THE IMPORTANCE OF FINANCIAL EDUCATION IN DEFINED CONTRIBUTION PENSION PLANS: AN ALTERNATIVE INVESTMENT EDUCATION MODEL WITHIN THE CONTEXT OF BENEFICIARIES’ FINANCIAL LITERACY

Yıl 2009, Cilt: 5 Sayı: 9, 151 - 176, 01.06.2009

Kadir Murat Altıntaş

Öz

In the defined contribution pension plans, improvement in financial literacy of beneficiaries or constitution of a minimum investment culture for beneficiaries is of strategic importance for the socioeconomic development of society. In fact, most of the academic and social research done in many developed and developing countries strongly indicate that beneficiaries do not have adequate financial literacy and knowledge. The aim of this study is to reveal the necessity of investment education from the beneficiaries’ perspective in defined contribution pension plans, in other words, this study aims at evaluating the financial literacy level of potential beneficiaries and developing an alternative investment curriculum for basic investment education. The results show that investment education can remarkably scale up the financial knowledge of the subjects who participate in the survey and this outcome is verified with the help of statistical analysis

Anahtar Kelimeler

Private Pension Funds, Defined Contribution Pension Plans, Financial Education, Investment Education

BELİRLENMİŞ KATKI ESASLI EMEKLİLİK PLANLARINDA FİNANSAL EĞİTİMİN ÖNEMİ: KATILIMCILARIN FİNANSAL OKUR YAZARLIĞI ÇERÇEVESİNDE ALTERNATİF BİR YATIRIM EĞİTİMİ MODELİ

Öz

Belirlenmiş katkı esaslı emeklilik planında katılımcıların finansal okur yazarlığının artırılması veya katılımcılarda asgari finansal yatırım kültürünün oluşturulması, toplumun sosyo ekonomik gelişimi için stratejik öneme sahip bir süreçtir. Çünkü, gelişmiş ve gelişmekte olan pek çok ülkede yapılan akademik ve sosyal araştırmaların büyük çoğunluğu, belirlenmiş katkı esaslı emeklilik planı katılımcılarının yeterli finansal okur yazarlığının bulunmadığına işaret etmektedir. Bu çalışmanın amacı, belirlenmiş katkı esaslı emeklilik planlarında, katılımcılar açısından yatırım eğitiminin gerekliliğini bireylerin finansal bilgi birikimi ve donanımı çerçevesinde ortaya çıkarmak, diğer bir ifadeyle belirlenmiş katkı esaslı emeklilik planlarının muhtemel katılımcılarının finansal okur yazarlığının ölçülmesi ve temel yatırım eğitimine ilişkin alternatif çözüm uygulamaları geliştirmektir. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin analizinden, yatırım eğitimi programının deneklerin finansal bilgi birikimi ve donanımlarını dikkat çekici ölçüde artırdığı gözlenmiş ve bu durum yapılan istatistiksel analiz yardımıyla da doğrulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özel Emeklilik Sistemi, Belirlenmiş Katkı Esaslı Emeklilik Planları, Finansal Eğitim, Yatırım Eğitimi

