Tarihsel Süreçte Lehçe-Türkçe Sözlük Çalışmaları

Yıl 2020, , 235 - 243, 30.06.2020

Sercan Halat , Ewa Sıemıenıec-golas

https://doi.org/10.29228/ijlet.43775

Öz

Sözlükler, bir millete ait söz varlığını, kültürel ögeleri, gelenek ve görenekleri içerisinde barındıran
eserlerdir. Belirli bir dönemde veya bütün tarihsel süreç boyunca dile ait kullanılmış olan deyimlerin,
atasözlerinin, kalıplaşmış sözcüklerin, terimlerin veya mecazların alfabetik bir düzen içerisinde yer
aldığı sözlüklere bakarak, o dilin ait olduğu topluluğa dair sosyolojik ve kültürel tespitler yapmak
mümkündür. Dilsel ve kültürel mirasın korunması ve diğer kuşaklara aktarımının yanında sözlükler,
dil öğretiminin de ayrılmaz parçası durumundadırlar. Bu çalışmada geçmişten günümüze LehçeTürkçe sözlüklerin varlığı araştırılmış, bu kapsamda ulaşılan eserlerin tanıtımı amaçlanmıştır.
Şimdiye dek bu sözlüklerden bazılarının kısmen incelendiği çalışmalar yapılsa da henüz alanyazında
bütün sözlüklerin tamamının yer aldığı bir araştırma bulunmamaktadır. Nitel araştırma
yöntemlerinden doküman incelemesinin kullanıldığı bibliyografik niteliğe sahip bu çalışma
sonucunda toplamda altı adet sözlüğe ulaşılmıştır. Bunlardan ilki Marcin Paszkowski’nin 1615 yılında
kaleme aldığı “Dzieje tureckie i utarczki kozackie z Tatary....” dir.3 Tatar Türkleriyle ilgili kahramanlık
hikâyelerinin anlatıldığı on iki bölümden oluşan bu kitapta, birkaç yüz kelimelik tematik bir LehçeTürkçe sözlük yer almaktadır. Diğer bir eser ise Franciszek Meninski’nin 1680 yılında kaleme aldığı
Thesaurus Linguarum OrientaliumTurcicae, Arabicae, Persicae’dur. 20. yüzyıla kadar olan dönemde
Türkçe söz varlığını en zengin biçimde ortaya koyan ve yaklaşık 6080 sütundan oluşan sözlükte,
Osmanlı Türkçesindeki kelimelerin Latince, Almanca, İtalyanca, Fransızca ve Lehçe karşılıkları
bulunmaktadır. Bu sözlüklerin yanında, araştırmada günümüz modern sözlük çalışmaları
kapsamında ele alınabilecek olan dört adet Lehçe-Türkçe sözlük de ayrıntılı olarak tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlükbilim, Lehçe-Türkçe sözlükler, Türkçe öğretimi.

Polish-Turkish Dictionary Studies in Historical Process

Öz

Dictionaries are the sources that contain the vocabulary, cultural elements, traditions and dynamics of
a society. By looking at dictionaries which contain the names, phrases, proverbs, stereotypes, terms
and metaphors in alphabetical order, it is possible to make sociological and cultural determinations of
a language-speaking community during a certain period or throughout the whole historical process.
In addition to the protection of linguistic and cultural heritage and their transfer to future generations,
dictionaries are an integral part of language teaching. In this study from past to present Polish-Turkish
dictionaries have been researched and introduced. As a result of this biographical study, which
qualitative research method is used, five dictionaries were found totally. The first of these is the
“Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae”, written by Franciszek Meninski in
1680. In this dictionary, which consists of about 6080 columns, in the richest form of Turkish
vocabulary until the 20th century, the words in Ottoman Turkish have Latin, German, Italian, French
and Polish counterparts. The second dictionary is “Dzieje tureckie i utarczki kozackie z Tatary....”,
written by Marcin Paszkowski in 1615. This book, which consists of twelve chapters and tells the
heroic stories about the Tatar and Turks, contains a thematic Polish-Turkish dictionary with a few
hundred words. In addition to these two dictionaries, four Polish-Turkish dictionaries which can be
considered within the scope of modern dictionary studies are introduced in detail.

Anahtar Kelimeler

Lexicography, Polish-Turkish dictionaries, Turkish language teaching.

Kaynakça

• Abrahamowicz, Z. (1984-1985). Turkology in Poland: Achievements and some problems for future development. International Journal of Turkish Studies, 1984-1985, (3), s. 123. Antonowicz-Bauer, L. & Dubiński, A. (1983). Słownik turecko-polski, polsko-turecki. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Yoldaki Elçi: Osmanlı'dan günümüze Türk-Leh ilişkileri. Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:133. İstanbul, 2014.
• Emiroğlu, Ö. (2016). Polonya’da Türkçe öğretiminin tarihî gelişimi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 64 (2), 203-214.
• Jagiellonian Digital Library (Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa), https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra, adresinden 12.06.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Kozłowska, M. (2006). Słownik turecko-polski (Türkçe-Lehçe sözlük). Warszawa: eMKa
• Majewski, S. W. (1830). Wstęp do zakusu nad Gramatyką języka Tureckiego. Warszawa