EDEBİYAT VE SİNEMA İLİŞKİSİ: MEDYALARARASILIK BAĞLAMINDA ‘BİR YERDE’ VE ‘MERHABA DÜNYA’YA BAKIŞ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 289 - 298, 31.07.2020

Veysel Lidar

Öz

Bu çalışmada Polonya kökenli Amerikalı yazar Jerzy Kosinski’nin 1970 yılında yayımlanan “Being There” adlı romanı ve bu romandan hareketle 1979 yılında çekilen ve ülkemizde “Merhaba Dünya” olarak göste-rime giren sinema filmi, medyalararasılık bağlamında ele alınacaktır. Söz konusu çalışmada bir aktarım aracı olarak sinemanın ve edebiyatın rolüne değinilmesi ve edebi metindeki unsurların sinemaya aktarımı üzerinde durulması amaçlanmaktadır. Yayımlandığı dönemde büyük ses getiren ve önemli bir politik alegori olarak nitelendirilen “Being There” romanında çeşitli tesadüflerle toplumda mevki kazanan bir bahçıvanın öyküsü anlatılmaktadır. Aynı ro-mandan uyarlanan sinema filmi de beğeniyle karşılanmış ve çeşitli dallarda ödül kazanmıştır. Bir anlamda döneminin eleştirisi yapan bu iki eser bu yönleriyle de önemlidir. “Being There” romanında anlatılan karakter hayata dair bilgilerini televizyondan alan bir karakterken, ki-tapta öne çıkan özellik söz konusu karakterin Kosinski’nin tabiriyle “videot” olmasıdır. Film versiyonunda ise ana karakter olan Chance yine televizyonun güdümünde olmakla birlikte dönemin siyasi yapısına karşı özündeki yapısıyla muhalif kalan bir çiçek çocuk imajı çizmektedir. Bu noktada Kosinski’nin romanla film arasındaki sürede oluşturduğu kahramanına bakışının değiştiğini söylemek ve bu değişikliğin altında çeşitli nedenlerin yattığını iddia etmek mümkündür. Söz konusu sürede Kosinski’nin televizyona bakışı ve Ameri-kan siyasetindeki değişiklikler söz konusu farklılıklarından nedenidir. Çalışmada Ersel Kayaoğlu’nun medyalararasılık bağlamında uyarlama filmlerin irdelenmesine yönelik olarak geliştirdiği yaklaşım ve film çözümleme adımları kullanılacaktır. Bu bağlamda bu iki metinden hareketle edebiyat ve sinema disiplinlerinin ilişkisine değinilecek ve yazar-yönetmen perspektiflerinden eserin işlenişi değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu çalışmayla edebiyat uyarla-ması filmlerin değerlendirilmesinde ülkemiz için yeni bir yaklaşım olan medyalararasılık düşüncesinin geli-şimine ve yaygınlaşmasına bir katkı sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Being There, Jerzy Kosinski, Edebiyat, Sinema, Medyalararasılık

LITERATURE AND CINEMA RELATIONS: LOOKING “BEING THERE” AND “MERHABA DÜNYA” IN THE CONTEXT OF INTERMEDIALITY

Öz

In this study, “Being There”, a novel by Polish-American writer Jerzy Kosinki in 1970 and the film “Being There”, an adaptation of Kosinski’s novel will be examined in the context of intermediality. Also in this study, as being a media, role of literature and cinema and transposition of literal aspects to the cinema will be determined. “Being There”, is a kind of ‘political allegory’, about a gardener who becomes famous by means of various chan-ces. The novel attracted so much attention when it was published. The movie “Being There” also attracted attention and won several prizes about cinema. Both novel and movie criticize the 1970’s American political and social life. The protagonist of “Being There” learns his life from tv screen, with Kosinski’s words is a “videot”. In film ver-sion, as Chance is a kind of tv addicted, also can be described as a “flower child” because of his mentality. So between novel and film versions, Kosinski must have changed his mind about his charachter Chance. This change may have some reasons. In this duration between 1970 and 1979, Kosinski has changed his mind about tv and American politic matters were also changed topic of his film. Ersel Kayaoğlu’s approach to literature based adaptation movies will be used in this study. In this context, the relationship between literature and movie will be examined with this novel and movie, and approaches of writer’s and director’s will be studied. By means of this article, intermediality -as a new approach for literatu-re based movies and also our country will be examined and it is also aimed to contribute this approaches gaining practice.