Kaynakça

• Bayer, Patrick, J. Bernheim, Douglas B., Scholz and John K. (1996), “The Effects of Financial Education in the Workplace: Evidence from a Survey of Employers”, Stanford University, National Bureau of Economic Research, Working (Erişim Tarihi: 19.07.2008).
• Bernheim, Douglas, Daniel Garrett and Dean Maki (1997), “Education and Saving: The Long-Term Effects of High School Financial Curriculum Mandates”, National Bureau of Economic Research, Working Papers, No: 6085.
• Blau, Gary ve Jack L. Vanderhei (2000), “Employer Involvement in Defined Contribution Investment Education”
• Benefits Quarterly, Fourth quarter
• Vol. 16 No. 4, pp. 80-89.
• Brandt, R. John (1994), “401(k) Requires Education: Merely Complying with Regulations won’t Guarantee Secure Retirements”, Industry Week, Vol. 243, No. 9, pp. 70-72.
• Braunstein, Sandra ve Carolyn Welch (2002), “Financial Literacy : An Overview of Practice, Research and Policy”, Federal Reserve Bulletin,Washington D. C., http://www.federalreserve.gov/pubs/bulletin/2002/1102lead.pdf (Erişim Tarihi: 18.07.2008).
• Büyüköztürk, Şener (2006), Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pegem Yayıncılık, 5. Baskı, Ankara.
• Byrne, Alistair (2004), “Investment Decision Making in Defined Contribution
• Pension Pensions: An International Journal, Henry Stewart Plans”, Publications, Vol. 10, No. 1, pp. 37-49.
• Chen, Haiyang and Ronald P. Volpe (1998), “An Analysis of Personal Financial Literacy Among College Students”, Financial Services Review, Vol. 7, No. 2, pp. 107-128.
• Clark, Robert L., Madeleine B. D’Ambrosio, Anna A. McDermed and Kshama Sawant (2006), “Retirement Plans and Saving Decisions: The Role of Information 45-67.
• Courchane, Marsha J., and Peter M. Zorn. (2005), “Consumer Literacy and Credit Worthiness”, Paper presented at the Allied Social Sciences Association
• Hoyer Hoyt Institute, Washington DC. January. Also presented at the Federal
• Reserve Conference, System
• Washington DC, April. (Forthcoming in the
• Federal Reserve Board conference volume).
• Dispalatro, Mary (2000), “Are Investment Education Programs Missing the Mark?”
• Emeklilik Gözetim Merkezi (2007), “Bireysel Emeklilik Sistemi 2006 Yılı
• Gelişim Raporu”, http://www.egm.org.tr/bes2006gr.asp, (Erişim Tarihi: 01.08.2007).
• Goldberg, Joe (2007), “Educating Employees can Increase 401(k) Participation”, Employee Benefit Plan Review, Vol. 62, No. 1, pp. 18-19.
• Hogarth, Jeanne and Marianne Hilgerth (2002), “Financial Knowledge, Experience and Learning Preferences: Preliminary Results from a New Survey of Financial Literacy”, Consumer Interest Annual, Vol. 48, pp. 1-7.
• Jacobius, Arleen (2003), “401(k) Education Fails as Participants Time Market”, Pensions and Investments, Vol.31, No. 6, pp. 1-3.
• Jumpstart Coalition, (2008), “Survey of Personal Financial Literacy Among High School Students”, http://www.jumpstart.org/upload/2008%20Survey%20of%20Personal%20 Financial%20Literacy%20Among%20High%20School%20Students.doc, (Erişim Tarihi: 22.07.2008).
• Kim, Jinhee, Jasook Kwon ve Elaine A. Anderson (2005), “Factors Related to Retirement Financial pp. 77-89.
• Retirement Preparation and Workplace Education”
• Financial Counseling & Planning, Vol. 16 No. 2
