TÜRKİYE’DE 2008 KRİZİ SONRASINDA UYGULANAN MAKRO İHTİYATİ POLİTİKALAR VE GELENEKSEL OLMAYAN PARA POLİTİKASI ARAÇLARININ ETKİNLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 4, 707 - 745, 29.12.2023

Ceyda Bayraktar Daştan , Metin Berber

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1331848

Öz

Bu çalışmanın amacı, 2008 küresel finans krizi sonrası dönemde Türkiye’de uygulanan makro ihtiyati politikaların ve geleneksel olmayan araçların etkinliğini finansal istikrar ve fiyatlar genel düzeyindeki değişim çerçevesinde incelemektir. Araştırmada zaman serisi yaklaşımlarından yararlanılmış, değişkenlerin eşbütünleşik olup olmadıkları ARDL Sınır Testi Yaklaşımı ile test edilmiştir. Uzun dönem katsayıları DOLS ve FMOLS yöntemleri kullanılarak tahmin edilen çalışmada değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini incelemek amacıyla Toda-Yamamoto analizi uygulanmıştır. Türkiye’de 2009Q1-2022Q1 dönemine ait “çeyrek dönemlik” verilerle yürütülen analizde, geleneksel olmayan para politikasını temsilen politika faizi ve faiz koridoru; makro ihtiyati politikaları temsilen ise kredi/GSYH açığı, kredi-teminat oranı, borç/gelir oranı ve kaldıraç oranı değişken olarak seçilmiştir. Finansal istikrar endeksinin hesaplanmasında BİST mali endeks, tahvil faizi, kur sepeti, kredi/GSYH ve CDS primi esas alınmıştır. Türkiye’de makro ihtiyati politikalar ve geleneksel olmayan araçların etkinliğinin birlikte ve birden fazla değişkenle ele alındığı araştırmada elde edilen bulgular özetle şu şekildedir. Makro ihtiyati politika araçları ile finansal istikrar endeksi ve ayrıca geleneksel olmayan para politikası araçları ile finansal istikrar endeksi ve TÜFE değişkenlerine ilişkin seriler uzun dönemde eşbütünleşiktir. Makro ihtiyati araçlardan kredi/GSYH açığının finansal istikrarı olumlu, borç-gelir oranı ile kaldıraç oranı değişkenlerinin ise finansal istikrarı olumsuz yönde öte yandan geleneksel olmayan araçlardan politika faizinin finansal istikrarı olumsuz, TÜFE’yi ise olumlu yönde etkilediği tahmin edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

2008 Küresel Finans Krizi, Para Politikası, Makro İhtiyati Politikalar, Geleneksel Olmayan Araçlar

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, Prof. Dr. Metin BERBER danışmanlığında, Ceyda BAYRAKTAR DAŞTAN tarafından KTÜ-SBE, İktisat Anabilim Dalı, Doktora Programı [YÖK 100/2000 Doktora Bursu-Para Politikası Alanı]’nda hazırlanan “2008 Krizi Sonrasında Makro İhtiyati Politikalar ve Geleneksel Olmayan Araçların Kullanımı: Türkiye Örneği” adlı doktora tezinden üretilmiştir.

Proje Numarası

-

Teşekkür

Araştırmada analiz sürecindeki destek ve katkıları için Sayın Prof. Dr. Zehra ABDİOĞLU’na, Sayın Dr. Öğr. Üyesi Ezgi BADAY YILDIZ’a Sayın Doç. Dr. İbrahim AL’a, Sayın Doç. Dr. Osman Murat TELATAR’a ve Sayın Öğr. Gör. Serdal ATAY’a teşekkür ederiz.

