DIŞ TİCARET HADLERİ, DÜNYA PETROL FİYATLARI VE DÖVİZ KURU İLİŞKİSİ, YAPISAL VAR ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2013, Cilt: 9 Sayı: 20, 1 - 17, 01.09.2013

Sevcan Güneş Sinem Pınar Gürel , Birgül Cambazoğlu

https://doi.org/10.11122/ijmeb.2013.9.20.487

Cited By: 8

Öz

Dış ticaret hadlerine gelen dışsal şoklar küçük ülkelerde göreli fiyat düzeltmesini döviz kuru değişimleri yolu ile yapmaktadır. Ham petrol fiyatlarındaki şoklar da döviz kurunu etkilemektedir. Bu nedenle Türkiye’de 1995Q1-2010Q2 dönemi için, reel döviz kuru, dış ticaret hadleri ve dünya petrol fiyatları endeksleri Yapısal VAR modeli ile test edilmiştir. Sonuçlara göre; dış ticaret hadlerinde yaşanan bir şok reel döviz kurunu aynı yönlü fakat sürekli azalarak etkilemektedir ve reel döviz kurunda yaşanan değişimlerin yaklaşık %6’sı dış ticaret haddi ile açıklanmaktadır. Dünya petrol fiyatlarında ortaya çıkan bir şok ise reel döviz kurlarının hızla düşmesine yol açmakta ve reel döviz kurundaki değişimlerin yaklaşık %21’ini açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret Hadleri, Dünya Petrol Fiyatları, Döviz Kuru, SVAR, Türkiye Ekonomisi

TERMS OF TRADE, WORLD OIL PRICES AND EXCHANGE RATE RELATION, STRUCTURAL VAR ANALYSIS: THE TURKISH CASE

Öz

Exogenous shocks to terms of trade make relative price adjustments in small countries through exchange rate changes. Also, shocks in crude oil prices affect exchange rates. In this context, real exchange rate, foreign trade rate, and world oil price indices were tested by applying structural VAR model for the period from 1995Q1 to 2010Q2. Research findings demonstrate that a shock experienced in terms of trade affects real exchange rate in the same direction, though its effect diminishing continuously. Approximately 6% of the changes in the real exchange rate are explained by the terms of trade. A shock emerging in crude world oil prices causes a rapid fall in real exchange rates, and explains nearly 21% of the changes in the real exchange rates