• Lusardi, Annamaria (2005), “Financial Education and the Saving Behavior of African American and Hispanic Households”, Report for the US Department of Labor, http://www.dartmouth.edu/~alusardi/Papers/Lusardi_pdf (Erişim Tarihi: 22.07.2008).
• MacFarland, Donna, Marconi, Carolyn D. and Utkus, Stephen P. (2003), “Money Attitudes and Retirement Plan Design: One Size does not Fit All”
• Pensions Research Council, Pension Design and Structure: New
• Lessons from Behavioral Finance, Working Paper 2003-11, University of
• Pennsylvania, pp. 97-120.
• Maki, Dean M. (2001), “Financial Education and Private Pensions”, Putnam Investments,http://www.tiaa-crefinstitute.org/research/programs/docs/ 0921e00.pdf , (Erişim Tarihi: 18.07.2008).
• Niederjohn, Scott and Mark Schug (2006), “An Evaluation of Learning, Earning and Investing: A Model Program for Investor Education”, Journal of Private Enterprise, Fall.
• Özçam, Mustafa (2006), “Yatırımcı Eğitimi: Dünya Uygulamaları ve Türkiye için Öneriler”
• http://www.spk.gov.tr/yayinlar/ArastirmaRaporlari/2006_MustafaOzcam.p df
• (ErişimTarihi: 22 Eylül 2007).
• Peng, Tzu-Chin Martina, Suzanne Bartholomae, Jonathan J. Fox and Garrett Cravener High School 265-284.
• Princeton Survey Research Associates International for the National Foundation for Credit Counseling (2007), “Financial Literacy Survey” http://www.nfcc.org/NFCC_SummaryReport_ToplineFinal.pdf, (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2008).
• Stewart, Fiona (2006), “Financial Education and Pensions”, Private Pension Unit OECD, New Delhi, India, http://www.oecd.org/dataoecd/31/3/37396764.pdf, 20.10.2007). (Erişim Tarihi
• T.C. Başbakanlık Sermaye Piyasası Kurulu (2002), Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, http://www.bireyselemeklilik.gov.tr/mevzuat/02Yonetmelikler/02Y_EYFK veFIEHY.htm (Erişim Tarihi: 01.09.2007)
• Volpe, Ronald P., Haiyang Chen and Joseph J. Pavlicko (1996), “Personal Investment and Education, Fall/Winter, Pp. 86-94.
• EK-1: KATILIMCILARIN YATIRIM EĞİTİMİ KONUSUNDA FİNANSAL BİLGİ BİRİKİMİNİ ÖLÇMEYE YÖNELİK HAZIRLANAN BAŞARI TESTİ SORULARI
• BAŞARI TESTİ SORULARI
• Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) katılımcılara sağladığı vergi teşvikleri
• hususunda aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. BES’nden 10 yıl süre ile katkı payı ödemeden sistemden ayrılırsanız
• toplam birikiminiz üzerinden %15 stopaj ödersiniz. b. 10 yıl süre ile katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ödersiniz. c. Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarını; asgari ücretin yıllık
• tutarını aşmamak üzere ücretli çalışanlar yıllık ücretinin %20'sini gelir
• vergisi matrahından indirebilirler. d.
• Belirlenmiş katkı esaslı emeklilik planlarının temel özelliklerinden birisi
• “Emeklilik yatırım fonları getirileri ile ilgili emeklilik şirketinizin sözlü ya da yazılı
• herhangi bir garanti vermesi mümkün değildir” şeklindeki kuralıdır. Gerekemeklilik
• planı seçerken gerekse katkı paylarınızın emeklilik yatırım fonları arasında tahsisi
• sürecinde vereceğiniz kararlar, emeklilik döneminde elde edeceğiniz geliri doğrudan
• etkileyeceği açıktır. Vereceğiniz stratejik yatırım kararları öncesinde, finansal
• gelişmeleri yorumlayabilecek kadar kendinizi finansal birikim, donanım ve eğitim