Anahtar Kelimeler

Being There, Jerzy Kosinski, Literature, Cinema, Intermediality

Kaynakça

• Aktulum, K.(2011). Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları. ISBN:6054373383
• Altar, H. (2018). Türkiye’de İç Göçün Sanattaki İzdüşümleri: Gurbet Kuşları Filmine Medyalararası Bir Bakış, Göç Dergisi, 5(1), 63-76. ISSN: 2054-7110
• Baudrillard, J. (2011). Simülakrlar ve Simülasyon (Oğuz Adanır, Çev.). İstanbul: Doğu Batı Yayınları. ISBN: 9758717014
• Bernheimer, C. (1995). “The Bernheimer Report Comparative Literature at the Turn of the Century”, Charles Bernheimer (Ed.), Comparative Literature in the Age of Multiculturalism. (ss. 39-48) içinde. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Çakır, S. (2003). Türk Sinemasının Edebiyat ile Olan İlişkileri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gast, W. (1993). Film und Literatur: Einführung in Begriffe und Methoden der Filmanalyse, Frankfurt: Diesterweg. ISBN: 978-3425064819
• Grabovszki, E. (2011). Vergleichende Literaturwissenschaft für Einsteiger, Wien: Böhlau Verlag. ISBN: 978-3-8252-3565-9.
• Hickethier, K. (1986). “Literatur und Film”, Ludwig Fischer (Ed.), Literatur in der Bundesrepublik Deutschland bis 1967. (ss.598-610) içinde. München: Carl Hanser Verlag.
• Hickethier, K. (2001). “Literatur und Film Ein spannungsvolles Verhältnis oder: Über die Lust, sich Geschichten in Bildern erzählen zu lassen.” Publikationen.ub.uni-frankfurt.de/opus4/frontdoor/ index/index/year/2009/docid/10734 (09.05.2019).
• Higgins, D. (2001). “Intermedia”, Leonardo, 34(1), 49-54. http://www.jstor.org/stable/1576984?pgorigsite=summon&seq=1#metadata_info_tab_contents. 10.04.2019. DOI:1576984
• Kabadayı, L.(2018). Film Eleştirisi Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. ISBN:978-975-539-748-1
• Kayaoğlu, E. (2009). Medyalararasılık Edebiyat Bilimine Yeni Bir Yaklaşım, İstanbul: Selenge Yayınları. ISBN:978-975-8839-74-2
• Kayaoğlu, E. (2016). Edebiyat ve Film Edebiyat Bilimi Yaklaşımıyla Film Çözümlemesine Giriş, İstanbul: Hiperlink Yayınları. ISBN: 6059143189
• Lazar, M.(2004). Jerzy Kosinski’s Being There, Novel and Film: Changes Not by Chance. College Literature, 31(2), 99-116. DOI: 25115193
• McLuhan M.(1994). Understanding Media The Extensions of Man, England: The MIT Press. ISBN: 9780262631594
• Müller, J. E. (1996). Intermedialität: Formen moderner kultureller Kommunikation, Münster: NodusPubl. ISBN:978-3893233618 Pasolini, P. P. (1967). Senaryo: Başka Yapıya Yönelen Bir Yapı. Yeni Sinema, sayı 7, ss. 10-14.
• Pethő, Á. (2011). Cinema and Intermediality: The Passion forthe In-Between, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. ISBN: 1-4438-2879-3.
• Sakallı, C. (2006). Karşılaştırmalı Yazınbilim ve Yazınlararasılık/Sanatlararasılık Üzerine, Ankara: Seçkin Yayıncılık. ISBN: 9750226434
• Sivri M. – Çelik, F.(2016). Dan Brown’ın Melekler ve Şeytanlar’ı ile Ron Howard’ın Aynı Adlı Filminde Göstergelerarasılık ve Metinlerarasılık, Milli Folklor Dergisi, 28(112), 142-153.
• Wolf, W. (2001). “Intermedialität”, Ansgar Nünning (Ed.), Metzler-Lexikon. Literatur- und Kulturtheorie. (s. 284-285) içinde, Stuttgart: Metzler.
• Rajewsky, I. O. (2002). Intermedialität, Tübingen: Francke. ISBN: 3-8252-2261-6