Sevâd’dan İstanbul’a: İslam’a Açılan Topraklardaki Kalıcılık, İktisadi Düzen ve Sosyal Adalet

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 72 - 94, 31.03.2020

Öznur Özdemir

https://doi.org/10.25272/ijisef.668150

Öz

İslamiyet, hükümleri doğrultusunda oturttuğu sosyal düzendeki adalet ile kısa zamanda geniş kitleler arasında yayılmıştır. İslam medeniyetinin yalnızca Müslümanların değil, gayr-i Müslimlerin de hakkını gözeten bir yapıda olması, İslam’ın ulaştığı topraklarda halkın gönlünün kazanılmasını sağlamış bu vesile ile fethedilen topraklarda kalıcılık tesis edilmiştir. İslam fetihlerindeki bu kalıcılık araştırmacıların dikkatini çekmiş ve bu kalıcılığın nedenini anlamak için çeşitli teorilerden hareketle farklı coğrafyalardaki fetih sonrası siyaset incelemeye tabi tutulmuştur. Bu teoriler çoğunlukla İslam’a açılan topraklarda kurulan sosyal düzenin toplum tarafından sevilen ve çabucak benimsenebilen bir yapıda olması üzerinden yürütülmüştür. Ancak İslam tarihinde gayr-i Müslimlerin haklarının gözetilmesi bakımından gösterilebilecek iki önemli örnek olan Sevâd ve İstanbul fetihleri bir paydada buluşturularak ele alınmamıştır. Bu çalışma, İslam fetihlerindeki kalıcılık ve sosyal adalet ilkesinden hareketle öncelikle Hz. Ömer döneminde Sevâd’ın daha sonra ise İstanbul’un sosyal ve ekonomik açıdan fethini değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Sevâd’ın fethi konusunda ortaya konulan bilgiler yeni bir açıdan değerlendirilmiş, İstanbul’un fethi hususunda ise fetih sonrası süreçte atılan adımların halk üzerindeki pozitif etkisi ele alınmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı devletinin fetih siyaseti, İslam tarihindeki benzer bir örnekten hareketle sosyal adalet konusunda ortaya konulan bir görüşle desteklenmiştir. İslam’a açılan topraklarda şehir sakinlerinin ve şehre yeni iskan edilen nüfusun ihtiyaçlarına cevap verilerek şehrin sosyal ve ekonomik fethinin askeri fethinden sonra başarıldığını savunan böyle bir çalışma farklı disiplinlere yeni bakış açıları sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sevâd, İstanbul, İslam Fetihleri