• açısından yeterli hissediyor musunuz? a. Yeterli hissediyorum, çünkü finansal gelişmeleri yorumlayabilecek
• düzeyde bilgi birikimine ve eğitime sahip olduğum için stratejik yatırım kararlarını
• rahatlıkla verebilirim. b. Yeterli hissetmiyorum ve bu nedenle yatırım eğitimi ihtiyacı hissediyorum. c. Yeterli hissetmiyorum ancak yatırım eğitimine de ihtiyaç duymuyorum.
• Türkiye’de Bireysel Emeklilik ve Tasarruf Yatırım Sistemi Kanunu çerçevesinde uygulanan Bireysel Emeklilik Sistemi devlet güvencesi altında değildir
• fakat çeşitli düzenleyici ve denetleyici kamu ve özel kuruluşların denetim ve kontrolü altındadır. Aşağıdaki kuruluşlardan hangileri sistemin denetim ve kontrol sürecine dahil değildir: a. T.C. Başbakanlık Sermaye Piyasası Kurulu ve Emeklilik Gözetim Merkezi. b. T.C. Merkez Bankası ve T.C. Maliye Bakanlığı. c. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve Bağımsız Denetim Şirketleri.
• Bireysel Emeklilik Sistemi çerçevesinde katkı paylarının yatırıma yönlendirmesi sürecinde
• haklardan değildir? a.
• tutarlarına ilişkin değişiklik yapabilirsiniz. b. Emeklilik sözleşmenizin yürürlük tarihinden itibaren en az 1 yıl sonra
• başka bir emeklilik şirketine aktarabilirsiniz.
• birikimlerinizi c. emeklilik
• sözleşmelerden de aynı anda emekli olma hakkına sahip olamazsınız. d.
• Emeklilik yatırım fonlarına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. düzenli
• hisse senetlerine yatıran fon türüdür. b. Büyüme amaçlı emeklilik yatırım fonları, göreceli olarak daha riskli
• yatırım araçlarına yatırım yapmayı ve karpayı elde etmek yerine sermaye kazancı
• sağlamayı hedefleyen fonlardır. c.
• coğrafi bölgeler, endüstri kolları, endeksler veya ülkeler üzerinde yoğunlaştıran fonlardır. d.
• Emeklilik yatırım fonlarına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
• a. piyasası fonları, fon portföyünün tamamını vadesine 3 ay veya daha
• az süre kalmış ve likiditesi yüksek varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. b. %80’ini fon grubudur.
• c. Likit-fon kamu emeklilik yatırım fonu portföyünün içeriğinde sadece ters
• repo dahil devlet iç borçlanma senetleri bulunmaktadır. d.
• Aşağıdakilerden hangisi bir emeklilik yatırım fonunun yatırım seçeneklerinden değildir? Gayrimenkul.
• Uluslararası hisse senedi. b. c. Euro tahvil.
• Aşağıda özet bilançoları verilen firmalardan hangisi daha likit bir finansal yapıya sahiptir? a. AAA Firması. BBB b. Firması. c. Her iki firmada likit bir finansal yapıya sahiptir.
• AAA Firması Bilançosu 31.12.2000 (TL) Dönen Varlıklar 3400 Kısa vadeli Yabancı Kaynaklar1400 Kasa 100
• Uzun vadeli Yabancı Kaynak. 1000 Bankalar 100 Özsermaye 4400
• Menkul kıymetler 100
• Ticari alacaklar 100 1500
• Alınan çekler Stoklar 1500 Duran Varlıklar 3400 Toplam Varlıklar 6800
• Toplam Borçlar ve Özsermaye
• BBB Firması Bilançosu 31.12.2000 (TL) Dönen Varlıklar 3400 Kasa Bankalar 1500 Menkul kıymetler100 Ticari alacaklar
• Kısa vadeli Yabancı Kaynaklar 1400
• Uzun vadeli Yabancı Kaynaklar 1000 Özsermaye 4400 100 100
• Alınan çekler Stoklar 100 Duran Varlıklar 3400 Toplam Varlıklar
• Toplam Borçlar ve Özsermaye 6800
• Yıllık enflasyon oranının %10 olduğu bir yatırım ortamında, emeklilik şirketiniz
• hesabınızda biriken 100 000 TL için çeşitli ödeme seçenekleri sunmaktadır. Bu