Anahtar Kelimeler

Terms of Trade, World Oil Prices, Exchange Rate, SVAR, Turkish Economy

Kaynakça

• Altınay, G. (2007). Short-run and long-run elasticities of import demand for crude oil in Turkey. Energy Policy, 35(11), 5829-5835.
• Amano, R. A., & Norden, S. V. (1998). Oil prices and the rise and fall of the US real exchange rate. Journal of International Money and Finance, 17(2), 299-316.
• Aslan, N., & Yörük, D. (2008). Teoride ve uygulamada dış ticaret hadleri ve kalkınma ilişkisi. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 25(2), 33-69.
• Aydoğuş, O., & Diler, H. G. (2006). Dış ticaret hadlerinin gelir etkisi: Türkiye üzerine bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8, 89-102.
• Baldemir, E., & Gökalp, F. (1999). Türkiye’de döviz kuru ve dış ticaret hadleri ilişkisinin ekonometrik analizi, IV. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Bildirileri, 17-40.
• Baxter, M. (1994). Real interest rates and real interest differentials: Have we missed the business cycle relationship. J. Monetary Economics, 33, 5-37.
• Bernanke, Ben S. (1986). Alternative explanations of money-income correlation. Carnegie- Rochester Conference Series on Public Policy, 25, 49–100.
• Bleaney, M., & Greenaway, D. (2001). The impact of terms of trade and real exchange rate on investment and growth in Sub-Saharan Africa. Journal of Development Economics, 65, 491-500.
• Blundell-Wignall, A., Fahrer, J., & Heath, A. (1993). Major influences on the Australian dollar exchange rate, 30-77 from, http:// www.rba.gov.au/publications/confs/1993/ blundell -wignall-fahrer-heath.pdf (Erişim: 20 Şubat 2013).
• Broda, C. (2004). Terms of trade and exchange rate regimes in developing countries. Journal of International Economics, 63, 31-58.
• Cambazoğlu, B., & Karaalp, H. S. (2012) .Trends in Turkey’s terms of trade from 1982 to 2011, Procedia Social and Behavioral Sciences, 58, 1228-1238.
• Demirci, E., & Er, Ş. (2007, Mayıs). Ham petrol fiyatlarının Türkiye’deki cari açığa etkisinin incelenmesi. 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Ulusal Kongresi, Malatya.
• Diler, H. G. (2006). Reel döviz kurları-dış ticaret hadleri ilişkisi Türkiye üzerine bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dornbusch, R. (1980). Exchange rate rules and macroeconomic stability. NBER Working Papers, 473, 1-24.
• Dungey, M. (2004). Identifying terms of trade effects in real exchange rate movements: evidence from Asia. Journal of Asian Economics, 15(2), 217-235.
• Erlat, H., & Erlat, G. (1997). The long-run relationship between terms of trade and trade balance in Turkey : A cointegration analysis. Research in Middle East economics. - Amsterdam [u.a.], 2(1997), 125-144.
• Fisher, L. A. (1996). Source of exchange rate and price level fluctuations in two commodity exporting countries: Australia and New Zealand., Economic Record 72(219), 345-358.
• Gartner, C., & Wehinger, G. D. (1998). Core inflation in selected European Union countries. Topics in monetary policy modelling. BIS Conference Papers, 6, 1-44.
• Gökalp, M. F. (2000). Liberalizasyon sürecinde Türkiye’de dış ticaret hadleri trendi ve dış ticaret hadlerindeki değişmelerin gelir etkisi, DEÜ İİBF Dergisi, 15(1), 49-65.
• Greenaway, D., & Sapsford, D. (1995). Liberalization and the terms of trade in Turkey: a casual analysis, Applied Economics, 27, 953-959.
• Gregorio, J. D., & Wolf, H. C. (1994).Terms of trade, productivity, and the real exchange rate. NBER Working Paper , 4807, 1-20.
• Grimes, A. (2006). A smooth ride: Terms of trade, volatility and GDP growth. Journal of Asian Economics,17(4), 583-600.
• Gürbüz, H., & Çekerol, K. (2002). Reel döviz kuru ile dış ticaret haddi ve bileşenleri arasındaki uzun dönem ilişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 31-46.
• Habermeier, K. F., & Mesquita, M. (1999). Long-run exchange rate dynamics: A panel data Study, IMF Working Paper, 1-25.
• Hamilton, J. D. (1983). Oil and the Macroeconomy since World War II. The Journal of Political Economy, 91(2), 228-248.
• Hepaktan, E. C., & Karakayalı, H. (2009). 1980-2008 döneminde Türkiye’nin dış ticaret hadlerinin analizi, Sosyal Bilimler, 7(2), 181-210.
• Hooker, M. (1996). What happened to the oil price-macroeconomy relationship. Journal of Monetary Economics, 38(2), 195-213.