THE EFFECTIVENESS OF MACROPRUDENTIAL POLICIES AND UNCONVENTIONAL TOOLS AFTER THE 2008 CRISIS IN TURKEY

Öz

The aim of this study is to examine the effectiveness of macroprudential policies and unconventional monetary policy instruments implemented in Turkey in the post-2008 global financial crisis period, with the change of financial stability and the general level of prices. Time series approaches were used in the research; ARDL Bounds Test Approach was applied to test whether the variables were cointegrated or not, and also Toda-Yamamoto analyzes was applied to examine the causality relationship between the variables. Long-term coefficients were estimated using DOLS and FMOLS methods. In the study carried out based on “quarterly” data for the period 2009Q1-2022Q1 in Turkey, the policy rate and interest rate corridor representing the unconventional monetary policy; on the other hand, credit/GDP gap, loan collateral ratio, debt-income ratio and leverage ratio were chosen as the variables to represent macroprudential policies. BIST financial index, bond interest, currency basket, credit/GDP and CDS premium variables were taken as basis in calculating the financial stability index. The findings of the study, in which the effectiveness of macroprudential policies and unconventional tools in Turkey are discussed together and with more than one variable, are summarized as follows. Series of macroprudential policy instruments and financial stability index, as well as unconventional monetary policy instruments and financial stability index and CPI variables are cointegrated in the long run. It is estimated that the credit/GDP deficit, which is one of the macroprudential instruments, has a positive effect on financial stability, the debt-income ratio and leverage ratio variables negatively affect financial stability, and on the other hand, the policy rate, which is one of the unconventional instruments, affects financial stability negatively and CPI positively.