• seçeneklerden hangisi sizin için daha karlıdır?
• İki yıl sonra size 121 000 TL’yi ödeyelim.
• b. Bir yıl sonra size 110 000 TL ödeyelim.
• c. Hemen size 100 000 TL ödeyelim .
• Sermaye piyasası araçlarından hisse senedi ve tahvil arasındaki temel farklılıklar
• bakımından aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Tahvil sahibi tahvili ihraç eden özel şirketin uzun vadeli bir alacaklısı
• iken hisse senedi sahibi hisse senedini ihraç eden özel şirketin bir ortağıdır. b. Hisse senedi sahibinin özel şirkete sağladığı sermaye bir yabancı
• sermaye iken, tahvil sahibinin özel şirkete kullandırdığı sermaye, özsermaye
• niteliğindedir. c. Hisse senedinin getirisi, hisse senedinin birim değerinde meydana gelen
• artış (sermaye kazancı) ve şirketin dağıtacağı karpayını (temettü) kapsamakta olup
• belirli (kesin) bir getiri sözkonusu değildir. Halbuki tahvilin getirisi olarak sabit bir tutar önceden belirlidir. d.
• Kamu menkul kıymetlerine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Genelde hazine bonosu nominal değerinin altında satılır ve alıcısına
• nominal değer ile vade sonu değeri arasındaki fark kadar getiri sağlayan kısa vadeli
• kamu kıymetleridir. menkul b. Devlet Tahvili; her altı ayda bir faiz ve vade sonunda anapara ödemesi
• yapılan uzun vadeli kamu menkul kıymetleridir. c. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından
• uluslararası piyasalarda yabancı yatırımcılara sunulan ABD doları
• üzerinden çıkarılan DİBS’ler (Devlet İç Borçlanma Senetleri); hazine garantisi
• taşıyan uzun vadeli (5-30 yıl) bir borçlanma aracıdır. d.
• Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. “Repo” işlemi, yatırımcıların portföylerinde bulunan menkul kıymetleri
• nakit ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla belirli bir fiyat üzerinden belirli bir tarihte
• geri satınalma vaadi ile satması anlamına gelmektedir. b. “Ters repo” işlemi, yatırımcıların ellerinde bulunan ihtiyaç fazlası fonları
• değerlendirmek amacıyla belirli bir fiyat üzerinden belirli bir tarihte geri
• satmak şartıyla menkul kıymet satınalmalarıdır. c. “Repo” işlemi genellikle 2 ya da 3 yıllık vadelerde değişen uzun vadeli
• bir yatırım aracıdır. d.
• Türev ürünlere ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Forward sözleşmeleri; belirlenen bir tarihte ve belirli bir fiyattan satıcının
• alıcıya bir varlığı satması aynı zamanda alıcının da satıcıya bu varlığın nakit
• değerini teslim etmesini bugünden öngören standart olmayan anlaşmalardır. b. Future sözleşmeleri; belirli niteliklerde ve miktarda malı/varlığı sözleşme
• tarihinden sonraki belirli bir tarihte, sözleşmenin yapıldığı tarihte belirlenmiş
• fiyattan satma veya satın alma hakkı veren ve organize olmayan piyasalarda
• gerçekleştirilen standart anlaşmalardır. c. Forward sözleşmeleri organize piyasalarda gerçekleştirilirken, Future
• sözleşmeleri organize olmayan piyasalarda gerçekleştirilir.
• Aşağıdaki portföylerden hangisi diğerlerine nazaran daha etkin
• “çeşitlendirilmiştir”? a. Emeklilik portföyünün içeriğinde eşit oranda bulunan hisse senetleri; Akbank, Alternatifbank, Denizbank, Finansbank. b. Emeklilik portföyünün içeriğinde eşit oranda bulunan hisse senetleri; Akbank, Ülker
• gıda, Tofaş otomotiv, Vestel beyaz eşya.
