MÜKELLEF HAKLARININ FARKINDALIĞINA İLİŞKİN ALAN ARAŞTIRMASI

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 1, 332 - 356, 31.03.2022

Ulvi Sandalcı

https://doi.org/10.17130/ijmeb.847776

Öz

Mükelleflerin vergileme sürecinde yerine getirmekle yükümlü olduğu ödevleri yanında sahip olduğu bir takım hakları da vardır. Söz konusu haklar ile mükelleflerin idareye karşı korunarak memnuniyetlerinin artırılması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda bir çok devlet mükelleflerin sahip oldukları hakları mevzuata dahil ederek hukuki alan içerisine almış ya da idarenin görevleri arasında saymıştır. Dünyadaki anlayışa bağlı olarak Türkiye’de de mükellef hakları bildirgesi yayınlamış ve mükellef koruma kurulu kurulmuştur. Ayrıca mükelleflere genel ve özel haklar tanınarak vergi inceleme sürecinde sahip olduğu haklar belirlenmiştir. Mükelleflere tanınan haklar kadar bu hakların farkındalığı önem arz etmektedir. Mükelleflerin sahip oldukları haklara ne derece hakim oldukları bu hakların temelini oluşturan mükellefi korumayı o derece etkili kılacak, idareye karşı olan güven ve bakışı olumlu yönde geliştirecektir. Çalışmada mükellef haklarının farkındalığı üzerinde vergi eğitimi, vergi uzmanı, vergi işlem yoğunluğu ve vergi uyuşmazlığı değişkenlerinin etkileri test edilmiştir. İkili lojistik regresyon analizi ile yapılan çalışmada vergi eğitimi, vergi uzmanı, vergi işlem yoğunluğunun mükellef haklarının farkındalığı üzerinde etkili olduğuna ulaşılmıştır. Vergi uyuşmazlığında ise istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Mükellef,, Hak,, Mükellef Hakkı

FIELD RESEARCH ON THE AWARENESS OF TAXPAYERS’ RIGHTS

Öz

In addition to the duties that taxpayers are obliged to perform in the taxation process, they also have a number of rights. With these rights, it is aimed to increase the satisfaction of taxpayers by protecting them against the administration. In line with this goal, many states have included the rights of taxpayers in the legal field by including them in the legislation or counted them among the duties of the administration. Depending on the understanding in the world, Turkey also issued a declaration of taxpayer rights and a Taxpayer Protection Board was established. In addition, general and special rights were granted to taxpayers and their rights were determined during the tax review process. Awareness of these rights is as important as the rights granted to taxpayers. The degree to which taxpayers dominate the rights they have will make the protection of the taxpayer, which is the basis of these rights, effective, and will positively improve the trust and view of the administration. In the study, the effects of tax education, tax expert, tax processing intensity and tax dispute variables were tested on the awareness of taxpayers ' rights. In the study conducted with binary logistic regression analysis, it was found that tax education, tax expert, tax processing intensity has an effect on awareness of taxpayers' rights. A statistically significant relationship was not found in tax dispute.