Anahtar Kelimeler

2008 Global Financial Crisis, Monetary Policy, Macroprudential Policies, Unconventional Instruments.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akça, M. (2022). Geleneksel olmayan para politikası araçlarının finansal istikrar üzerindeki etkisi: Türkiye ekonomisi üzerine bir uygulama (2011-2019) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akgül, C. & Gökdemir, L. (2022). Sosyal bilimler araştırmalarında multidisipliner stratejik yaklaşımlar. İçinde A. B. Kaplan (ed.), Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2008-2020 dönemi uyguladığı geleneksel olmayan para politikalarının enflasyon ve büyümeye etkileri (ss. 45-68), Lithuania: SRA Academic Publishing.
• Akıncı, Ö. & Olmstead-Rumsey, J. (2018). How effective are macroprudential policies? An empirical investigation. Journal of Financial Intermediation, 33, 33-57.
• Al, İ. (2018). Türkiye’nin mali performansının ölçülmesi: Endeks yaklaşımı. Maliye Dergisi, 175, 55-69.
• Alam, Z., Alter, A., Eiseman, J., Gelos, R. G., Kang, H., Narita, M., Nier, E. & Wang, N. (2019). Digging deeper-evidence on the effects of macroprudential policies from a new database (IMF Working Paper, Monetary and Capital Markets Department, WP/19/66). Retrieved from https://www. imf.org/en/Publications/WP/Issues/2019/03/22/Digging-Deeper-Evidence-on-the-Effects-ofMacroprudential-Policies-from-a-New-Database-46658.
• Altavilla, C., Laeven, L. & Peydro, J. L. (2020). Monetary and macroprudential policy complementarities: Evidence from European credit registers (ECB Working Paper Series, No 2504). Retrieved from chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ecb.europa.eu/pub/ pdf/scpwps/ecb.wp2504~2ea8ce96ed.en.pdf.
• Bakırcı Aydın, Ş. (2019). Türkiye ekonomisinde geleneksel olmayan para politikalarının etkinliği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayraktar Daştan, C. (2023). 2008 Krizi sonrasında makro ihtiyati politikalar ve geleneksel olmayan araçların kullanımı: Türkiye örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BDDK (2023). Bankacılık sektör raporları. Erişim Tarihi: 20.05.2023. https://www.bddk.org.tr/Veri/ Detay/162.
• BIS (2023). Total credit to households (core debt), BIS Statistics Explorer: Table F3.1. Erişim Tarihi: 16.05.2023. https://stats.bis.org/statx/srs/table/f3.1.
• Cerutti, E., Claessens, S. & Laeven, L. (2017). The use and effectiveness of macroprudential policies: New evidence. Journal of Financial Stability, 28, 203–224.
• Çelik, A. (2021). Türkiye’de enflasyonun belirleyicilerinin VAR yöntemi ile analizi (2008-2019). İzmir İktisat Dergisi, 36(1),135-153.
• Çelik, B. (2020). Makro ve mikro ihtiyati tedbirlerin finansal istikrar üzerine etkisi: Türkiye ve bazı yükselen ekonomiler üzerine uygulamalar (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, M. (2022). Unconventional monetary policy implementation in Turkey (Doktora Tezi). İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Doktora Programı.
• Çetin, M. A. & Bakırtaş, İ. (2018). Makro ihtiyati politikalara kavramsal bakış ve Türkiye tecrübesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar (641), 9-40.
• Dholakia, A. (2005). Measuring fiscal performance of states: An alternative approach. Economic and Political Weekly, 40(31), 3421-3428.
• Doğan, E. (2018). Türkiye’de para ve makro ihtiyati politikaların etkileşimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, A. M. (2020). Aşırı kredi genişlemelerine bir önlem olarak makro ihtiyati politikalar ve Türkiye uygulaması. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 270-295.
• Eroğlu, N. & Kara, F. (2017a). Makro ihtiyati para politikası araçları ve Türkiye uygulaması üzerine genel bir bakış. İşletme ve Finans Çalışmaları Dergisi 6(2), 60-69.
• Eroğlu, N. & Kara, F. (2017b). Türkiye’de makro ihtiyati para politikası araçlarının makroekonomik değişkenlere etkisinin VAR analizi ile incelenmesi. İstanbul Journal of Economics, 67, 59-89.
• Eşsiz, F. P. (2016). Finansal istikrar ve finansal istikrarın sağlanmasında makro ihtiyati politikaların rolü: Uygulamalı bir analiz (2000-2013) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Felek, S. & Ceylan, R. (2021). Geleneksel olmayan para politikası araçlarının finansal istikrar üzerindeki etkisi: Türkiye uygulaması. Business and Economics Research Journal, 12(3), 537-555.
• Gallego, C. J. A. (2021). Real estate, economic stability and the new macro-financial policies. Sustainability, 13 (236), 1-19.
• Gürbüz, Z. Y., Koenig, G. & Zeyneloğlu, İ. (2020). Para politikası, makro ihtiyati politikalar ve finansal istikrar, 1. Baskı, İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Hemmelgarn, T. & Nicodème, G. J. A. (2010). The 2008 financial crisis and taxation policy (CESifo Working Paper, No. 2932). Retrieved from chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/ http:// publications.europa.eu/resource/genpub/PUB_KPAC09020ENC_PDFX.1.4. Investing (2023). Türkiye 5 yıllık tahvil verimi ve Türkiye CDS verileri. Erişim Tarihi: 22.03.2023. https://tr.investing.com/indices/ise-financials.
• IMF (2023). Mocroprudential policy survey. Erişim Tarihi: 27.05.2022. https://www.elibrary-areaer.imf. org/Macroprudential/Pages/Reports.aspx.
• İlhan, A., Özdemir, M. & Eryiğit K. (2021). The role of macroprudential policies on controlling credit growth: The case of Turkey. Journal of Yasar University, 16(61), 393-413.
• Kara, A. H. (2023). İkinci yüzyılda fiyat istikrarı ve finansal istikrar. İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi [16.03.2023], https://www.youtube.com/watch?v=J3Iq4k7RO0U [Erişim Tarihi: 28.04.2023].