• c. Emeklilik portföyünün içeriğinde eşit oranda bulunan hisse senetleri
• Akbank, Ülker gıda, Tofaş otomotiv, Vestel beyaz eşya ve çeşitli
• uluslararası hisse senetleri. d.
• Aşağıdaki yatırım araçları (menkul kıymetler) arasında, yatırım getirisi
• bakımından en riskli olan seçenek hangisidir? a. Akal tekstil hisse senedi. b. T.C. Hazine bonosu. c. Arçelik hisse senedi. d.
• Ülkede makroekonomik hareketliliğin ve siyasi belirsizliğin yüksek olduğu
• dönemlerde, portföy içeriğinizi hangi yatırım araçları ile desteklemeyi tercih edersiniz? a. Hisse senedi ağırlıklı portföyleri tercih ederim. b. Devlet iç borçlanma senetleri veya denizaşırı yatırım araçlarını tercih ederim. c. Nakit veya ulusal para cinsinden yatırım araçlarını tercih ederim. d.
• Portföy yönetimi açısından çeşitlendirme; istenmeyen/öngörülemeyen
• durumların ortaya çıkabilme riski karşısında, portföyün tamamını yatırım
• zararlarından korumak amacıyla uygulanan bir yatırım stratejisidir. Aşağıdaki
• ifadelerden hangisi çeşitlendirme yöntemleri olarak değerlendirilemez? a.
• portföye dahil etmek. b. Birbirinden
• farklı endüstri alanlarında faaliyette bulunan şirketlerin hisse
• senetlerini portföye dahil etmek. c.
• hisse senetlerini portföye dahil etmek. d.
• Aşağıdaki risk gruplarından hangisini etkin bir çeşitlendirme stratejisi ile ortadan
• kaldırabilmek mümkündür? a. Politik risk. b. Kur riski. c. Yönetim riski.
• Vade süresi, risk oranı ve getiri oranı arasında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Finansal yatırımlarımda ortalamadan daha yüksek risk karşısında ortalamadan daha yüksek getiri talep ederim. b. Finansal yatırımlarımda vade süresi arttıkça risk oranının da artacağını düşünürüm. c. Finansal yatırımlarımda kısa vadede daha yüksek getiri elde edebilmek tahvil ağırlıklı yatırımları tercih ederim. için
• Düşüş eğiliminde olan faiz oranlarına karşı, bugün için en karlı yatırım
• enstrümanı sizce hangisidir? a.
• Değişken faizli tahviller
• b. Sabit faizli tahviller
• c. Bankada açılan bir ay vadeli mevduat hesabı d. Bilmiyorum
• * Lütfen aşağıdaki emeklilik yatırım fonlarından (sadece bir emeklilik şirketine ait)
• oluşturacağınız bir portföyün yüzdelik paylarını yandaki kutucuğa yazınız (Tablo 2).
• EK-2: BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ-KATILIMCI GELİŞTİRME
• EĞİTİM MÜFREDATI (BES-KAGEM)
• Tüketim- Tasarruf -Yatırım ilişkisi ve yatırım süreci
• Yatırım araçlarının tanıtımı 2.1 Hisse senedi ve tahvil 2.2 Farklar 2.3
• DİBS, Eurobond ve repo/ters repo
• 4 Emeklilik yatırım fonları
• Portföy yönetimine ilişkin temel kavramlar ve stratejiler 3.1 Likidite, risk-riskin sınıflandırılması ve portföy çeşitlendirmesi 3.2 Portföy yönetim süreci 3.3 Portföy yönetim stratejileri
• Paranın zaman değeri
• 1 uygulamaları PV/FV 4.2 Taksit (Annuite) uygulamaları
• Temel finansal tablolar ve finansal tablolar analizi 5.1 Bilanço analizi 5.2 Gelir tablosu analizi
• Finansal riskden korunmak adına türev ürünler 6.1 Forward sözleşmeler 6.2 Future sözleşmeler Opsiyon 6.3 sözleşmeler
• 4632 sayılı Kanun çerçevesinde mevzuat, işleyiş ve düzenleyici/denetleyici otoriteler 7.1 Kanun’un amacı ve işleyişi 7.2 Sistemin denetimi ve Emeklilik Gözetim Merkezi
• 3 Vergi düzenlemeleri
• 4 Sistem hakkında detaylı bilgi