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnâmeleri, I-IX. İstanbul: Fey Vakfı.
• Âşıkpaşazâde (2003). Tevârih-i Âl-i Osmân. nşr. Kemal Yavuz ve Yekta Saraç. İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Ayverdi, E. H. (1953). Fatih Devri Mimarisi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Ayverdi, S. (1974). Edebi ve Manevi Dünyası İçinde Fatih. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2010). Türk Tarihinde Osmanlı Asırları. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Akgündüz, A.,Öztürk, S., Baş, Y. (2005). Ayasofya Vakfiyesi. İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1942), “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
• Barkan, Ö. L. (1950). “Osmanlı İmparatorluğunda bir İskân ve Kolonizasyon Metodu olarak Sürgünler”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 11, 524-569.
• Barkan, Ö.L., Ayverdi, E. H. (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri. İstanbul.
• BOA Rehberi (2010), Erişim tarihi: 20.12.2019, Erişim linki: https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/BAŞBAKANLIK%20OSMANLI%20ARŞİV%20REHBERİ.pdf
• Boynukalın, E. (2003) “Makāsıdü’ş-Şerîa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVII, ss. 423-427.
• Dukas (1956), Bizans Tarihi, çev. Vladimir Mirmiroğlu, İstanbul: İstanbul Fethi Derneği.
• Ebû Yûsuf (1973). Kitabu’l-haraç. Çev. Ali Özek. İstanbul: Hisar Yayınevi.
• Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm (2016), Kitâbü’l-Emvâl, Çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1990) Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teba’anın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları.
• “Gennadios II Sholarios” (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, 393.
• Evliya Çelebi b. Derviş Muhammed Zılli. (1990). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 1.Kitap: İstanbul: Topkapı Sarayı Bağdat 304 yazmasının transkripsiyonu-dizini. Haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1992). “Bedesten”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, V, 302-311.
• Fatih Mehmed II Vakfiyeleri (1938). Vakıflar Umûm Müdürlüğü Neşriyatı. Türk Vakfiyeleri No.1. Ankara.
• Fayda, M. (1995). “Fetih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , XII, 467-470.
• Güleryüz, N. (2011). “Tarih Boyunca İstanbul’da Yahudi İkamet Bölgeleri”, Tarih İçinde İstanbul Uluslararası Sempozyumu, 309-319.
• Güleryüz, N. (1994). “Yahudiler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, VII, 403-408.
• Gülersoy, Ç. (1994). “Kapalı Çarşı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, IV, 422-430.
• İnalcık, H. (2003). “II. Mehmed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVIII, 395-407.
• İnalcık, H. (2001). “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , XXIII, 220-239.
• Irmeli, P. (1995). The Prophet’s Medicine: A creation of Muslim Traditionalist Scholars. Helsinki.
• Kallek, C. (1992). Hz. Peygamber Döneminde Devlet ve Piyasa. İstanbul: Bilim Sanat Vakfı Yayınları.
• Kritovulos. (2005). Târih-i Sultan Mehmed Han-ı Sâni, çev. Karolidi, İstanbul 1912, Sadeleştirme ve Latin Harfleriyle bsm. Muzaffer Gökman, İstanbul.
• Küçükaşcı, M. S. (2010). “Şehir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , XXVIII, 441-446.
• Mirmiroğlu, V. (1945). Fatih Sultan Mehmed II Devrine Ait Vesikalar. İstanbul: Sarıyer Halkevi Neşriyatı.
• Murphey, R. (1999). “Fatih Sultan Mehmed Döneminde Osmanlı İç ve Dış Siyaseti”, Osmanlı, I, 239-246. ed. Güler Eren, Ankara.
• Orman, S. (2018). Gazâlî, Adalet ve Sosyal Adalet. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Öz, M. (2010). “Tahrir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIX, 425-429.
• Özdeş, G. (1998). Türk Çarşıları. Ankara: Tepe Yayınları.
• Öztürk, H. (2011). Tarihin ve Medeniyetin Beşiği Çarşılar. İstanbul: İTO.
• Öztürk, L. (2012). İslam Toplumunda Hristiyanlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Pamukciyan, K. (1994). “Ermeniler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, 190-194.
• Pekcan, A. (2012). İslâm Hukukunda Gaye Problemi. İstanbul: Ek Kitap Yayınları.
• Rânâ, İ. M. (1985). Hz. Ömer Döneminde Ekonomik Yapı. Çev. Ahmet Kot. İstanbul: Bir Yayıncılık.
• Tursun Bey (1977). Tarih-i Ebu’l Feth. nşr. Mertol Tulum, İstanbul: Baha Matbaası.
• Veinstein, G. (1996). “Fetihten Sonraki Osmanlı Millet Sistemi Üzerine Bazı Düşünceler”, I. Uluslararası İstanbul’un Fethi Sempozyumu, 137-142.
• Yediyıldız, B. (2004). “Sosyal Hayat”, Fatih ve Dönemi. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.
• Yediyıldız, B. (2002). “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler, X, 183-215.
• Yurdaydın, H. (1985). “İslâm Devletlerinde Müslüman Olmayanların Durumu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 97-110.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. I-VII. trc. Nilüfer Epçeli. ed. Erhan Afyoncu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.