• Keskin Gündoğdu, S. (2022). Geleneksel olmayan para politikası araçlarının etkileri: TCMB örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılcı, E. N. (2019). New trends in central banking in Turkey: A study on the reserve option mechanism and the asymmetric interest rate. Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ağustos Özel Sayısı, 185-200.
• Kim, S. & Mehrotra, A. (2019). Examining macroprudential policy and its macroeconomic effects–some new evidence (BIS Working Paper, No: 825,1-34). Retrieved from https://www.bis.org/publ/ work825.htm.
• Kindleberger, C. P. & Aliber, R. Z. (2005). Manias, panics, and crashes a history of financial crises, Fifth Edition, Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. Kurum, M. E. (2019). Geleneksel olmayan para politikaları ve makroekonomik istikrar ilişkisi: Türkiye örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ladin Sümer, A. (2020). Geleneksel olmayan para politikası kapsamında Neo-Fisher etkisi: 2008 sonrası Türkiye deneyimi. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(1), 1-21.
• Ma, C. (2020). Financial stability, growth and macroprudential policy. Journal of International Economics, 122, https://doi.org/10.1016/j.jinteco.2019.103259
• Mahmutoğlu, M. (2022). Makro ihtiyati politikaların küresel finansal kriz sonrası Türk bankacılık sektörü kredi riskine etkileri: 2009-2021 dönemi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• McNown, R., Sam, C. Y., & Goh, S. K. (2018). Bootstrapping the autoregressive distributed lag test for cointegration. Applied Economics, 50(13), 1509–1521.
• Mohanty, A. R. & Mishra, B. R. (2016). Fiscal performance index of the states in India. Prajnan, XLV(3/17), 247-266.
• Nahman, A., Mahumani, B. K. & Lange W. D. (2016). Beyond GDP: Towards a green economy ındex. Development Southern Africa, 33(2), 1-19.
• Nusair, S. A. (2017). The J-curve phenomenon in European transition economies: A nonlinear ARDL Approach. International Review of Applied Economics, 31(1), 1-27.
• OECD. (2008). Handbook on constructing composite indicators: Methodology and user guide. Organization for Economic Co-operation and Development, Erişim Tarihi: 10.03.2022. www.oecd.org.
• Oktar, S. & Dalyancı, L. (2011). Türkiye ekonomisinde para politikası ve enflasyon arasındaki ilişkinin analizi. Marmara Üniversitesi, İİBF Dergisi, XXXI(2), 1-20.
• Özkubat, G. & Selim, S (2019). Socio-economic development of provinces in Turkey: A apatial econometric analysis. Alphanumeric Journal, 7(2), 449-471.
• Özşuca, E. A. (2022). Revisiting the bank lending channel in Turkey under the unconventional monetary policy framework. BMİJ, 10(3), 1011-1021.
• Öztürk, N. & Aykaç A. E. (2021). Türkiye’de yeni para politikası uygulamaları ve bu kapsamda kullanılan finansal araçların analizi. Uluslararası Bankacılık, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1-32.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics. 16, 289-326.
• Pınar, A. & Erdal, B. (2018). Enflasyon hedeflemesi rejiminde Fisher etkisinin geçerliliği: Türkiye’den ampirik sonuçlar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(3), 1-12.
• Polat, A. & Akın, F. (2020). Finansal istikrar ve para politikası ilişkisi üzerine bir araştırma. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(1), 108-119.
• Richter, B., Schularick, M. & Shim, I. (2018). The macroeconomic effects of macroprudential policy (BIS Working Papers, No 740). Retrieved from www.bis.org.
• Sam, C. Y., McNown, R. & Goh, S. K. (2019). An augmented autoregressive distributed lag bounds test for cointegration. Economic Modelling, 80, 130–141.
• Sarı, M. (2022). Makro ihtiyati politika ve finansal istikrar ilişkisi: Türkiye’de konut sektörüne yönelik araçların etkinliği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sinan, O. B. (2019). Türkiye’de faiz oranı ile enflasyon oranı arasındaki ilişki: 2006-2018. Sakarya İktisat Dergisi, 8(3), 200-221.
• Şahbalı, S. N. & Kaya, F. (2020). Makro ihtiyati politikaların Türk bankacılık sistemi toplam kredi hacmi üzerindeki etkisi. Maliye ve Finans Yazıları, 114, 419-440.
• Şıklar, İ. & Akça, A. (2018). Macroprudential policy and financial stability: The Turkish case. Research in Applied Economics, 10(2), 34-49. Tanınmış Yücememiş, B., Alkan, U. & Dağıdır, C. (2015). Yeni bir para politikası aracı olarak faiz koridoru: Türkiye’de para politikası kurulu faiz kararlarının enflasyon üzerindeki etkisi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 7(13), 449-478.
• Tayyar, A. E. (2019). Neo-Fisher etkisi ve Türkiye uygulaması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 307-339.
• TCMB (2014). Bülten, Sayı: 35, Eylül-2014. www.tcmb.gov.tr.
• TCMB (2023). Elektronik veri dağıtım sistemi. Erişim Tarihi: 15.03.2023. https://evds2.tcmb.gov.tr/ index.php ?/evds/serieMarket
• TCMB-EVDS (2023). TCMB faiz oranları. Erişim Tarihi: 15.05.2023. https://www.tcmb.gov. tr/wps/wcm/connect/ TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/ Merkez+Bankasi+Faiz+Oranlari/faiz-oranlari
• Yalçın, E. & Gürel, S. P. (2020). Küresel kriz sonrası Türkiye’de parasal aktarım mekanizmasının etkinliği. Journal of Yasar University, 15(59), 444-460.
• Yamak, R. & Abdioğlu, Z. (2007). Fisher hipotezinin testi: Güçlü ve zayıf form. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1-2), 1-9.
• Yamak, R. & Erdem, H. F. (2017). Uygulamalı zaman serisi analizleri-EViews uygulamalı. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Yılmaz, S. S. & Işık, N. (2019). Makro ihtiyati araçların finansal istikrarı sağlamadaki etkinliği: Dinamik panel veri analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 648, 25-53.