• Kibritçioğlu, A., & Kibritçioğlu, B. (2007). Ham petrol ve akaryakıt ürünü fiyat artışlarının Türkiye’deki enflasyonist etkileri, Ankara: Hazine Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Gen. Müd. Araştırma ve İnceleme Dizisi.
• Lardic, S., & Mignon, V. (2006). The impact of oil prices on gdp in European countries: an empirical investigation based on asymmetric cointegration. Energy Policy, 34(18), 3910-3915.
• Meese, R. A., & Rogoff, K. (1983). Empirical exchange rate models of the seventies: Do they fit out of sample?, Journal of International Economics, 14, 3-24.
• Mendoze, E. G. (1995). The terms of trade, the real exchange rate and economic fluctuations. International Economic Review, 36(1), 101-137.
• Misztal, P. (2010). The Harberger-Laursen-Metzler effect theory and practice in Poland. Romanian Economic Journal, 13(38), 129-146.
• Özlale, Ü., & Pekkurnaz, D. (2010). Oil prices and current account: A structural analysis for the Turkish economy. Energy Policy, 38(8), 4489-4496.
• Özgen, F. B., & Güloğlu, B. (2004). Türkiye’de iç borçların iktisadi etkilerinin VAR tekniğiyle analizi. ODTÜ-Gelişme Dergisi, 31(1), 93-114.
• Persson, T., & Svensson, L. E. O. (1985). Current account dynamics and the terms of trade: Harberger-Laursen-Metzler two generations later. Journal of Political Economy, 93(1), 43-65.
• Rogoff, K. (1996). The purchasing power parity puzzle. Journal of Economic Literature, 34, 647-668.
• Sachs, J. D. (1981). The current account and macroeconomic adjustment in the 1970s. Brooking Papers on Economic Activity, 1, 201-268.
• Shapiro, M., & Watson, M. (1988). Sources of business cycle fluctuations, in S. Fisher (ed.). NBER Macroeconomic Annual, 3, 111-156.
• Sims, C. A. (1980). Macroeconomics and reality. Econometrica, 48, 1-48.
• Sims, C. A. (1986). Are forecasting models usable for policy analysis? Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, 2-16.
• Sivri, U., & Usta, C. (2001). Current account and macroeconomic adjustment in the 1970’s. Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, 19(4), 1-9.
• Swift, R. (2004). Exchange rate changes and endogenous terms of trade effects in a small open economy. Journal of Macroeconomics, 26(4), 737-745.
• Tuğan, M. (2006). Terms of trade and economic development in Turkey since 1970, METU Yüksek Lisans Tezi.
• Uğurlu, E., & Ünsal, A. (2009). Ham petrol ithalatı ve ekonomik büyüme: Türkiye. 10. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi.
• Yaylalı, M., & Lebe, F. (2012). İthal ham petrol fiyatlarının Türkiye’deki makroekonomik aktiviteler üzerindeki etkisi. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 32(1), 43-68.
• Zengin, A., & Terzi, H. (1995). Türkiye’de kur politikası, ithalat, ihracat ve dış ticaret dengesi ilişkisinin ekonometrik analizi. Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 11(1-2), 247-266.
• Zengin A. (2000) Reel Döviz Kuru Hareketleri ve Dış Ticaret Fiyatları (Türkiye Ekonomisi Üzerine Ampirik Bulgular).İstatistik Araştırma Sempozyumu, DİE, 401-409.
• Zortuk, M., & Durman, M. (2008). Testing the relationship between trade balance and terms of trade: The case of Turkey. Problems and Perspectives in Management, 6(2), 39-43. Ekler Ek 1
• Reel döviz kuru endeksi, dış ticaret hadleri endeksi ve dünya petrol fiyatları endeksi birim
• kök testleri Ek 1’de sunulmuştur. Seriler, ‘sabit ve trendli’ model için test edilmiştir. Serilerin
• optimal gecikme uzunlukları Akaike Bilgi Kriteri (AIC - Akaike Information Criterion) ve
• Schwartz Bilgi Kriteri (SBC -Schwartz Information Criterion) kullanılarak belirlenmiştir.
• Ek 1: Birim Kök Testleri Seriler ADF Düzey -4.180**(0) -3.649*(1) -3.561*(1)
• Birinci Farklar -8.816* (0) -5.429*(1) -6.243*(1) PP Sabit ve Trend LREER LTOT LNOIL -4.180**(0) -3.210**(10) 0.209 (1) Sabit ve Trend LREER LTOT LNOIL -11.071* (9) -7.188* (11) -5.434*(7) *: % 5’te anlamlı; **%10’da anlamlı.
• EK 2: Uygun Gecikme Uzunluğunun Belirlenmesi Gecikme LR NA 83.805 19. 598* 4.216 11.735 7.441 7.387 5.073 13.025 12.421 2.635 11.548 4.936 FPE 2.88e-07 6.20e-08 5.59e-08* 7.33e-08 7.77e-08 9.26e-08 1.10e-07 1.43e-07 1.32e-07 1.22e-07 1.90e-07 1.66e-07 2.43e-07 SC -6.314 -7.504* -7.267 -6.664 -6.284 -5.802 -5.342 -4.822 -4.674 -4.580 -4.020 -4.130 -3.864 HQ -6.458 1 -7.864* 2 -7.843 3 -7.454 4 -7.290 5 -7.024 6 -6.779 7 -6.475 8 -6.542 9 -6.664 -6.320 -6.646 -6.595 12