Seyyahların Gözüyle İslam Maliye Tarihi: İbn Cübeyr Seyahatnamesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 152 - 171, 29.07.2022

Şahin Yeşilyurt

https://doi.org/10.54427/ijisef.1103107

Öz

Günümüzde İslam ekonomisine yönelik yoğun bir ilgi olduğu aşikardır. Ancak bu yoğun ilgi, maalesef sadece İslami finans gibi belirli alanlara odaklanmakta ve literatürde İslam maliye tarihi göz ardı edilmektedir. Bu yönüyle İslam maliye tarihi açısından, literatürde bir boşluğun olduğunu söylemek mümkündür. Bu boşluğun giderilmesine bir nebze katkı sunmak maksadıyla mevcut çalışma, İbn Cübeyr’in seyahatnamesini İslam maliye tarihi perspektifinden ele almaktadır. İbn Cübeyr, bu seyahatnamede kamu gelirlerinden kamu giderlerine ve kamu maliyesinin idaresine kadar kamu maliyesini oluşturan unsurlar hakkında önemli değerlendirmelere yer vermiştir. Özellikle ağır vergiler ile vergi mükelleflerine yönelik haksız uygulamalar, İbn Cübeyr’in şiddetle eleştirdiği konular olmuştur. Örneğin, İbn Cübeyr hacılara yönelik uygulanan gümrük vergileri hakkında iğrenç, kahrolası ve lanet gibi tanımlamalar kullanmıştır. Diğer yandan kamu harcama türleri üzerinde de ayrıntılı bir şekilde duran İbn Cübeyr, kamu harcamalarının finansmanı konusunda gerek vakıflar gerekse toplumda bulunan varlıklı kişiler tarafından yapılan harcamalara büyük bir önem atfetmiştir. Netice itibariyle, kamu harcamalarının finansmanında istifade edilen bu kaynakların günümüz ekonomisi açısından da önemli katkılar sunabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Maliye Tarihi, Seyahatname, İbn Cübeyr

The History of Islamic Public Finance through the Eyes of Globetrotter: The Travels of Ibn Jubair

Öz

This study examines the travel book written by Ibn Jubair in terms of Islamic public finance history. There is an intense interest in Islamic economics today. However, this interest unfortunately only focuses on certain areas such as Islamic finance by neglecting the history of Islamic public finance. Therefore, there is a gap in the literature in terms of Islamic public finance history. To contribute to the filling of this gap, the present study deals with Ibn Jubair's travel book from the perspective of Islamic public finance history. In his book, Ibn Jubair argued the elements that make up public finance, from public revenues to public expenditures and the administration of public finances. Heavy taxes and unfair practices against taxpayers were the subjects that Ibn Jubair strongly criticized. Ibn Jubair, for instance, used definitions of heinous, damned, and iniquitous about customs duties on pilgrims. On the other hand, Ibn Jubair, who also elaborated on the types of public spending, attached great importance to the spending made by foundations and wealthy people in the society for financing public spending. As a result, it is regarded that these resources used in the financing of public spending can also contribute significantly to today’s economy.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Public Finance, Travels, Ibn Jubair

Kaynakça

• Bonebakker, S. A. (1972). Three manuscripts of Ibn Jubayr’s Riḥla. Rivista degli studi orientali, 47, 235-245.
• Bush-Joseph, K. (2013). Ibn Jubayr: The Rihla. Senior Honors Seminar in History.
• Dejugnat, Y. (2017). "Ibn Jubayr", Encyclopaedia of Islam, Part 2017-3, Leyde, Brill, 129-132.
• Ebu Yusuf. (1973). Kitâbü’l-Harâc. (Çeviren, A. Özek), İstanbul: Hisar Yayınları.
• Ebu’l-Hasan Habib el-Maverdi. (1966). El-Ahkâmü’s sultaniye: İslam’da devlet ve hilafet hukuku. çev. Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yayınları.
• Euben, R. L. (2008). Journeys to the other shore: Muslim and western traveleres in search of knowledge. Princeton: Princeton University Press.
• Ghazanfar, S.M. (1995). History of economic thought: the Schumpeterian great gap, the lost Arab. Islamic legacy and the literature gap, Journal of Islamic Studies, 6(2), 234–53.
• Ghazanfar, S.M. (Ed.). (2004). Medieval Islamic economic thought: filling the “great gap” in European economics. Foreword by S.Todd Lowry, London: Routledge Curzon.
• Islahi, A. A. (2014). History of Islamic economic thought: contributions of Muslim scholars to economic thought and snalysis. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• İbn Cübeyr. (2021). İbn Cübeyr seyahatnamesi Endülüs’ten Hicaz’a. Tercüme Mehmet Öztekin, İstanbul: Nizamiye Akademi.
• İbn Cübeyr. (t.y). Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed el-Kinânî el-Belensî. Rıhletü İbn Cübeyr. Beyrut: Daru Sader.
• Kallek, C. (2004a). İslam iktisat düşüncesi tarihi: harac ve emval kitapları. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kallek, C. (2004b). Mâverdî’nin ahlâkî, içtimaî, siyasî ve iktisadî görüşleri, Divan İlmi Araştırmalar, 17, 219-265.
• Karaarslan, N. Ü. (1999). İbn Cübeyr. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 19, 400-402.
• Keeler, A. P. (2019). Rethinking Islam and the west: a new narrative for the age of crises. Cambridge: Equilibra Press.
• Netton, I. R. (1991) Basic structures and signs of alienation in the "Riḥla" of Ibn Jubayr, Journal of Arabic Literature, 22(1), 21-37.
• Okur, H. (2022). İbn Cübeyr’in gözüyle XII. asırda Orta Doğuda dini hayat, İSLARA Uluslararası İslam Araştırmaları Kongresi (12 Şubat 2022) Bildiriler Kitabı, Editörler: Erdem Can Öztürk ve Mahmud Esad Erkaya, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.
• Orman, S. (2010). İktisat, tarih ve toplum. Küre Yayınları.
• Öztürk, A. (2019). İbn Cübeyr ve İbn Battûta’ya göre Orta Çağ’da Akdeniz (Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü).
• Peters, F. E. (1996). The Hajj: The Muslim pilgrimage to Mecca and the holy places. Princeton: Princeton University Press.
• Schumpeter, J. A. (1997). History of economic analysis, London: Routledge.
• Siddiqi, M. N. & Ghazanfar, S.M. (2001), Early medieval Islamic economic thought: Abu Yusuf's (731-798 ad) economics of public finance. History of Economic Ideas, 9(1), 13-38.
• Wright, W. (1907). The travels of Ibn Jubair. (Revised by M. J. De Goeje), Leyden: E. J. Brill.
• Yeşilyurt, Ş. (2015), İmam Ebu Yusuf’un kamu maliyesi alanına katkısı, Maliye Dergisi, 69, 97-117.
• Yeşilyurt, Ş. (2021). İslam maliye tarihi literatürünün teşekkülüne bir katkı: Maverdi ve kamu maliyesi. Şahin Karabulut (Ed.), Maliye biliminde gelenekçi ve yenilikçi yaklaşım ve gelişmeler: kamı harcamaları, kamu gelirleri, bütçe (169-188. ss.). Ankara: Gazi Kitapevi.