.
• Begelya, Y. E. (1967). Dokumentı Arhiva Hivinskih Hanov Po İstorii i Etnografii.