Anahtar Kelimeler

Taxpayer,, Right,, Taxpayers’ Rights,

Kaynakça

• Aydın, N. & Arı, E. (2016). Hanehalkı otomobil talebini belirleyen etkenlerin ikili lojistik regresyon yöntemiyle analizi: Türkiye örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:12, 76-97.
• Bayram, N. (2015). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Bircan, H. (2004). Lojistik regresyon analizi: tıp verileri üzerine bir uygulama. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2004 / 2, 185-208.
• Brzeziński, B. (2009). Taxpayers' rights: some theoretical issues, In Nykiel, W., Sek, M. (Eds.) Protection of Taxpayer’s rights European International and domestic, Wolters Kluwer Publications.
• Çetin, G. & Gökbunar, R. (2010). Mükellef haklarına vergi idaresi çalışanlarının bakışı. Yönetim ve Ekonomi, 17 (1), 3-45.
• Çetin Gerger, G., Bakar, F. & Gerçek, A. (2016). Türkiye’de mali müşavirlerin mükellef haklarına ve gelir idaresine bakışını etkileyen faktörlerin belirlenmesi, Sosyoekonomi, Cilt 24 (29), 45 – 71.
• Çokluk, Ö. (2010). Lojistik regresyon analizi: kavram ve uygulama. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10 (3), 1359-1407.
• Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Kararname Numarası: 60, Resmi Gazete (31103), 18 Nisan 2020.
• Dönmez, R. (2004). Yükümlü hakları: ortaya çıkış nedenleri ve bir kavramlaştırma denemesi, Yaklaşım, 136, 53-58.
• Egeli, H. & Dağ, M. (2012). Türk vergi hukuku açısından mükellef haklarının değerlendirilmesi, Maliye Dergisi, Sayı163, Temmuz-Aralık 2012, 130-146.
• Erdoğan, N. & Tuncer, G. (2016). Kamu sağlık hizmetlerinde koniklik etkisi: ikili lojistik regresyon analizi. Electronic Journal of Vocational Colleges, October/Ekim 2016, 67-72.
• Farrar, J. (2015). An empirical analysis of taxpayers’ fairness preferences from Canada’s Taxpayer Bill of rights. Journal of Accounting and Taxation, 7(5), 71-79.
• Gerçek, A. (2006). Vergilemede mükellef hakları ve Türkiye’deki durumun incelenmesi. Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 209, 7-18.
• Gerçek, A., Çetin Gerger, G., & Bakar Türegün, F., (2015). Türkiye de mükellef hakları algısının tespiti ve geliştirilmesine yönelik öneriler. 30. Türkiye Maliye Sempozyumu, 20- 24 Mayıs, Manavgat, Antalya, Bildiriler Kitabı.
• Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı (2014). Mükelleflerin hakları ve ödevleri rehberi. Yayın No: 185.
• Gencel, U. & Sarı B. (2014). An investigation of the level of awareness of taxpayers' rigthts, In Rata, G., Arslan, H., Runcan, P.–L. & Akdemir, A. (Eds.) Interdisciplinary Perspectives on Social Sciences, Cambridge Scholar Publishing, Newcastle 2014, 71 - 81.
• Gencel, U. (2016). A survey on the perceptions of tax offıce staff about taxpayers’ rights, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (16), 97-112.
• George, D. & Mallery, P. (2003). Spss for Windows step by step: a simple guide and reference, 14.0 update, (7th ed.), Boston: Allyn & Bacon, USA.
• Gökbel, D. (2000). Mükellef hakları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Luoga, F. (2009). Taxpayers 'Rights in the context of democratic governance: Tanzania. IDS Bulletin, 33(3), 1 – 14.
• Nur Yazar, G. (2018). Aile içi kadına yönelik şiddeti etkileyen faktörlerin lojistik regresyon ile analizi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OECD (1990). Taxpayers´ Rights and obligations – a survey of the legal situation in OECD countries“,Erişim Tarihi: 20.12.2020 https://www.oecd.org/tax/administration/Taxpayers'_Rights_and_Obligations-Practice_Note.pdf
• Oğuzlar, A. (2005). Lojistik regresyon analizi yardımıyla suçlu profilinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi iktisadi ve idari Bilimler Dergisi, 19 (1), 21-35.
• Öner, Y. M. (2016). Mükellef hakları bağlamında meslek mensuplarının rolü. Erişim Tarihi: 18.12.2020 https:// home.kpmg.com/content/dam/kpmg/pdf/2016/06/tr-sorumlu-vergicilik-yavuz-oner.pdf
• Öz, E. (2015). International conference of ınterdisciplinary studies, Erişim Tarihi: 17.12.2020 http://www.ersanoz.com/sunumlar/mukellef-haklari-usa.pdf, ICIS 2015, San Antonio.
• Özdamar, K. (2015). Paket programları ile istatistiksel veri analizi 1, Eskişehir: Nisan Kitabevi Yayınları.
• Özmen, A. (1999). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. İçinde A. Bir (Eds.) Örnekleme, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1081, 25-50.
• Saunders, M., Lewıs, P. & Thornhıll, A. (2000). Research methods for business students, Second Edition, Prentice Hall, 1-245.
• Sawyer, A. J. (2000). A comparison of new zealand taxpayers' rights with selected civil law and common law countries - have new zealand taxpayers been 'short-changed'?. Available at SSRN: Erişim Tarihi: 01.12.2020 https://ssrn.com/abstract=213008
• Taş, B. & Karyağdı, N. (2020). Vergi mükellefleri için yeni bir koruma: mükellef hakları kurulu, Erişim Tarihi:17.12.2020, https://vergialgi.net/vergi-mukellefleri-icin-yeni-bir-koruma-mukellef-haklari-kurulu,
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019), On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara, Erişim Tarihi: 11.12.2020 https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf,
• Üyümez, M. E. & Bişgin, A. (2016). A comparatıve analysıs of taxpayer rıghts ın Turkey and the USA, MECMUA Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz 2016, Yıl 1, Sayı 1, 66-75.
• Van Rijn, A. (1998). A competitive study of taxpayer protection in five member of European Union (taxpayer protection in European Union). Kluwer Law International.
• https://www.gib.gov.tr/mukellef-hizmetleri/mukellef-haklari, Erişim Tarihi:15.12.2020
• https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/AIGMS/2020/TABLO_12.xls.htm, Erişim Tarihi:15.12.2020