ETYMOLOGICAL ATTEMPTS ON YELLOW UYGHUR

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 2, 290 - 313, 30.08.2016

Özlem Ayazlı

Öz

The subject of this study is to create an etymological dictionary on Yellow Uyghur. Yellow Uyghur-Russian dictionary was published by Sergey Yefimoviç Malov in 1957. In this study, sentence examples in “A” item and “A” item of this dictionary were translated into Turkish. After completed translation etymologies of words, “A” item was compared with both historical and modern Turkic languages. A total of 259 words were identified in “A“ item of dictionary. 18 of these words are loanwords from Mongolian, 4 of them from Tibetian, 2 of them from Chinese. Results comparison of “A“ item of Yellow Uyghur dictionary with the other Turkic languages are as follows: It was identified that common 30 words are in Yellow Uygur and North-South Siberian Turkic languages. These basic verbs and nouns are as follows: aç-, açı-, açıg, açıt-, agıl, agır, agır-, agıs, agrık, al-, ala, alın, alın-, alkış, altı, alton, ana, andan, ara, art-, as, asıru, at “horse”, at “name”, at-, attıg, ay, ayak, azak, azgır. 87 of Yellow Uyghur words in Khakas, 75 of them in Tuvanian, 69 of them in Altay, 46 of them in Yakut were determined. This data confirms that Yellow Uyghur is closely related to Khakas and Tuvanian from Siberian Turkic languages. It was determined 36 common words which are seen some sound changes all modern languages or languages groups in accordance with vocabulary of “A“ item: a, aç-, açı-, açıg, açık, açıt-, ağına-, agır, agır-, ak, ak-, aksa-, aksak, agıs, al-, ala, alın-, alkış, altı, altın, andan, ara, arıg, arka, art-, as, as-, at “at”, at “isim”, attıg “süvari”, ay, ayak, azak, azgır, azır-, azuk.

Anahtar Kelimeler

Yellow Uyghur, etymology, lexicology, historical and modern Turkic languages

SARI UYGURCA ÜZERİNE ETİMOLOJİK DENEMELER

Öz

Bu çalışmanın konusu Sarı Uygurca üzerine etimolojik bir sözlük oluşturmaktır. Sergey Yefimoviç Malov tarafından 1957 yılında Sarı Uygurca-Rusça sözlük yayımlanmıştır. Bu çalışmada bu sözlüğün “A” maddesi ve madde içerisindeki cümle örnekleri Türkiye Türkçesine çevrilmiş, çeviri yapıldıktan sonra sözcüklerle ilgili etimolojiler verilmiş ve madde başları hem tarihî hem de modern Türk dilleri ile karşılaştırılmıştır. Sözlüğün “A” maddesinde toplam 259 sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcüklerden 18 tanesi Moğolcadan, 4 tanesi Tibetçeden, 2 tanesi de Çinceden alıntıdır. Sarı Uygurca sözlüğün A maddesi çerçevesinde diğer Türk dilleri ile yapılan karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan veriler ise şöyledir: Sarı Uygurca ile Kuzey ve Güney Sibirya Türk dillerinde 30 tane ortak Türkçe sözcük tespit edilmiştir. Tespit edilen bu temel eylemler ve isimler şunlardır: aç-, açı-, açıg, açıt-, agıl, agır, agır-, agıs, agrık, al-, ala, alın, alın-, alkış, altı, alton, ana, andan, ara, art-, as, asıru, at “at”, at “isim”, at-, attıg, ay, ayak, azak, azgır. Sarı Uygurca söz varlığının 87 tanesi Hakasçada, 75 tanesi Tuvacada, 69 tanesi Altaycada, 46 tanesi de Yakutçada saptanmıştır. Ortaya çıkan bu veri Sarı Uygurcanın Sibirya dillerinden Hakasça ve Tuvaca ile yakından ilgili olduğunu teyit etmektedir. “A” maddesinin söz varlığı doğrultusunda bütün modern dillerde ya da dil gruplarında kimi ses değişiklikleri ile görülen 36 ortak sözcük belirlenmiştir: a, aç-, açı-, açıg, açık, açıt-, ağına-, agır, agır-, ak, ak-, aksa-, aksak, agıs, al-, ala, alın-, alkış, altı, altın, andan, ara, arıg, arka, art-, as, as-, at “at”, at “isim”, attıg “süvari”, ay, ayak, azak, azgır, azır-, azuk.

Anahtar Kelimeler

Sarı Uygurca, etimoloji, sözlük bilimi, tarihî ve modern Türk dilleri

Kaynakça

• Lessing, Ferdinand D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. Li, Yong-Sŏng (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. Ankara.